arbàu , agt Definitzione
nau de su sabore de frutuàriu candho no est bene cotu
Sinònimos e contràrios
abru 1,
cruàxini,
crudonzu,
iscrómpiu
Maneras de nàrrere
csn:
arenada arbara = agra, de sabore agritzu; arenada arbara durci = unu pagu agra, no cota dereta, de pòdere manigare
Sambenados e Provèrbios
smb:
Arbau
Terminologia iscientìfica
sbr
Tradutziones
Frantzesu
vert,
qui n'est pas mûr
Ingresu
varied,
not completely ripe
Ispagnolu
agrio
Italianu
non ben maturo
Tedescu
unreif.
aúldu , agt: aurdu 1 Definitzione
nau de s'atza atundhada de un'aina po segare, chi no segat, chi no est acutzada
Sinònimos e contràrios
angudru,
ingudru,
irburdadu,
irmarradu
Ètimu
ltn.
gurdus
Tradutziones
Frantzesu
émoussé
Ingresu
blunt
Ispagnolu
embotado
Italianu
smussato,
non affilato
Tedescu
abgestumpft.
bàsciu 2 , cng Definitzione
genia de foedhu chi giaet un'idea de tempus e cun chi o de aunit duas propositziones ponendho unu límite a s'àtera (chi negat semper)/ bàsciu de… (ora) = avb. de tempus
Sinònimos e contràrios
innantis
Frases
bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ cudhu no podiat acetai bàsciu de dhu nai a sa mulleri ◊ bàsciu de si cojai no crocant impari ◊ no camminu bàsciu chi mi pàsiu
2.
bàsciu de is otu no torrant a domu
Tradutziones
Frantzesu
avant de… ne
Ingresu
before ahead… not
Ispagnolu
antes de… no a no ser que… no
Italianu
prima di… non,
se non… non
Tedescu
bevor…,
nicht.
cogiúdu , agt, nm: colludu,
coxudu,
cozudu,
cuzudu Definitzione
nau de mascu de animales, chi portat is butones, chi no est crastau (a disprétziu, o ca est atzuda, arrabiosa, si narat fintzes de fémina); su mascu de is brebès / cuadhu, porcu, malloru colludu
Sinònimos e contràrios
botonudu,
botudu
/
cdh. cudhutu
| ctr.
crastrau
Frases
mi mandheint a tènnere custu poledhu cozudu chi, male domadu e imbitzadu, che leaiat s'arrastu de s'àina a unu chilòmetre e istei totu su sero pessighèndhelu
2.
ita apu a nai immoi a is èguas colludas?!(Scomuniga)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pas châtré
Ingresu
not castrated
Ispagnolu
cojudo,
entero
Italianu
non castrato
Tedescu
nicht kastriert.
corronchínu , nm Definitzione
frutuàriu tropu cruo, piticu; su granu de s'avena areste / mele c. = (de corronca) mele de mata, de àrbore, genia de cosa apicigosa, in colore de mele, chi bogant unas cantu matas (es. prunas, ceréxias)
Frases
sa bruscanalla in chirca de corronchinu est in chirca de li dare s'assangrada, ma no bi la faghent si no est a s'irfidiada
Sambenados e Provèrbios
smb:
Corronchinu
Terminologia iscientìfica
rbr
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
fruits verts,
tavelés et trop petits
Ingresu
discarded fruit,
not ripe or too small
Ispagnolu
redrojo
Italianu
frutta di scarto,
non ben matura e tròppo pìccola
Tedescu
unreifes und kleines Obst.
incaniàre , vrb Definitzione
no àere làstima nudha, su èssere malos che cane
Sinònimos e contràrios
incanire 1,
iscaniare
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
être cruel
Ingresu
to be cruel
Ispagnolu
hacerse cruel
Italianu
èsser crudèle,
non aver compassióne
Tedescu
grausam sein.
ingúdru , agt: ingurdu 1 Definitzione
nau de un'aina, chi no segat (a fortza de dh'impreare, e si narat fintzes de marra); nau de unu, chi no cumprendhet, chi cumprendhet cun dificurtade
Sinònimos e contràrios
angudru,
auldu,
irburdadu,
irmarradu,
iscutzu 1
/
ingurru,
sgudru
| ctr.
