intéru , agt: intregu,
intreu Definitzione
nau de cosa po su tanti, chi dhu'est totu, chi no ndhe mancat nudha; chi no est segau; nau in cobertantza de ccn. chi si credet meda, chi faet su tostau, chi si bolet pregau, no saludat, no s'indruchet / avb. a note intrea, a die intrea = note note, tota note, a totu noti, die die, tota die, a totu dí
Sinònimos e contràrios
intregadu 1
| ctr.
arrogau,
secau,
truncadu
Frases
deo olvido onzi duda, onzi piantu e torro interu e forte a su chi fia ◊ chie cheret imparare cuss'arte traballat chin issu annos intregos
2.
custa tatza est intrea, cussa est afilada ◊ unu piatu irbicadu no est intreu
3.
za ses intreu, chi mancu bi saludas! ◊ candho essis cun ricos ses intreu, cun pòberos no faghes amistade!
Ètimu
ltn.
integru(m)
Tradutziones
Frantzesu
entier (tout)
Ingresu
whole
Ispagnolu
entero
Italianu
intéro,
ìntegro
Tedescu
vollständig.
líaru , agt: lieru,
líeru Definitzione
su significau de su foedhu fut antigamente cussu de líbberu, nau de su serbidore chi s'iscabbulliat de su mere, fut a contu suu in totu e gosàt de totu is diritos: como dhu narant pruschetotu de frutu, de gente, de animale chi no tenet neghe peruna, chi est bellu sanu; si narat in su sensu de líbberu e in su sensu de deretu puru, ténneru (nau de matas e fintzes de gente)
Sinònimos e contràrios
daretu,
sanu,
síncaru
/
líbberu
| ctr.
demmu,
mantzadu,
neciadu
Frases
frutuàriu lieru ◊ no est ómine lieru, cussu, no: est sempre curendhe! ◊ su catigadore est betzu, sicu ma lieru ◊ est fémina gentile e risulana, liera e bella
2.
sentidus lierus ◊ s'àbbile atzuda e liera costoit su nidu in punta de sa rundha ◊ candho líera apo a èssere dae impignos bi apo a bènnere che monza in Terra Santa
3.
mama mia a otanta annos fuit líara che pinna e che zughiat cantaganta unu sacu de patata subra su cúcuru (Z.A.Cappai)◊ su biadu de babbu candho fiat birde fiat líeru che canna
Ètimu
ltn.
liber, libera
Tradutziones
Frantzesu
intègre,
sain
Ingresu
integral
Ispagnolu
íntegro
Italianu
ìntegro
Tedescu
unversehrt.
nédidu , agt Definitzione
nau de gente e de frutu, chi no tenet neghe, sanu, chentza pecos; si narat fintzes in su sensu de craru, singillu, connotu
Sinònimos e contràrios
bonu,
líaru,
nébidu*,
nidu 2,
sanu
/
ciaru,
ladinu
| ctr.
neciadu,
néciu
Frases
est nédidu su ranu candho no at difetu perunu
2.
nédida est sa Luna in note giara ◊ nédida est sa cara candho unu est sintzeru o una boghe connota
Tradutziones
Frantzesu
intact,
sain
Ingresu
integral,
healthy
Ispagnolu
íntegro,
sano
Italianu
ìntegro,
sano
Tedescu
unversehrt,
unbescholten,
makellos.
sentzígliu, sentzíllu , agt: signillu,
singillu,
sintzillu,
sinzillu Definitzione
nau de ccn., chi est comenti mi bis m'iscrís, chi giaet a bíere giustu su chi sentit, chi no cuat a s'àteru su chi dhi sentit e dhue at de si fidare; nau de cosa, chi est bona, chentza pecu, sana / signillu che pesa = chi si paret bene chi est s.
Sinònimos e contràrios
francu,
ispontziau,
santzeru,
singillosu
| ctr.
alevosu,
falsu,
fraíciu,
ifidau,
traitore
Frases
in su bene fitianu ses onestu e signillu ◊ fillu miu, no síasta batraxeri ma sintzillu cun sa terra chi ti poderat (S.Medved)◊ is maneras mias sunt sintzillas o de apariéntzia? (G.Solinas)◊ ita ndi naras, Coitedhu at a abarrai sintzillu cun nosu? ◊ unu coro frassu no cuncordat cun unu sintzillu!
2.
si sunt muntesos semper cun usos e costúmenes singillos
Sambenados e Provèrbios
prb:
a linna sinzilla no dh'intrat bremi
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
spn.
sencillo
Tradutziones
Frantzesu
loyal,
intègre
Ingresu
sincere,
integral
Ispagnolu
sincero,
leal,
íntegro
Italianu
sincèro,
leale,
ìntegro
Tedescu
ehrlich,
aufrichtig,
unversehrt.
síncaru , agt: sincheru,
síncheru Definitzione
chi no portat mància e ne pecu, chi no est ammesturau cun àtera cosa, chi est intreu; nau de ccn., chi no est alligru a binu, no at bufau, fintzes chi est onestu, chentza trassas / vinu s. = bonu, chi no est axedu; late s. = chi no dhue ant aciuntu abba; istare síncheru = abarrai firmu
Sinònimos e contràrios
líaru,
santzeru,
sanu,
sínchidu
/
cdh. tzíncaru
| ctr.
demadu,
demmu
Frases
apustis de tanta matana si che agateit síncheru a cudh'ala de riu ◊ cussu no est síncheru de conca: faghet machines! ◊ a sos drogados torret síncheru su coro! ◊ custu tatzone est síncheru ◊ si fis síncheru, Chicu, peste e lua no betaias! ◊ si che essis síncaru dae cue as a fàghere proa!
2.
no mi toches: ista síncheru!
Ètimu
ltn.
sincerus
Tradutziones
Frantzesu
intact,
naturel
Ingresu
integral,
genuine,
unrotten
Ispagnolu
íntegro,
incólume
Italianu
ìntegro,
incòlume,
non bacato,
genuino
Tedescu
ganz,
unversehrt,
echt.