Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abbénzu , nm: aenzu, benzu, enzu Definitzione genia de neghe o pecu, difetu de sa carena, o fintzes de sa manera de fàere de sa persona / betare s'aenzu = agatare ite de nàrrere, ite de critigare, cosa in contràriu Sinònimos e contràrios defeta, inzenzu, mendhea, peca 1 / menisprésiu 2. li agato abbenzos e atrecos Sambenados e Provèrbios prb: no est bella chen'aenzu, no est fea chena gràtzia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu défaut Ingresu flaw, moral defect Ispagnolu defecto Italianu mènda, difètto fìsico o morale Tedescu Mangel.

abbòe , avb Definitzione parangau, incrubau a una bandha, coment'e orruendhondhe a una parte Sinònimos e contràrios achibboe, achifilu, acorrimboe, calembru, imboe, ochirioe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu biais Ingresu skew, oblique Ispagnolu desequilibrado Italianu in posizióne o in mòdo squilibrati, sghémbo Tedescu unausgeglichen.

acumbeniàre , vrb: cumbeniare Definitzione pònnere is cumbénias, is comodidades, mescamente in sa domo Sinònimos e contràrios acumbenentziare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu doter un appartement de tous les conforts Ingresu to have, to provide oneself Ispagnolu regalarse comodidades Italianu avére o provvedérsi di tutte le comodità Tedescu mit allem Komfort versehen.

afancedhàe, afancedhài , vrb: afantzedhare Definitzione prnl., nau de cojuaos, su si dha intèndhere cun àtera fémina o cun àteru ómine, tènnere su fancedhu, sa fancedha Sinònimos e contràrios afantare, amicare, amicitziare, ammestadai Frases chi ti bollis afancedhai… ge dhui est cussa stàtua! ◊ mi siat mi siat… si est istorrada de su pobidhu e afancedhada cun su datori! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu vivre en concubinage Ingresu to find a mistress Ispagnolu tener amante Italianu avére o farsi l'amante Tedescu einen Liebhaber haben.

alaússa , nf: araussa Definitzione senabre bianca Sinònimos e contràrios agaussa, armulata, giúspinu Terminologia iscientìfica rba, Sinapis alba, Brassica adpressa Tradutziones Frantzesu moutarde blanche Ingresu white mustard Ispagnolu mostaza blanca Italianu sènape bianca o ruchettóne Tedescu weißer Senf.

allocài , vrb: allucai Definitzione fàere o essire locu, ammammalucare, incantare Sinònimos e contràrios allochiai, imbolocai, scimprai Frases ti creis ca mi allucas aici cun duas cositedhas: dèu bollu totu sa parti mia! ◊ candu mi seu cojada mi seu allucada e no apu castiau ni bellesa e ni virtudi ◊ si allucant castiendu arrandas, ingirialetus, una patena, unu cungiali, bastat chi siat cosa antiga! 2. allucaus, no iscidiant in cai istampu nc'intrai ◊ no abbarres allucau! Ètimu spn. alocar Tradutziones Frantzesu devenir idiot Ingresu to make silly Ispagnolu enloquecer Italianu diventare o far scémo Tedescu dumm werden.

ammudigonàre , vrb: ammutigonare Definitzione essire mudurcos, de pagos foedhos, abbarrare citios Sinònimos e contràrios ammutullonare, citire Frases sa vida de campagnolu che l'aiat unu pagu ammudigonadu ◊ si est ammutigonadu unu pagu e poi si est postu a nàrrere Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre taciturne Ingresu to make taciturn Ispagnolu ser taciturno Italianu rèndere o stare taciturno Tedescu schweigsam sein.

apistichinzàre , vrb: apistighignare, apistighinzare, pistichinzare Definitzione pònnere, pigare o tènnere pistighíngiu, arreolu Sinònimos e contràrios afruscare 1, apensamentai Frases custa màzine chi li ant presentau l'at apistichinzau ◊ candho at bidu chi su pisedhu no fit torradu ancora, su babbu comintzeit a si apistighinzare ◊ si apistichinzat pro sa salute Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'agiter, être inquiet Ingresu to crave Ispagnolu zozobrar, estar intranquilo Italianu avére o méttere inquietùdine, smània Tedescu von Unruhe erfaßen werden, Unruhe verursachen.

arrespinài , vrb: raspinai* Definitzione èssere arrasposu, essire arrasposu Tradutziones Frantzesu devenir rêche, faire devenir rêche Ingresu to make rough (become) Ispagnolu curtir, agrietar Italianu rèndere o divenire rùvido Tedescu grob werden, grob machen.

