Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

addegadiàre , vrb Definitzione fàere a tegadia, fodhe de sa pruna ortitza, chi no ammadurat s'ossu e abbarrat coment'e una tega, buida in mesu, modhe, e apustis si sicat deunudotu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rabougrir Ingresu to grow badly (said about fruit or plants) Ispagnolu zocatearse, apestarse Italianu imbozzacchire Tedescu einschrumpfen.

addegadíu , agt Definitzione fatu a tegadia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rabougri Ingresu grown badly (about fruit or plants) Ispagnolu zocato Italianu imbozzacchito Tedescu eingeschrumpft.

àncis , avb: ansis, antis 1, àntzias, antzis Definitzione foedhu chi s'impreat po inditare unu cambiamentu, una diferéntzia Sinònimos e contràrios antisbèni Frases epuru una cosa lis mancaiat, àntzias sa menzus die de s'annu lis mancaiat ◊ dàemi custu… antzis cudhu! ◊ ispeta… antzis, bae! ◊ antis ti agiungo, e cremi, amigu meu, sa fide bona durat cantu e Deu! (P.P.Pintore)◊ at tentu atrus cincu fílgius, ansis fílgias, totu féminas Sambenados e Provèrbios smb: Ancis Ètimu ltn. ante Tradutziones Frantzesu au contraire Ingresu in fact, or better still Ispagnolu más bien, es más Italianu anzi Tedescu im Gegenteil.

antisbèni , avb: antzilvene Sinònimos e contràrios ancis Frases antzilvene calcuna assàlciat fena a nois! Ètimu spn. antes bien Tradutziones Frantzesu au contraire, plûtot Ingresu in fact, or better still Ispagnolu más bien Italianu anzi Tedescu im Gegenteil.

candeghinò , avb: chindeghinò, chindichinò, chindighinò, cindechinò Definitzione candu est chi no, si no est (no fut) deasi: de àtera manera, de àteru betu, in àteras cunditziones Sinònimos e contràrios andeghinò, assinuncas, calechinò, cantichinono, chiscussu, cidacheste, dassinuncas, deghinò, diacussu, indeghinou, sindighinuncas, sinono Frases candu fui piciocona est ca sa minigonna no dh'iant ancora imbentada, candeghinò mi dh'ia posta ◊ in su tempus benidori custa mata at a donai frutu: chindeghinò ndi dh'apu a fai segai ◊ dhi fut abarrau su fragu bellu de sa linna, chindighinò no iat a èssi pòtziu suportai su fragu malu de sa pixi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu autrement Ingresu or Ispagnolu si no, en caso contrario, de otra manera, de otro modo Italianu altriménti, diversaménte Tedescu sonst.

cannutígliu , nm: canotígliu Definitzione filu de prata o de oro po borderia Ètimu spn. canutillo Tradutziones Frantzesu fil d'argent ou d'or à broder Ingresu silver or gold yarn for imbroidery Ispagnolu canutillo Italianu filo d'argènto o d'òro per ricami Tedescu Silber-oder Goldstickgarn.

canzolàre , vrb rfl Definitzione abbarrare mighirimíghiri, istentare, istare a irmasionu, pigaresidha tropu abbellu Frases si ti canzolas, sa cosa che l'agatas totu leada, in butega ◊ si ti canzolas però calchi bículu ti do chi m'insàmbinat su bicu (P.Mossa)◊ canzòladi gai a irmasionu, tue, ca za ndhe atúlias de cosa!… Tradutziones Frantzesu lambiner Ingresu to act or do things slowly Ispagnolu demorar, entretenerse, tardar Italianu prèndersela con tròppa calma, a rilènto Tedescu in aller Ruhe handeln.

carràlzu , nm: carrarju, carrarzu, carraxu, carrazu Definitzione fossu chi si faet in terra po orrostire unu pegus intreu imbodhigau in murta, carragiau e fatu su fogu in pitzu: coi un'animali a carraxu; logu inue si chistit petza in friscu, cuadórgiu de cosa furada; cosas betadas a muntone, boghes betadas apare, isterratzu fuliau; cosa chi serbit a carragiare Sinònimos e contràrios abbatúliu, abbolotu, atrepógliu, bullíssiu, chichígliu, chimentu, derreore, digorju, sciumbullu, trambullu, tregollu, trinellu / isterratzu / carragliatura Maneras de nàrrere csn: fai una cosa a carraxu = male, chentza régula; carrazu de pannos = muntone, cabidhada de pannos Frases aiant furadu una baca, l'aiant fata a peta e cuada in su carrarzu, in sa tuva de unu beterone élighe ◊ in d-una conchedha aiat sistemau su carrarju ca in intro bi aiat una perca funguda e frisca ◊ depiat picare unu ladus de peta dae su carrarju chi teniat in sas bírghines ◊ sa limba sua paret peta de carrarzu! 2. at nadu unu carralzu de fàulas ◊ dhoi fiat unu carraxu de genti ◊ pro aparizare su terrinu peseint unu muru e fateint una cora chi bi betaiant totu su carrarzu pro la pienare 3. custus funt bellus isceti a fai carraxu, a tzérrius e a sàrtidus 4. est iscriendi a carraxu ◊ est unu carralzu de domos lampadas ◊ custu logu est totu a carraxu: circai de dh'allichidiri! 5. si sunt drommidos sentza carralzu, in fora, mancu una tupa e ne unu barracu ◊ a monte no si dhue podet erribbari ca sa ní fait carràrgiu Ètimu ltn. carnariu(m) Tradutziones Frantzesu tollé Ingresu place to cook or store meat, din Ispagnolu foso en el suelo para cocer la carne Italianu carnàio, putifèrio, bailamme, gazzarra Tedescu Fleischkammer, Krawall.

