Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

cannutígliu , nm: canotígliu Definitzione filu de prata o de oro po borderia Ètimu spn. canutillo Tradutziones Frantzesu fil d'argent ou d'or à broder Ingresu silver or gold yarn for imbroidery Ispagnolu canutillo Italianu filo d'argènto o d'òro per ricami Tedescu Silber-oder Goldstickgarn.

càntara 1 , nf Definitzione càntigu o chistionu chi giaet ifadu / ómine de c. = ifadosu Sinònimos e contràrios làntara, laredha, mémula, taja Frases ne portat una de càntara, cussu!… Sambenados e Provèrbios smb: Càntara Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu chant ou parler agaçants Ingresu singing Ispagnolu cantilena Italianu canto o parlare noióso, stucchévole Tedescu eintöniger Gesang.

chimíre , vrb Definitzione nau de erbas, fàere o bogare sa chima o candhelita ue faent su frore Sinònimos e contràrios abbrabai, abbrossare, frunzire 1, inchimire, inceurrare, ingrilliri, tidhire / folai, indobiri Frases beda, tzicória, litos betzos e gai si che chimint comente intrat beranu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu bourgeonner Ingresu to sprout Ispagnolu germinar, brotar Italianu germogliare, fare il gètto o stèlo di alcune èrbe Tedescu sprießen, treiben.

còntra 1 , nf: cronta 2, cronte Definitzione logu artu, atza, oru de unu monte ue faet a iscrébigu, fintzes su muru de unu putzu; pedra manna, orroca, muntone de pedra Sinònimos e contràrios bica, monte / roca Frases sa sírcia àrtziat plena de àcua e tui incarendidí in sa cronta ti miras in funtana ◊ un'ómine ndh'est istupau de una cronta 2. poita custa cronta chi una dí fiat pani no si lassat prus cumossai? ◊ una perda ndi est arruta de una contra ◊ e cumenti ti dha passas cuendididha in cussas crontas? ◊ iat pensai de pigai a sa cronte po s'impostai a candu passàt calincunu sirbone Terminologia iscientìfica slg Tradutziones Frantzesu contrefort, falaise à pic Ingresu edge, protrusion, vertical side Ispagnolu saliente Italianu sporgènza, spónda o paréte a picco, contraffòrte Tedescu Vorsprung, Überhang, Strebemauer.

costàna , nf Definitzione donniuna de is tzivinedhas frucaxadas chi si ponent in su carru in forma de arrestellu po usu de seidare trigu messau; is costaos de sa pica, de su lacu, de un'istrégiu; su muru a inghíriu de unu putzu; freadura in costas de un'animale / sas costanas de su carru sunt fatas cun bàtoro cannelas e bàtoro ultedhos (listellos): sas primas ficadas in su fundhu de su carru, sos àteros intrados in sas cannelas parallelos a su fundhu e muntesos frimmos cun sos tisidhos; c. de porta = antarile Sinònimos e contràrios costazera, zerda 1 / malandra Frases teniat trabballu meda: arrodas de fai e de arrangiai, butus e carrus cun is costanas segadas 2. sas costanas de sa córbula, de sa padedha, de su furru, de su poju, de su carru ◊ candu su forru est intrebigau si connoscit a su colori de is costanas ◊ sa mama dh'at ciciu in sa cadiredha a tres costanas, su pipiu 3. colaiat in costanas de istradone 4. est una calarina tota a costanas, romasa romasa Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu paroi d'un récipient Ingresu sides (container) Ispagnolu costillas Italianu fianchi di un recipiènte o sìmili Tedescu Seiten eines Gefäßes.

cundòta , nf Definitzione su tubbu mannu chi batit s'abba o àteru a unu logu Tradutziones Frantzesu conduit Ingresu pipe (water) Ispagnolu cañería, conducto Italianu condótta d'àcqua o sìmili Tedescu Leitung.

