arrimàdu , pps, agt: arrimatu,
arrimau Definitzione
de arrimare; firmu, postu o lassau a una parte; nau de ccn., chi po maladia o becesa no essit prus
Sinònimos e contràrios
firmu,
postu
/
malàdiu
Frases
s'autocarru dh'iant arrimau in pratza ◊ is istimentos de is frades o sorres prus mannos beniant arrimaos e dhos umperànt is prus pitios
2.
candho mi ant bidu betzu e arrimadu mi ant che un'istratzu fuliadu (C.Longu)◊ est mesu arrimau, cun sas ancas che tzumpedhu ◊ seo cricanno foedhos arrimaos in calecunu corruncone de sa memória
Tradutziones
Frantzesu
appuyé,
posé
Ingresu
deposited,
put
Ispagnolu
arrimado,
que ya no sale de su casa (anciano)
Italianu
depósto,
appoggiato
Tedescu
gestützt.
bàsciu 2 , cng Definitzione
genia de foedhu chi giaet un'idea de tempus e cun chi o de aunit duas propositziones ponendho unu límite a s'àtera (chi negat semper)/ bàsciu de… (ora) = avb. de tempus
Sinònimos e contràrios
innantis
Frases
bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ cudhu no podiat acetai bàsciu de dhu nai a sa mulleri ◊ bàsciu de si cojai no crocant impari ◊ no camminu bàsciu chi mi pàsiu
2.
bàsciu de is otu no torrant a domu
Tradutziones
Frantzesu
avant de… ne
Ingresu
before ahead… not
Ispagnolu
antes de… no a no ser que… no
Italianu
prima di… non,
se non… non
Tedescu
bevor…,
nicht.
bóh! , iscl Definitzione
foedhu chi si narat candho unu, coment'e meravigiau, arrespondhet chi no ischit o no cumprendhet, o fintzes solu po arrespòndhere chi no ndh'ischit nudha de su chi dhi funt dimandhandho; foedhu po significare bastat deasi!
Frases
boh boh: deo inoghe no che so cumprendhindhe nudha! ◊ boh, dh'at a iscí cussu aundi est! ◊ boh, e ite ndh'isco, deo?!
2.
boh, no sigas a betare ca s'isterzu est prenu! ◊ boh, boh: no torres issegus ca tocas!
Tradutziones
Frantzesu
je ne sais pas (sais pas!),
ça suffit!
Ingresu
that's enough
Ispagnolu
no sé,
ya basta
Italianu
boh!,
basta!
Tedescu
keine Ahnung,
genug damit.
candeghinò , avb: chindeghinò,
chindichinò,
chindighinò,
cindechinò Definitzione
candu est chi no, si no est (no fut) deasi: de àtera manera, de àteru betu, in àteras cunditziones
Sinònimos e contràrios
andeghinò,
assinuncas,
calechinò,
cantichinono,
chiscussu,
cidacheste,
dassinuncas,
deghinò,
diacussu,
indeghinou,
sindighinuncas,
sinono
Frases
candu fui piciocona est ca sa minigonna no dh'iant ancora imbentada, candeghinò mi dh'ia posta ◊ in su tempus benidori custa mata at a donai frutu: chindeghinò ndi dh'apu a fai segai ◊ dhi fut abarrau su fragu bellu de sa linna, chindighinò no iat a èssi pòtziu suportai su fragu malu de sa pixi
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
autrement
Ingresu
or
Ispagnolu
si no,
en caso contrario,
de otra manera,
de otro modo
Italianu
altriménti,
diversaménte
Tedescu
sonst.
culivàla , agt Definitzione
nau de ómine o de fémina, chi no aguantat segretu nudha, chi est coment'e isfundau
Sinònimos e contràrios
culianu,
culiprude,
culirbudhau,
culusciagu,
illanadu,
irmendhajolu,
isciodhau,
isculatzadu,
lendharzu,
pidànciu,
pirodha,
scorruledhu
| ctr.
segretu,
sizerru
Frases
cussu est unu culivala: no faghet a li nàrrere nudha chi deretu lu torrat a nàrrere
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rapporteur
Ingresu
blabber
Ispagnolu
chismoso,
que no sabe guardar un secreto
Italianu
spifferóne
Tedescu
Plaudertasche.
cultzería , nf Definitzione
su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu
Frases
custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos!
