afutàre , vrb Definizione
pigare (o fintzes giare) afuta, arrennegu
Sinonimi e contrari
achibberare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Frasi
su pitzinnu l'istrochet pro l'afutare, ma cudhu li daet un'iscabessu ◊ s'assessore faedhanne àltziat sa boghe, si afutat, iscudet punzos a sa mesa (A.Cossu)◊ mi afuto inchietu pro chi tentu no ndhe apo de profetu (B.R.Carbone)◊ si mi afuto est rejone, ca so ispiantadu!
2.
sas pedidorias isfatzidas de sos profitadores ant afutadu a babbu (G.Ruju)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'irriter
Inglese
to lose one's temper
Spagnolo
amoscarse
Italiano
stizzirsi
Tedesco
sich ärgern.
alvuràre , vrb: arborare,
arberare,
arbulare,
arburai,
arburare,
arvurare,
arvuriare Definizione
pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure)
Sinonimi e contrari
arburire
/
artzisare,
inchietae
Modi di dire
csn:
arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare
2.
s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare
3.
ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere!
4.
su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone
Traduzioni
Francese
border d'arbres,
se fâcher
Inglese
to plant with trees,
to lose one's temper
Spagnolo
arborecer,
enarbolar
Italiano
alberare,
inalberarsi
Tedesco
mit Bäumen bepflanzen,
sich aufbäumen.
artzisàre , vrb Definizione
su si arrennegare, su si ofèndhere
Sinonimi e contrari
alvurare,
inchietae
Frasi
issu, solu a intèndhere cussu zistru, artzisau si est deretu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se mettre en colère,
se fâcher
Inglese
to lose one's temper
Spagnolo
enfadarse
Italiano
inalberarsi
Tedesco
sich aufbäumen.
caràtere , nm: caràtile,
caràtili,
caràtiri Definizione
prus che àteru su naturale o naturalesa de su cristianu, ma fintzes arresurtau de educatzione e de imparu, bistu coment'e cumportamentu, maneras de fàere e de pentzare sérias, coment'e firmesa e seguresa de cumportamentu, naturale forte e síncheru / caràteres de istampa = líteras po iscritura de tipografia o de css. màchina, de bisura e genias diferentes
Sinonimi e contrari
naturale
/
firmesa
Frasi
cussu disonestu si at béndhidu onore e caràtere ◊ cussos sunt chentza caràtere: bae e fídadi, ti narant una cosa oe un'àtera cras! ◊ custa est fémina de caràtere e de sentidu ◊ su travàgliu li aiat acraritu su caràtile de s'ómine: unu cantu de pane! ◊ mi azis imparadu a no timire, a tènnere caràtere in donzi situassione e a mi ribbellare a sas cosas dortas (G.B.Fressura)◊ ti faint su bellu bellu ananti e sunt de caràtiri fraitzu prenus de ingannus!
Traduzioni
Francese
caractère bien trempé
Inglese
temper
Spagnolo
fortaleza de alma
Italiano
caràttere morale,
fermézza nel pròprio comportaménto
Tedesco
Charakterstärke.
índula , nf, nm: índule,
índuli,
índulu Definizione
calidades naturales de unu, genia de passione, de manera de fàere o de pentzare chi tenet a solu e no po dh'àere imparada
Sinonimi e contrari
brè,
incrina,
iscarpentu,
naturale,
uta
Frasi
Bobbore Cambosu fit ómine de índula líbbera e ladina ◊ tziu Bore fit de índule umorista ◊ a los crere fizos mios mi retenzo ca no tenent sas índulas chi tenzo ◊ in tzellas feas sa vida finida meritas pro sos índulos chi as (B.Truddaju)◊ medas funt de índuli ferina ◊ de índulas fut abarrau sempri su própiu
Traduzioni
Francese
naturel,
tempérament
Inglese
temper
Spagnolo
índole
Italiano
índole
Tedesco
Wesen.
nechidàu , pps, agt: nichidadu,
nichidau Definizione
de nechidare; chi est tristu, ammurrionau po calecuna ofesa chi dhi ant fatu
Sinonimi e contrari
annicadu,
annoxau,
arrennegadu,
inchietu,
pirmatu
| ctr.
allegru,
pregiosu
2.
nichidau chin mimme ses? ◊ fit nechidau ca murghendhe no fit reséssiu a istrabiare in tempus una cacada de sa crapa ◊ Deus nechidau at nau ca si arrepentiat de àere fatu s'ómine!
3.
sunt ghiraos dae sa gherra totu male fraganaos, imbetzaos chentza su tempus, nechidaos in totu sas cosas
Traduzioni
Francese
fâché
Inglese
disturbed,
out of temper
Spagnolo
airado,
furioso
Italiano
adirato,
inquïèto
Tedesco
ärgerlich,
böse sein,
zornig sein.
úta , nf Definizione
manera de èssere de s'ànimu, genia de mota chi unu tenet prus che àteru coment'e naturale / giúghere mala, bona u., èssere de mala, de bona u. = su istare primmau, oféndhiu, o su istare alligru, su lassare pèrdere ofesas e iscórrios
Sinonimi e contrari
corina,
ingrigna,
iscarpentu
/
ghigna
Frasi
as in bona uta ricamadu rimas ladinas ◊ giughet una uta… no faghet a li nàrrere nudha! ◊ cussu est pisedhu de mala uta: si ofendhet deretu
Etimo
ltn.
ducta
Traduzioni
Francese
naturel,
tempérament
Inglese
temper
Spagnolo
índole
Italiano
ìndole
Tedesco
Wesen.