corronchínu , nm Definitzione frutuàriu tropu cruo, piticu; su granu de s'avena areste / mele c. = (de corronca) mele de mata, de àrbore, genia de cosa apicigosa, in colore de mele, chi bogant unas cantu matas (es. prunas, ceréxias) Frases sa bruscanalla in chirca de corronchinu est in chirca de li dare s'assangrada, ma no bi la faghent si no est a s'irfidiada Sambenados e Provèrbios smb: Corronchinu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fruits verts, tavelés et trop petits Ingresu discarded fruit, not ripe or too small Ispagnolu redrojo Italianu frutta di scarto, non ben matura e tròppo pìccola Tedescu unreifes und kleines Obst.

farcài , vrb: afracai* 1, flacai, fracai 1 Definitzione fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca Frases candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat Terminologia iscientìfica pscd. Tradutziones Frantzesu pêcher à la lanterneu Ingresu night fishing or chasing with a lamp Ispagnolu cazar con candil Italianu frugnolare Tedescu mit der Blendlaterne fischen o. jagen.

ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu, infartadu, irfartadu, isfaltadu, isfartadu Definitzione nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene Sinònimos e contràrios afaltadu, faltosu, ifastadu, frajau / cdh. infaltatu Frases sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet 2. sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fautif, qui se sent en faute Ingresu to feel at fault or guilty about something Ispagnolu que se siente culpable Italianu che si sente in difètto, in cólpa Tedescu wer sich schuldig fühlt.

iscabiàre , vrb: iscaviai, iscaviare, iscaviari, scaviai Definitzione mòvere a cropu sa conca, e is corros, nau de is boes, o is sannas, nau de is sirbones, de is porcos; fintzes mòvere sa palina a manera de fàere isceberare sa pàgia (o àteru de prus lébiu) de su trigu po dhu illimpiare; iscutulare sa conca po si ndhe tròchere is pilos de cara (chie dhos portat longos), o fintzes a murrúngiu po cosa chi si tenet in contràriu; fintzes brillare atesu Sinònimos e contràrios incorrare, scemiai, sconchiai / imbrillai Frases su malloru si nd'iscutulat su cani e camminat, iscàviat e camminat ◊ tia Carau candho dhu biet asinche iscàviat sa conca sentindhodhu po cussu machine chi dhi giaet ifadu ◊ su ferru de pranciari cun sa braxa, po dha mantènnere bia, tocàt a dh'iscaviari 2. su mangianu su sole si ndi fut incrarau in mari iscaviandu is umbras atesu Tradutziones Frantzesu secouer les cornes Ingresu to sway one's head or horns Ispagnolu menear la cabeza Italianu scorneggiare, dimenare le còrna Tedescu mit den Hörner stoßen.

malàndra , nf: marandra, melandra Definitzione genia de freadura de sa pedhe fata a su friga friga forte cun calecuna cosa, o fintzes de segada / èssere musca e malandra = (nau de duus) èssiri sempri impari Sinònimos e contràrios caizone, costana, freadura, gliaga, iscalabrada, piticada, secada Frases a sa malandra acudit sa musca 2. bidetilos, colloitos musca e malandra! Ètimu ltn. malandria Tradutziones Frantzesu plaie, écorchure Ingresu plague caused, in pack animals, by the pack-saddle or the saddle Ispagnolu matadura Italianu guidalésco Tedescu Schramme.