derrúere, derrúghere , vrb: derrúiri, dirrúere, dirrúghere Definitzione su si lassare andhare de male in peus, chentza si tènnere contu; batire o lassare andhare una cosa, unu logu o a unu de male in peus, fàere andhare male, fintzes isconciare Sinònimos e contràrios arroinare, atzimare, derrocai, dirruire, dissantarare, ifasciare, irderrúere, iscalabrare, isciarrocai, isciusciai, ispèldere, istrossare Frases sa pitzoca est derrughèndhesi de su totu chi no fachet a la bíere! ◊ sa domo chi no b'istat neune si che derruet ◊ mortu su mere, s'ortu si ch'est derrutu, irbandhonadu ◊ màniga ca sinono ti derrues peus cun custas meighinas! 2. cussa cosa derrughet sa pessone piús sana ◊ custos canes arestes nos sunt dirruinne ◊ dirruo sos camasinos chi apo e ndhe fràigo piús mannos Ètimu ltn. deruere Tradutziones Frantzesu tomber en ruine, ruiner Ingresu to ruin Ispagnolu arruinarse, arruinar, derrumbarse Italianu andare o mandare in rovina, dissestare Tedescu verfallen, ruinieren.

discumbidài , vrb Definitzione nàrrere o giare a ischire chi su cómbidu o brindhu no si faet prus, o chi a su cómbidu no si dhue andhat Frases mi seu discumbidau e no dhoi andu Tradutziones Frantzesu révoquer, annuler une invitation Ingresu to cancel Ispagnolu desconvidar Italianu revocare o disdire un invito Tedescu eine Einladung absagen.

doradíglia, doradílla , nf: durundilla Definitzione una genia de fílighe chi creschet in is muros e perdigàrgios Sinònimos e contràrios dorafilla Frases bufana arculentu, frazia, pistidhori, sentziana, doradilla e àteras ervas pro meichina Terminologia iscientìfica rba, ceterach officinarum Ètimu spn. Tradutziones Frantzesu cétérac Ingresu kind of fern Ispagnolu doradilla Italianu èrba rùggine o félce dorata Tedescu Milzfarn.

éni , nm: enis, éniu Definitzione genia de mata, tóssica, chi faet linna bona, tostada e forte meda: a sa birilla (frutu) chi faet dhi narant giurixedha Sinònimos e contràrios eli, linnarrúbia, longhivresu, tàsaru, tassu Sambenados e Provèrbios smb: Enis Terminologia iscientìfica mt, Taxus baccata Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu blaireau Ingresu yew (tree) Ispagnolu tejo común Italianu àlbero della mòrte o tasso Tedescu Eibe.

erbalònga , nf Definitzione erba de púlighe o de púlixi, erba niedha, tzípiri burdu Terminologia iscientìfica rba, Plantago afra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu pulicaire Ingresu fleabane Ispagnolu zaragatona Italianu pulicària o psìllio Tedescu Flohsamen.

fundhàrzu , nm Definitzione fundu de cosa prantada chi at fatu bellu, mannu, créschiu meda Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grosse touffe Ingresu tuft Ispagnolu cepa grande Italianu gròsso césto o céspo Tedescu Büschel.

giuncumàsciu , nm: zuncumascru Definitzione giuncu a cambu tundhu, forte, longu longu, bogat su frore unu pagu asuta de sa punta e punghet, faet in logos de venadórgiu, a molas mannas, s'impreat murtu (atrotigau) e irmurtidu po acapiare o àteros trebballos: a logos dhi narant sinniga, tinnia, tzinnia, chi funt fintzes àteras genias de erba chi si assimbígiant Sinònimos e contràrios tinnia Terminologia iscientìfica rba, Juncus acutus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu jonc épineux, j. piquant Ingresu reed Ispagnolu junco espinoso Italianu giunco spinóso o pungènte Tedescu stechende Binse, stachelige Binsensorte.

grugugliòni, grugullòni , nm: gruguzone 1, gruguzoni, grulloni, gurgugione, gurgulloni Definitzione babbaurru de trigu, bobboi pitichedhu, chi ponet in su trigu incungiau e dh'istampat, totu Sinònimos e contràrios alguzone, ilguzone, orguloni, suzone / cdh. giulgudhoni Terminologia iscientìfica crp, calandra granaria Ètimu ltn. gurgulione(m) Tradutziones Frantzesu charançon, puceron Ingresu weevil Ispagnolu gorgojo, cuco Italianu punteruòlo del grano o calandra, gorgoglióne Tedescu Kornwurm, Kornkäfer, Kornkrebs.

