acorriaméntu , nm Sinònimos e contràrios
acorriadente,
acorriadura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
agacement (des dents)
Ingresu
setting on edge
Ispagnolu
el dar dentera
Italianu
allegaménto
Tedescu
Zusammenziehung.
acorriàre , vrb Definitzione
est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa
Sinònimos e contràrios
incurriatare
/
agguantai,
babiai
Frases
sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa)
2.
no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
agacer
Ingresu
to set on edge
Ispagnolu
dar dentera
Italianu
allegare i dènti
Tedescu
sich zusammenziehen.
àssa 1 , nf: ata,
atza Definitzione
sa parte segante de una ferramenta, ue custa si torrat a unu filu fine fine; oru, tretu ue acabbat unu paris (o logu sétidu, ciciu) chi totinduna si che abbàsciat, nau de logu de monte, oru artu de mare, oru de erriu, ma fintzes de una pedra, de una tàula e cosas deasi; fritu meda, chi paret chi punghet, ispirtit
Sinònimos e contràrios
tàgliu
/
oru
/
bica,
trempa
/
fritu
| ctr.
tolu
Maneras de nàrrere
csn:
bogare s'ata a una forramenta = acutzai o fintzas mallai un'aina a manera chi s'atza arresurtit prus fini e seghit; s'ata de sa die = faghindhe die, orbescendi; s'ata de sa còscia = s'ímbena; pònnere de ata = (nadu de pedra, matone o àteru de gai, prus largu chi no russu) cun s'ala larga a fàghere fatzada, a zisa de aina seghendhe; passai de atza = colare de fiancu, ispostèndhesi a destra o a manca chentza si zirare; pònneresi de ata = cadredhare, fàghere su rempellu; castiaisí a perra de atza = a cul'e ogu, male; atza de arriu, de mari, de istrexu = oru de riu, de mare, de isterzu; èssere, istare atza a… = acanta a…; camminai, passai atza atza de… = colare ororu de…; pònneresi atza = bogai sa faci, pigai coràgiu e fuedhai o fai chentza bregúngia
Frases
s'ata de sa bistrale, de sa farche, de su fartzone, de sa lepa ◊ s'ispada durlindana in forte est fata chi cantu prus la corpo bogat s'ata! (M.Murenu)◊ at bogau s'atza a is ferrus
2.
s'ata de s'adhe, de s'orizonte, de su muru, atza de mari, de riu, de roca, de zannile, de sa roca, de monte ◊ su cucu fit cantendhe in d-un'ata de nae ◊ candho che sezis in cudh'ata, imbucade sos canes a ndhe suguzare sos porcrabos ◊ fut lómpiu a s'oru de s'atza e si fut incrarau ◊ medas si nci fuant iscutus de s'atza
3.
est tirendhe un'atighedha de travuntana… sos pes arressos los leat s'astrau!
4.
est nendhe machines de punta e de ata
5.
ísci s'ebba, candho mai ti mi pones goi de ata?!
6.
m'apo postu atza e semus intradas in arregionamentu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Atza, Atzas
Ètimu
ltn.
*acia
Tradutziones
Frantzesu
fil tranchant
Ingresu
edge
Ispagnolu
corte,
filo
Italianu
filo tagliènte,
tàglio
Tedescu
Schneide.
còntra 1 , nf: cronta 2,
cronte Definitzione
logu artu, atza, oru de unu monte ue faet a iscrébigu, fintzes su muru de unu putzu; pedra manna, orroca, muntone de pedra
Sinònimos e contràrios
bica,
monte
/
roca
Frases
sa sírcia àrtziat plena de àcua e tui incarendidí in sa cronta ti miras in funtana ◊ un'ómine ndh'est istupau de una cronta
2.
poita custa cronta chi una dí fiat pani no si lassat prus cumossai? ◊ una perda ndi est arruta de una contra ◊ e cumenti ti dha passas cuendididha in cussas crontas? ◊ iat pensai de pigai a sa cronte po s'impostai a candu passàt calincunu sirbone
Terminologia iscientìfica
slg
Tradutziones
Frantzesu
contrefort,
falaise à pic
Ingresu
edge,
protrusion,
vertical side
Ispagnolu
saliente
Italianu
sporgènza,
spónda o paréte a picco,
contraffòrte
Tedescu
Vorsprung,
Überhang,
Strebemauer.
filetài , vrb Definitzione
pònnere oru o filu de oro a calecuna cosa
Tradutziones
Frantzesu
border d'or
Ingresu
to edge (with gold)
Ispagnolu
bordar de oro
Italianu
orlare d'òro
Tedescu
mit Gold umranden.
isprúnza , nf: ispundha,
ispunza,
spunda Definitzione
is oros de su letu
Ètimu
ltn.
sponda
Tradutziones
Frantzesu
bord du lit
Ingresu
edge (of a bed)
Ispagnolu
borde,
orilla de la cama
Italianu
spónda del lètto
Tedescu
Bettkante.
ispuntòne 1, ispuntòni , nm: spuntoni Definitzione
logu o punta de pedra chi essit de totu s'àteru, mescamente atza comente si atóbiant duos muros; trempa de monte, tretu artu de terra, de orroca, chi intrat in mare (itl. promontòrio); fintzes tretu coment'e parte de unu logu
Sinònimos e contràrios
bica,
contonada,
corruspidone
/
angrone,
arranconi,
chizone
Frases
sos muros ti mustrant ispuntones de sas predas ◊ dae cada ispuntone de preda bi falat unu candhelabru de àstragu
2.