O, o , nf, cng, iscl Definitzione sa de batórdighi líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi arrapresentat unu sonu vocale a candho apertu (acentu gràficu /`/: ò) a candho serrau (acentu gràficu /´/: ó); impreada a sola est una cng., vocale aperta (a bortas repitia puru) chi serbit a pònnere duos o prus foedhos e fràsias a bétia apare (e a sa log. càmbiat sa cunsonante mudòngia, ma no a sa campidanesa: o casu o peta = nr. ogàsu obèta; ma: o casu o petza, o fillu o terra = nr. ocàsu opètza, ofíllu otèrra); est fintzes foedhu (vocale serrada) po acumpangiare unu númene tzerriandhodhu (e custa puru benit de su ltn.). In sa foedhada logudoresa, nuoresa e de mesania podet èssere vocale de finitia de foedhu a su sing. in númenes (es. coro, domo, moro), in calecunu agt. (es. grogo), e sèmpere est voc. de acabbu, desinéntzia, in bvrb. (ind. pres. 1ˆ sing.: benzo, fato, lasso, mandho, pòngio, tèngio, fintzes ind. imp. aio, andhao, faghio, cherio coment'e variante de sa essia in -a prus manigiada), e dhu'est pruschetotu a su pl. de nm. e agt. coment'e cambiamentu de sa vocale de acabbu /u/ de su sing.: binu - binos, bonu - bonos, contu - contos, corbu - corbos, fogu - fogos, fossu - fossos, longu - longos, mortu - mortos, ortu - ortos, oru - oros, tontu - tontos). In su sistema fonéticu de sa limba sarda sa /o/ tónica est sonu mesanu apertu candho prus ainnanti de unu postu dhue at un'àteru sonu seguramente apertu (/a/: arròsa, còsa, ispòsa, lòsa), o mesanu etotu (/o/, /e/) fintzes candho custu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (o dhue at, comente est in log.) e duncas si narat: bónu - bònos e bònus, cóntu - còntos e còntus, córbu - còrbos e cròus, fógu - fògos e fògus, fóssu - fòssos e fòssus, lóngu - lòngos e lòngus, mórtu - mòrtos e mòrtus, órtu - òrtos e òrtus, óru - òros e òrus, tóntu - tòntos e tòntus, o fintzes amòri (amore), arròsciri (orròschere), bòliri (bòlere), bòxi (boche), còiri (còghere), fròri (frore), mònti (monte), òi (oe), pòngiu (ponzo), pònniri (pònnere), pònti (ponte), sòli (sole), tèngiu (tèngio), tòrru (torro). Sa /o/ tónica est sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada giai in s'étimu (/u/, /i/): bónu, cóntu, córbu, fógu, gói, lollói, lóngu, mórtu, nonnói, óbu, órtu, óru, tóntu (ma dh'aperint in su plurale totu is chi fúrriant sa -u finale a -os/-us, es. òrtos/òrtus, bíere is esémpios giai fatos), o fintzes arrósciu, arróscidu, bófiu, dófidu, dóliu, innóchidu, nóghidu, óbiga, óbbrigu, órulu, nódidu, pódhighe (e totu custos dha faent serrada fintzes in su plurale), e faet sonu serrau fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma cun d-una seguramente serrada prus ainnanti de duos postos, es. grómeru, lómberu, póveru (chi dh'aperint in su plurale: gròmeros, lòmberos, pòveros, e pòberus, in custu puru aperta, ca sa /u/ de su sing. est diventada mesana cussa puru, -os, in su plurale o de matessi valore in -us camp.). In chímica si ponet a símbulu de s'ossígenu (O), in giografia est incurtzadura de "Ovest" Sinònimos e contràrios sinono, sinoncas Frases seus totus o cojaus o bagadius ◊ o est babbu, o est s'àinu, o est zerda de paza, o est sa crésia de Santu Nigola, o est lèpere fuinne! ◊ o fais su doveri o mi nc'istupas debressi! ◊ at a balli duus sodhus su costumu de Bonacata!… o chi no su braxeri de sa spaciada de mammai! ◊ fut abbarrau oto o deghe dies 2. o Frantzisca, ses pòvera ma bella! ◊ est una molentara chi poltas, o Fireli! ◊ morta ti ses, o tessidora bella! (A.Casula)◊ o sa meri, ascurtit! ◊ o bà, benide! ◊ o mà, a mi lassades andhare a ziru? ◊ o cudh'ómine, casu a ndhe comporades? ◊ o genti tostorruda, poita no ascurtais?! Ètimu ltn., itl. aut, o Tradutziones Frantzesu ou Ingresu or Ispagnolu o Italianu o, oppure Tedescu oder.

santacída , nf: santatzida Definitzione dannu mannu a su bestiàmene, mortu a bochidura o fintzes de maladia mala; carraxu, burdellu mannu cun boghes e tzérrios Sinònimos e contràrios degógliu, mortalidade / abbatúliu, biuldu, budrellu, carralzu, chimentu, intatzida* 2. candho andhaimus a iscola, isetendhe a intrare bi fit sa santatzida: bi naschiat murrunzos, istrampadas, punzos e àteru Tradutziones Frantzesu massacre d'animaux par vengeance, mortalité Ingresu beasts slaughter by revenge or murrain Ispagnolu mortandad de reses Italianu strage di béstie per vendétta o moría Tedescu Tiermassaker (aus Rache oder Seuche).

sinòncas , avb: assinuncas, sinuncas Definitzione de àtera manera, de àteru betu, in àteras cunditziones Sinònimos e contràrios aghinunca, calechinò, cancinò, chiacussu, chinonca, chiscussu, cidacheste, dassinuncas, diacussu, sinono, sintennucas Frases cosa no promitas chi no potzas tenni, sinuncas as a èssiri portada a signali ◊ sinuncas it'est su vinu, custa cosa chi nos fachet irmenticare pessamentos e cuntipitzos? ◊ boliat una birra frisca, sinoncas nudha 2. e sinuncas, lu collimus, late o tzuculate chi siat! Ètimu spn. si nunca Tradutziones Frantzesu autrement Ingresu or else Ispagnolu de otra manera Italianu altriménti, diversaménte Tedescu sonst.

«« Torra a chircare