arrodadu,
segante
Maneras de nàrrere
csn:
i. che un'arrasoja a s'imbressi = prus irmarradu de gai!…; tirai a ingurdu = fàghere una cosa a malaggana, a murrunzu
Frases
gortedhu ingurdu segadidus ◊ po fai linna at pigau una càvuna ingudra ◊ marrendi in terra prena de perda su marroni essit luegus ingurdu
2.
cun su fenu puru su molenti tirat a ingurdu: no dhi praxit
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
émoussé
Ingresu
blunt
Ispagnolu
embotado
Italianu
ottuso,
non tagliènte
Tedescu
stumpf.
iscaniài, iscaniàre , vrb Definitzione
no àere làstima, fàere su cane, tratare male
Sinònimos e contràrios
incaniare
Frases
Deus no iscàniat mai is chi si cunfessant pecadoris
Tradutziones
Frantzesu
être cruel
Ingresu
to be cruel
Ispagnolu
endurecerse,
no tener corazón
Italianu
èsser crudèle,
non aver compassióne
Tedescu
herzlos sein,
mitleidlos.
iscunsertàre , vrb: iscuntzertai,
iscuntzertare,
iscusseltare,
iscussertare,
scuntretzai Definitzione
guastare, fàere andhare male cosa cusserta, pònnere o fàere iscussertu, guastu, iscónciu, nau mescamente de machinàrios, organísimos e fintzes de sa mente, de sa salude, de is sentidos
Sinònimos e contràrios
guastai,
irgangalistae,
irguastae,
isconciare,
iscuncetare,
isordulare
| ctr.
acussertare,
cuncodrai,
cunsertare
Frases
si bi at una pedra mala bos iscunsertat su muru (A.Isoni)◊ canno s'iscussertaiat su machinàriu de su rellotzu annaiat su frailàgliu a l'acontzare ◊ no fatas che cudhu chi leat su relozu a l'acontzare e l'iscussertat peus! ◊ sas manos si sunt fatas tremuleas, sos ossos si sunt totu iscussertados
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
abîmer,
gâcher,
détraquer
Ingresu
to spoil,
to go wrong
Ispagnolu
estropear
Italianu
guastare,
non funzionare
Tedescu
beschädigen,
versagen.
iscunsértu , agt, nm: iscuntzertu,
iscussertu,
iscussestu Definitzione
nau de unu, chi est maladióngiu; nau de un'aparíciu, de una màchina, chi no andhat, chi no funtzionat, chi at fatu iscónciu, guastu; nau de su tempus, chi est faendho malu, légiu; su guastu o neghe, dannu chi no lassat funtzionare a dovere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
dissàntara,
gastu 1,
iscónciu,
iscuncossu,
iscunsertadu,
maladióngiu,
scuncordau
| ctr.
cunseltu
Maneras de nàrrere
csn:
so iscussertu = seu scónciu, m'intendu mali; barra iscusselta = unu chi foedhat tropu e no a tonu
Frases
unu rellozu iscussertu no marcat su tempus
2.
si bi at calchi iscussertu lu reparas ◊ cussa màchina zughet iscussertu mannu e a l'acontzare mancu cumbenit ◊ s’iscussertu de sa limba sarda est comintzadu candho semus passados dae s’oralidade a sa cultura iscrita generalizada (S.Seu)◊ a ndhe faghent de iscussertu sos terremotos!…
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
en panne,
détraqué,
malade
Ingresu
spoiled,
going wrong,
sick
Ispagnolu
estropeado,
enfermo
Italianu
guasto,
non funzionante,
ammalato
Tedescu
kaputt,
krank.