Tradutziones
Frantzesu
bagatelle
Ingresu
pettiness
Ispagnolu
dar importancia a algo que no la tiene
Italianu
piccinerìa
Tedescu
Kleinigkeit.
disapagnàu , agt Definitzione
nau de cosa chi si disígiat o chi si pedit, chi est fata in debbadas, no lograt s'intentu, chi nemos at acuntentau
Sinònimos e contràrios
| ctr.
apagnau,
saltifatu
Frases
terra, nuraxi isbuidu de su tempus, figu morisca de sa soledadi, fumu grisu de una pregadoria disapagnada (F.Carlini).
Tradutziones
Frantzesu
insatisfait
Ingresu
unfulfilled
Ispagnolu
que no se puede satisfacer,
realizar
Italianu
inesaudito
Tedescu
unerhört.
epúru , cng, avb Definitzione
e puru: cun totu cussu, mancari deasi, ma a bortas nau cun fele e a murrúngiu, in su sensu contràriu a su normale; candho si arrepitit tenet fintzes su significau de giai fut ora!
Frases
deo puru sonniei de ti àere in cumpagnia pro tota sa vida mia, epuru no ti tenzei ◊ nachi bi andhaiat paga zente, a su coju, epuru su locale fit prenu!
2.
epuru bi l'as fata, mih, a mazare una criadura!…◊ male, epuru l'ant àpidu, mih, coment'e si che collire sa cosa! ◊ epuru epuru mi azis visitadu in sa maladia!…
3.
epuru epuru mi as faedhadu! ◊ bi so andhadu e mi at pagadu: epuru epuru!…
Tradutziones
Frantzesu
pourtant
Ingresu
and still
Ispagnolu
sin embargo,
no obstante
Italianu
eppure
Tedescu
dennoch,
trotzdem,
und doch.
giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*,
zanitare Definitzione
s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos
Sinònimos e contràrios
gannitare,
giannire
Frases
canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu
Terminologia iscientìfica
bga
Tradutziones
Frantzesu
aboyer
Ingresu
to bark
Ispagnolu
ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza
Italianu
scagnare
Tedescu
anschlagen.
iscaniài, iscaniàre , vrb Definitzione
no àere làstima, fàere su cane, tratare male
Sinònimos e contràrios
incaniare
Frases
Deus no iscàniat mai is chi si cunfessant pecadoris
Tradutziones
Frantzesu
être cruel
Ingresu
to be cruel
Ispagnolu
endurecerse,
no tener corazón
Italianu
èsser crudèle,
non aver compassióne
Tedescu
herzlos sein,
mitleidlos.
no , avb: non,
nu Definitzione
foedhu de nega impreada prus che àteru coment'e avb. (ma fintzes coment'e nm.) po giare a cumprèndhere sèmpere su contràriu de su chi si narat cun su vrb.; in d-unas cantu nadas, su no podet bàlere po adduire, fàere a cumprèndhere chi eja / a/c., impare cun su vrb. in forma de cong. si ponet sèmpere po fàere su modu de cumandhu negativu: no bi andhes!, no fuedhis aici!, no bos isarchedas!, no contedas fàulas!, no cumences!, no fatzais giura!, no ti pighis pentzamentu!, no dias curpas a su mastru!; si manígiat meda in is pregontas po ischire ma nau in su sensu precisu de bòllere su contràriu: Cudhu líbberu no mi l'as buscadu?, No l'as fatu ancora su cumandhu chi ti apo nadu?, No bi la ses morighendhe sa bagna in su fogu?; no + cong. = a bortas chi…, de is bortas chi…
Maneras de nàrrere
csn:
(in prop. dipendhentes) no… + vrb. a su cong. = a bortas chi…, no siat chi…, a manera chi…, pro chi no…; no est a (+ vrb. inf. o cong.) = no tocat de…; no est chi… (+vrb.)? = de is bortas, (vrb.)?; dae su no no si tinghet paperi = si rispondhes totu chi nono, a sas dimandhas chi ti faghent (in su porrogu), no ischint e no iscrient nudha
Frases
no podia annare nen carru a innanti e nen carru ifatu ◊ no est cosa de tocares tue ◊ chin cussa nos istimamus, ma su babbu, no de mi la dare, no diat chèrrere mancu chi cole in su camminu issoro ◊ nu apu acutu a pigai su postali
2.
cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas ◊ bae a bídere no li bisonzet cosa! ◊ s'inghinúciant fachendhe oratzione no los cumbincat sa tentatzione (T.Ziranu)◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ custu dolore de conca so pessendhe no siant sos ogros chi mi lu sunt faghindhe ◊ at a esse mellus a nosi ndi andai, non mutat is carabbineris abberu! ◊ bazi e no che torredas!◊ intrate chi b'at fritu, non bos refrietas! (A.Pau)
3.
no est gai, no, a fàghere a sa maconatza: dae tentu e fàghela bene, sa cosa! ◊ a nois no est a nos bierezas in gala: est a bíere ite bi at intro de su coro! ◊ no est a lu bídere gai, a cussu, no: cussu est professore de s'universidade, fintzas si no paret! ◊ no est chi comporais lissa bella? ◊ no est chi mi podes fàghere custu piaghere?