àrrui , nm: aurri Definitzione àlinu de monte, genia de linna chi faet a mata manna Terminologia iscientìfica mtm, Ostrya carpinifolia Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu charme-houblon, bois-de-fer Ingresu hop hornbeam Ispagnolu carpe negro, falso carpe Italianu càrpino nero o carpinèlla Tedescu europäische Hopfenbuche.

assaborí , vrb: assaborire Definitzione cumprèndhere una cosa chi no si est inténdhia bene, chi si est inténdhia a arrogus e a mússius, leare cabu, leare oru de calecuna cosa chi no s’ischit Sinònimos e contràrios assabèschere, assebeltare, bodhiri, indennentai, scasumai, scolliri Frases da'ite l'as assaboridu chi est gai su chi est nendhe sa zente? ◊ lassamí ponni prus acanta, ca no intendu e no ndi assaboru nudha! ◊ zughiant unu chistionu ma no ndhe lis apo assaboridu nudha ◊ no ndi apu pótziu assaborí nudha de su chi depint fai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu percevoir, réussir à comprendre Ingresu to perceive, to realize Ispagnolu percibir, lograr entender o saber algo Italianu percepire, riuscire a capire o a sapére Tedescu verstehen, erfahren.

bàgnu , nm: bàngiu, bànniu, bannu, banzu, vanzu Definitzione su si pònnere o istare in mesu de s'abba o àteru po si samunare o ispàssiu; su pl., logu inue dhue at abbas meighinosas caentes o fintzes ludu po cura; logu, aposentedhu aintru de domo fatu adatu po si samunare e fàere de bisóngiu Sinònimos e contràrios peschina Frases semus andhados a Fordongianus a fàghere sos bagnos ◊ che sunt in mare pro sos bagnos ◊ a sa camba dhi faint bèni is bàngius de axedu callenti ◊ andhaiant a frúmmene a impojare ca no si podiant fàede su banzu in dommo 2. in Benetuti e in Sàrdara bi sunt sos bagnos ◊ bai e isciacuadí in su bàngiu de Síloe! 3. in sas domos como su bagnu lu faghent intro Sambenados e Provèrbios smb: (Anzos) Terminologia iscientìfica dmo Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu bain, salle de bain Ingresu bath Ispagnolu baño, cuarto de baño Italianu bagno, tèrme o stabiliménto termale (al pl.) Tedescu Bad, Badezimmer, Thermalbad.

bannèra , nf Definitzione genia de pische de mare longu unu mesu metro, in colore orrubiastu, portat sa pinna totu pínniga asuba e asuta Terminologia iscientìfica psc, cepola rubescens Ètimu itl. bannera Tradutziones Frantzesu cépole commune Ingresu red bandfish Ispagnolu cepola Italianu cèpola o pésce nastro Tedescu Bandfisch (roter).

buscínu 1 , nm: busine Definitzione una genia de anade chi portat coment'e una pubusa orrúbia in conca: in Sardigna faet abbitu in passera, ma nidat puru, in logos de istagnu Sinònimos e contràrios piberoni 1 Terminologia iscientìfica pzn, netta rufina Tradutziones Frantzesu canard siffleur Ingresu turkish widgeon Ispagnolu pato colorado Italianu fischióne o fistióne turco Tedescu Kolbenente.

cagliúga , nf Definitzione genia de erba chi assimbígiat a su cagarantzu e po cussu dhi narant cagarantzu areste, molentinu, cocoininni burdu e no est de papare: su sèmene chi faet praghet meda a is codroneras e po cussu dhi narant erba de cardaneras, de cardedhinas o predu feche Sinònimos e contràrios concuda 3, pedruveghe / cdh. cagliuca Terminologia iscientìfica rba, Senecio vulgaris Tradutziones Frantzesu séneçon Ingresu groundsel Ispagnolu hierba cana Italianu èrba calderina o senecióne Tedescu Vogelkraut.