iciòcoro , nm: isciòcoro, issòcoro Definitzione cimacioci, genia de erba chi faet fògias mannas, ladas, tzudhosas, arrasposas, frorighedhu grogo: sa candhelita modhe, unu pagu marigosa, est bona a papare Sinònimos e contràrios artiòcoro, ciòcere, cioci, ciòcoro, culurassu, entiòcoro, fiòcaru, intiòcoro, soci, tucaredhu, tziòcoro* / cdh. sciòcaru Terminologia iscientìfica rbz, Helminthotheca echioides Tradutziones Frantzesu picride fausse-vipérine Ingresu bristly oxtongue Ispagnolu arpell, arpellet Italianu aspràggine o lattaròla pungènte Tedescu Natterkopfartiges, Bitterkraut.

ilviàre , vrb: irbiare, irviare, isviare, iviare Definitzione pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus Sinònimos e contràrios isdrobbare / cassiare, disviare / tasire Frases no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia 2. pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu! 3. innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas Tradutziones Frantzesu perdre ou faire perdre son temps Ingresu to waste one's time Ispagnolu perder el tiempo Italianu pèrdere o far pèrdere tèmpo Tedescu Zeit verlieren.

imbarrigàre , vrb: imbarrugare Definitzione pònnere e incracare o pesare apitzu de ccn. cosa (o de ccn.), èssere coment’e a càrrigu, a pesu / i. unu burdu a ccn. = nàrriri a bodheta chi est fillu cosa sua Sinònimos e contràrios abbarrigare, asubai, imbarare, incarrutzai Frases si ch'est imbarrigadu subra azummai l'aiat ischitzadu! ◊ imbarrigados s'unu a s'àteru, ca pagu reziant, che esseint a fora ◊ no ti che imbàrrighes cue ca bi at cosa chi si pistat! ◊ no ti che imbàrrughes apitzu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu s'appuyer Ingresu to put on Ispagnolu ponerse o apoyarse encima Italianu méttersi o appoggiarsi sópra Tedescu sich hinauf stellen.

impillài , vrb Definitzione pònnere unu pígiu in pitzu de s'àteru, subrabare, apirare; atrotigare e acostire duos filos apare, a manera chi s'imbodhighent s'unu cun s'àteru Sinònimos e contràrios apillai / folfigiare, profizare Ètimu ltn. implicare Tradutziones Frantzesu tordre des brins, des fils Ingresu to wring, to double yarns Ispagnolu torcer hilos Italianu tòrcere o raddoppiare i fili Tedescu winden.

irbóchidu , nm: irbónchidu, irbórchidu Definitzione tzérriu mannu Sinònimos e contràrios abbérriu, bérchida, grida, irgargu, ólchidu, tírriu / arràmiu Frases Mariànzela aiat tratesu un'irbóchidu e li fit issiu unu sonu gurdu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu cri aigu Ingresu scream Ispagnolu grito Italianu urlo o grido scompósto Tedescu Geschrei.

irfrissuràre , vrb: isfressurare, isfrisciurai, isfrissurare, sfrisciurai Definitzione bogare, segare sa frisciura de sa bentre de unu pegus pangau; in cobertantza e nau de gente, fàere css. cosa o ifortzu mannu po un'iscopu, po agiudare a unu Sinònimos e contràrios irmatare / matanare, ischissimignare, smerai 2. su tzeracu totu sa die si fachiat a cantos irfrissurànnesi a travàgliu cràtiu ◊ si sunt isfressurados fatendhe inchinos a noranta grados! ◊ apas pascéntzia: no t'isfrissures! ◊ unu tempus sa laorera fit totu a fortza de bratzos, a s'isfrissura isfrissura cun sos boes Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu se mettre en quattre pour qqn. Ingresu to leave no stone unturned Ispagnolu echar los hígados, desvivirse por Italianu farsi in quattro per qlc. o qls. Tedescu sich vierteilen.