4.
bi at ómine chi est una die cun s'una, una die cun s'àtera: e no faghent gai sos mascros berbeghinos puru?!…◊ ih, ello nono, no faghent totugantos gai, a si che collire sa linna chi at segadu àtere?!… Ponide cue e segadebbondhe, si ndhe cherides! ◊ custu no est fritu… lampu!
5.
ballit prus su no miu chi no su si tuu
Ètimu
ltn.
non
Tradutziones
Frantzesu
ne… pas,
point,
non
Ingresu
not
Ispagnolu
no
Italianu
non
Tedescu
nicht,
kein.
nòbu , avb: nou Definitzione
risposta de nega, giada cun fortza: balet coment'e totu una fràsia
Sinònimos e contràrios
none,
nossa,
nòssada,
nosse
| ctr.
eja,
emmo
Frases
- Custa cosa tui dh'as fata?! - Nobu, apu nau!!! ◊ nou, Cicitu: essu dèu! ◊ nou, ca no est aici!
Tradutziones
Frantzesu
non
Ingresu
no
Ispagnolu
no
Italianu
no
Tedescu
nein
nòne , avb: noni,
nono Definitzione
foedhu de nega prus che àteru in is arrespostas candho est su solu foedhu chi si torrat (e balet che una fràsia intrea), o fintzes coment'e bolendho giare prus fortza a su chi si arrespondhet; si narat fintzes coment'e nm.
Sinònimos e contràrios
no*,
nòbu,
nossa,
nosse
| ctr.
ei,
eja,
emmo
Maneras de nàrrere
csn:
torrare su "chi nono" = nàrriri ca no, torrai una rispusta contrària a sa chi s'àteru fiat abetendi; si àteru nono… = assumancus, assunessi…
Frases
noni, mà, chi no est goi! ◊ ti apu nau chi none! ◊ cussu "Chi nono!" li fit giómpidu che un'istuturrada ◊ oberi su burò e bogandi un'anedhu… Scúsami giovonedhu ca ti torru "Ca no!" ◊ nono!, nono!, odheu: no bi andhes tue ca est perigulosu! ◊ sa pisedha li at pedidu a bufare e issu li at nadu de none ◊ su lis àere torradu su chi nono lis est dispiàghidu
2.
bae chi nono! ◊ - Fata l'as cudha cosa? - Nono!
3.
ma si àteru nono, su rusignolu bi est chi ti pianghet (C.Longu)◊ so essindhe a campu: si àteru nono, nessi una passizada mi fato ◊ nono, gai, chi ti at pigadu apílliu a lèzere, cantu chi ses zoghendhe!
Sambenados e Provèrbios
prb:
de su nono no si tinghet pabiru
Tradutziones
Frantzesu
non
Ingresu
no
Ispagnolu
no
Italianu
no
Tedescu
nein.
nòsse! , avb: nossi Definitzione
foedhu de nega, nono, ma nau cun arrespetu, foedhandho cun gente manna o chi no si connoschet o chi no si dhue tenet cunfidàntzia
Sinònimos e contràrios
nòbu,
nono,
nossa,
nòssada
| ctr.
sissa
Frases
candho dhos atobiànt in su camminu, a is sennores, fut a dhis fàere s’inchinu, totu a Sisse! e a Nosse! e a Fosteti ◊ nossi, nossi: cussu no mi andat! ◊ nossi, gomai! ◊ nossi gopai: est mellus chi mi ndi andi! ◊ nossi, mamma, no pòciu andai! ◊ eh, ca no at a èssiri cumenti narat fosteti, nossi! ◊ nosse, ne cheriat unu novu!
Tradutziones
Frantzesu
non,
monsieur!
Ingresu
no,
sir
Ispagnolu
no,
no señor
Italianu
nossignóre!