caíta , nf, nm: caitu Definitzione min. de cau, genia de pigiones: marragau o arrúndili de mari, o fintzes marragau a peis niedhus, caita bicu niedhu (itl. beccapésci = sterna sandvicensis)/ a/c.: coment'e in cau, deasi etotu in caita sa /c/ de cuménciu no càmbiat sonu po si agatare in mesu de duas vocales: sa caita = nr. "sacaíta" (e no "sagaíta") Sinònimos e contràrios caixedha 1 Terminologia iscientìfica pzn, geochelidon nilotica, sterna hirundo, s. albifrons Tradutziones Frantzesu sterne hansel Ingresu gull-billed tern Ispagnolu pagaza piconegra Italianu róndine di mare o stèrna zampenére, fraticèllo Tedescu lachseeschwalbe.

calabíu , nm Definitzione figu bícia, acalabiada, aortitza, chi no lompet ca ndhe orruet innanti sicandhosi Sinònimos e contràrios cadh. calàciu Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu figue molle ou blette Ingresu withered fig Ispagnolu higo lacio, marchito Italianu fico méncio o vizzo Tedescu welke Feige.

càlculas , nf pl: càrculas, cràculas Definitzione parte de su telàrgiu chi si artzat e calat e inue su tessidore portat is peis po apèrrere e serrare s'istàmene Sinònimos e contràrios peanas, péigas, peones, petzana Terminologia iscientìfica ts Tradutziones Frantzesu marches du métier à tisser Ingresu loom treadles Ispagnolu cárcola Italianu càlcole o règoli del telàio Tedescu Webertritt.

cambirúgia, cambirúja , nf Definitzione cun custu númene si narant tres erbas diferentes: a) fumària ruja, podhinedhu arrúbiu o erba de pódhini, tzacarravronti (a sa calidade bianca, Fumaria capreolata, dhi narant fumisterru biancu, gimisterru fémmina); b) erba de ventu; c) préssiu de arriu o lidu 1 (Persicaria lapathifolia, P. hydropiper): is primas faent una fògia chi assimbígiat in punta a sa fògia de su pedrusèmene, faent frorighedhos longhitos, orrúbios in totu o solu in punta, su cambu est longu e atrotigau e si crocat; sa Parietaria officinalis faet is cambos, prus grussos, orrúbios e deretos, de unu mesu metro, faet a fundhu mannu cun cambos meda, a matzu fintzes mannu, s'arraighina no sicat, e sa fògia, chentza bicos, prima larga de calecunu centímetru, acabbat a punta única Sinònimos e contràrios casugotu, fumàdigu 1, fumariarrúbia, fumesterre, gimisterra / ebraentu, pigolosa / lidu 1 Terminologia iscientìfica rba, Fumaria officinalis, F. capreolata, Parietaria officinalis Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fumeterre Ingresu fumitory Ispagnolu fumaria Italianu fumària o muraiòla Tedescu echter Erdrauch.

cannaínza, cannaínzu , nf, nm, agt Definitzione cosa a usu de fune, su cambu longu longu e fine de unas cantu erbas (es.: pisu, intretzu, mimira, fintzes pigionàciu), ma podet èssere fintzes una fune fine; nau de ccn., artu meda e iscarritzinu, istrígili (e dhu narant de animales puru) Sinònimos e contràrios cannàile, sirba / giangalloi, iscalandrone Frases cannainzu meda at fatu su basolu, ma basolu pagu! ◊ apo intritzatu cannainzas fatas de zuncu 2. za ndhe at fatu de cannainzu, cussu zòvanu: no colat in za zanna de cantu est artu! 3. bi aiat unu fiotu de fiados cannainzos Tradutziones Frantzesu tige mince et très longue Ingresu very long and thin stalk Ispagnolu tallo sutil y largo Italianu stèlo o fusto lianóso, sottile e mólto lungo Tedescu langer und schmaler Stiel.