no , avb: non,
nu Definitzione
foedhu de nega impreada prus che àteru coment'e avb. (ma fintzes coment'e nm.) po giare a cumprèndhere sèmpere su contràriu de su chi si narat cun su vrb.; in d-unas cantu nadas, su no podet bàlere po adduire, fàere a cumprèndhere chi eja / a/c., impare cun su vrb. in forma de cong. si ponet sèmpere po fàere su modu de cumandhu negativu: no bi andhes!, no fuedhis aici!, no bos isarchedas!, no contedas fàulas!, no cumences!, no fatzais giura!, no ti pighis pentzamentu!, no dias curpas a su mastru!; si manígiat meda in is pregontas po ischire ma nau in su sensu precisu de bòllere su contràriu: Cudhu líbberu no mi l'as buscadu?, No l'as fatu ancora su cumandhu chi ti apo nadu?, No bi la ses morighendhe sa bagna in su fogu?; no + cong. = a bortas chi…, de is bortas chi…
Maneras de nàrrere
csn:
(in prop. dipendhentes) no… + vrb. a su cong. = a bortas chi…, no siat chi…, a manera chi…, pro chi no…; no est a (+ vrb. inf. o cong.) = no tocat de…; no est chi… (+vrb.)? = de is bortas, (vrb.)?; dae su no no si tinghet paperi = si rispondhes totu chi nono, a sas dimandhas chi ti faghent (in su porrogu), no ischint e no iscrient nudha
Frases
no podia annare nen carru a innanti e nen carru ifatu ◊ no est cosa de tocares tue ◊ chin cussa nos istimamus, ma su babbu, no de mi la dare, no diat chèrrere mancu chi cole in su camminu issoro ◊ nu apu acutu a pigai su postali
2.
cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas ◊ bae a bídere no li bisonzet cosa! ◊ s'inghinúciant fachendhe oratzione no los cumbincat sa tentatzione (T.Ziranu)◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ custu dolore de conca so pessendhe no siant sos ogros chi mi lu sunt faghindhe ◊ at a esse mellus a nosi ndi andai, non mutat is carabbineris abberu! ◊ bazi e no che torredas!◊ intrate chi b'at fritu, non bos refrietas! (A.Pau)
3.
no est gai, no, a fàghere a sa maconatza: dae tentu e fàghela bene, sa cosa! ◊ a nois no est a nos bierezas in gala: est a bíere ite bi at intro de su coro! ◊ no est a lu bídere gai, a cussu, no: cussu est professore de s'universidade, fintzas si no paret! ◊ no est chi comporais lissa bella? ◊ no est chi mi podes fàghere custu piaghere?
4.
bi at ómine chi est una die cun s'una, una die cun s'àtera: e no faghent gai sos mascros berbeghinos puru?!…◊ ih, ello nono, no faghent totugantos gai, a si che collire sa linna chi at segadu àtere?!… Ponide cue e segadebbondhe, si ndhe cherides! ◊ custu no est fritu… lampu!
5.
ballit prus su no miu chi no su si tuu
Ètimu
ltn.
non
Tradutziones
Frantzesu
ne… pas,
point,
non
Ingresu
not
Ispagnolu
no
Italianu
non
Tedescu
nicht,
kein.
síncaru , agt: sincheru,
síncheru Definitzione
chi no portat mància e ne pecu, chi no est ammesturau cun àtera cosa, chi est intreu; nau de ccn., chi no est alligru a binu, no at bufau, fintzes chi est onestu, chentza trassas / vinu s. = bonu, chi no est axedu; late s. = chi no dhue ant aciuntu abba; istare síncheru = abarrai firmu
Sinònimos e contràrios
líaru,
santzeru,
sanu,
sínchidu
/
cdh. tzíncaru
| ctr.
demadu,
demmu
Frases
apustis de tanta matana si che agateit síncheru a cudh'ala de riu ◊ cussu no est síncheru de conca: faghet machines! ◊ a sos drogados torret síncheru su coro! ◊ custu tatzone est síncheru ◊ si fis síncheru, Chicu, peste e lua no betaias! ◊ si che essis síncaru dae cue as a fàghere proa!
2.
no mi toches: ista síncheru!
Ètimu
ltn.
sincerus
Tradutziones
Frantzesu
intact,
naturel
Ingresu
integral,
genuine,
unrotten
Ispagnolu
íntegro,
incólume
Italianu
ìntegro,
incòlume,
non bacato,
genuino
Tedescu
ganz,
unversehrt,
echt.
trísinu 1 , agt Definitzione
nau de abba o àteru deasi, chi no at pausau, chi portat malesa in mesu
Sinònimos e contràrios
sórinu,
tróbulu,
trúgliu
| ctr.
netu,
pasadu
Frases
abba trísina, binu trísinu
Tradutziones
Frantzesu
trouble
Ingresu
turbid
Ispagnolu
turbio
Italianu
non lìmpido,
tórbido
Tedescu
trüb.