Tedescu
nein,
mein Herr,
meine Dame.
púpu 1 , nm Definitzione
sa figu apenas chi si cumènciat a bíere e po cantu est crua
Sinònimos e contràrios
crabione,
perchinzone
Frases
a santu Zubanne de làmpadas si biet su pupu de sa ficu predinzana… ◊ a bortas ruet innantis su pupu chi no sa ficu
Terminologia iscientìfica
rbr
Tradutziones
Frantzesu
sycone
Ingresu
syconium
Ispagnolu
higo no maduro
Italianu
sicònio,
fico immaturo
Tedescu
Feigenblüte,
unreife Feige.
sinòno , avb Definitzione
(si nono) de àtera manera, de àteru betu, in àteras cunditziones: méngius a iscríere sinono po chi siat prus craru su chi si bolet nàrrere: si no nos amus a frimmare pro sempre est diferente de sinono nos amus a frimmare pro sempre, sa prima balet bastus chi no nos frimmemus, s'àtera si no faghimus goi nos amus a…; in itl. fintzas in alternativa
Sinònimos e contràrios
aghinunca,
calechinò,
cancinò,
cantichinono,
chidecosè,
chinono,
chiscussu,
cidacheste,
deghinò,
diacussu,
sinoncas,
tecussei
Maneras de nàrrere
csn:
e ca sinono!… = zenia de nada chi afortit su chi si est nadu innantis annunghindhe carchi motivu de prus; o sinono = o fintzas; ello sinono? = est ladinu chi…, andhat desesi chi…
Frases
tocat chi bi andhes tue, sinono no ti pagant ◊ Antoni at giutu fiancos, sinono bi ndh'aiat de s'ispèrdere! (G.Ruju)◊ a chistionare cun sos cumpanzedhos no si podiat, chi sinono su chi no beniat a conca a s'unu fossis fit bénnidu a conca a s'àteru
2.
e ca sinono, ite mastru malu podiat èssere pro mazare?!… a mazare si mazat pro su bene…◊ in iscola chentza mastru no si podiat imparare, e ca sinono, sa muta za fit de nos fidare in iscola solos: totu aimus bortuladu!
3.
li narant una cosa, o sinono un'àtera ◊ fato goi: e sinono ite poto fàghere?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
autrement
Ingresu
otherwise
Ispagnolu
si no
Italianu
altriménti,
diversaménte
Tedescu
sonst.
tacatía , nf, nm: tagadia,
tagadiu,
tecadia,
tecadiu,
tecatia,
tegadia,
tracatia Definitzione
coment'e tega, fodhe de pruna aortitza, chi no cumprit s'ossu e no dhu sèberat de sa prupa: abbarrat coment’e teghighedha, buida in mesu, modhe, in colore tra birde e biancu, bona a papare, de sabore marigosu e aghedu, e apustis si igragalat e che orruet; genia de bobboitedhu chi ponet a sa lana e dha paschet; in cobertantza, surra, cropos / furriarechela in t. = passai de is fuedhus (de su certu) a is corpus
Sinònimos e contràrios
cagadia,
tacaria,
tricatia
/
ttr. aticatia
/
lanasta,
segadiu
Frases
boltada in tegadia si mi est sentza èssere giómpida sa pruna
2.
sa berrita portaiat sa punta papada de sa tegadia
3.
como che la fúrriant in tegadia, mih! ◊ deo chi "Ei!" e isse chi "Nono!" fintzas chi che l'amus furriada in tegadia!…
Terminologia iscientìfica
crp
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
prune rabougrie,
mite
Ingresu
abortive plum,
moth
Ispagnolu
ciruela cuyo hueso no madura,
polilla
Italianu
bozzàcchio,
tarma
Tedescu
eingeschrumpfte Pflaume,
Motte.
ufiòne , nm, agt: ofione,
ufrone,
unfione,
unfrone Definitzione
giúmburu ufrau, ufradura de carre bia pistada; sa figu créschia de mannària pagu innanti de còere; in cobertantza, nau de gente, chi o chie si ofendhet e si primmat luego, po cosas de pagu contu
Sinònimos e contràrios
abbugnadura,
tzulumbone,
unfiatzu
/
cdh. unfioni
/
crabione,
perchinzone
/
primmagiolu,
ufrósigu
Frases
bubbullancas, tzoedhos, tzurumbones si únfiant che pane intro 'e sa bura: in su coro ti ponent sa tristura e sos mermos diventant che unfrones (G.Ruju)
2.
làssalu istare, cuss'ufrone, chi no faghet mancu a bi zogare!
Terminologia iscientìfica
rbr, ntl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
figue verte
Ingresu
unripe fig
Ispagnolu
higo no maduro
Italianu
fico immaturo
Tedescu
unreife Feige.