in s'ispuntone calcàriu de Cabugatza in Salighera bi at grutas mannas ◊ nadendhe, solu un'iscogliera bidiat, cun dogni ispuntone chi a ti acurtziare ndh'essis a bisera ◊ arribbau a s'ispuntone prus artu s'est sétiu ◊ si fit acrarau a s'ispuntone a bídere proite sos canes fint apedhandhe ◊ ant ispianadu s'ispuntone e a fortza de matza e de minas sa punta est diventada una piatza
3.
tocat a mundai bèni totus is ispuntonis de su forru innantis de nci ghetai su pani a coi ◊ issu depit pensai a trabballai cussus pagus ispuntonis
Ètimu
itl.
spuntone
Tradutziones
Frantzesu
coin
Ingresu
corner,
edge
Ispagnolu
arista
Italianu
spígolo
Tedescu
Kante.
oróru , avb: aroru Definitzione
acanta a s'oru, in totu su tretu de is oros
Frases
fiu cichendi isparau ororu de cresura ◊ su fogu fuidu s'est frimmu totu ororu de istrada ◊ so andhadu ororu de riu ◊ in cue sas piantas sunt créschidas ororu de sa trempa
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tout le long de…
Ingresu
along the edge
Ispagnolu
a lo largo
Italianu
lungo i màrgini
Tedescu
die Ränder entlang.
óru , nm: uru Definitzione
totu su tretu prus in fora de una cosa, de unu trastu o de unu logu, sa parte forana: su sing. si narat fintzes de unu tretu, de una parte, e su pl. po s'oru totu pínnigu; css. tretu, in su logu; acanta, a pagu tretu (logu e tempus)/ min. oredhu, orighedhu
Sinònimos e contràrios
avoreta,
orizu
/
ala,
parte,
tretu
| ctr.
mesu
Maneras de nàrrere
csn:
or'oru (ororu), oros oros, orus orus = isorisoros, totu comente andhat s'oru; èssiri orusorus = (nadu a lamenta), atesu meda; in s'oru de, in s'oru in s'oru de… (logu), in s'oru miu = acanta de, acanta acanta de…, acanta mia; in s'oru de… (cantidadi) = agiummai, itl. "circa" (cun vrb. a s'infiniu = in perígulos de… + vrb); bodhiri, leare, lebare, bogare oru, oros, de una cosa = pigai àrviu, leare cabu de…, leare assunta, seru de…, ischírendhe carchi cosa, imbistigare pro ndhe ischire; prenare, fàghere un'isterzu oru cun oru = a oros, prenu deretu; èssere, pònnere, istare a orighedhu = in picedhu, própiu in s'ata de carchi cosa, apunta apunta a che rúere, fintzas acurtzu meda, própiu in s'oru de…; prenare un'isterzu a suta de oros = chi no siat a paris de s'oru; orus oredhus a!... = ingunis ingunis est!..., bi cheret ancora tempus meda; zúchere a unu in s'oru = portai a unu acanta; essíreche a s'oru = antibitzaresiche a fàghere una cosa cussiderada perigulosa, pagu bona, contrària a o foras de sas usàntzias; pigaisidha orus orus = essíreche costa costa, pala pala, chircare iscusas pro no fàghere su dovere; èssiri sentz'e furriai oru (nau de ccn.)= fatu a sa russa, chentza delicadesa, cun pagu cussideru; tènnere oros de terrinu = àere terras
Frases
fúrriu s'oru a sa gunnedha ca est totu sfibicitada ◊ sas córbulas, sos canistedhos zughent s'oru pintu, niedhu, forradu ◊ li at aporridu una tatza prena finas a oru ◊ cussa tatza che ruet de sa mesa ca est in s'orighedhu ◊ istabat in s'oru de bidha ◊ fiant firmus in s'oru de sa pratzita ◊ in campu, za s'ischit, sunt semper a oros de pane e de casu assutu ◊ ponimí in s'oru tuu, sétziu a sa manu tua de esti!
2.
sa faina mia est frundhida a un'oru ◊ pònela a un'oru, cussa cosa, candho agabbas! ◊ si setziat sempri a un'oru po no fai su fichetu ◊ tzente tentanne sos vulos no si ne vidiat in sos oros
3.
no ti potzu agiudai a nci portai custa cosa a domu tua: tanti gei est orus orus!…◊ depit èssi chi boliat a dh'agiudai, mischinu… tanti fiat orus oredhus!…◊ in mari, sighiat a nadai abarrendu orus orus de sa terra ◊ pasci, brebei, pasci, totu or'oru de arriu!…◊ aprontade oros oros setzidorzos ue pasent sos betzos! ◊ beni, bufa e paga puru, no ti dha pighis orus orus!
4.
si bidiat una lampaluxi fraca, pariat unu fogu in s'oru in s'oru de si nd'istudai ◊ Elias si est sétiu in s'oru de su babbu ◊ sa caserma est in s'orichedhu de dommo sua
5.
cun cussas bulletas che apo pagadu in s'oru de batoschentamiza ◊ s'éuro ch'est in s'oru de unu dòllaru
6.
fit impessu ghirandhe dae cubile e no ndhe aiat galu leau oru de sas cosas ◊ chi ndi bodhint oru is carabbineris, dhus arrestant! ◊ no ndhe podent bogare oru de su mancamentu ◊ su fizu no fit galu torrau e at mandhau a su frade a ndhe lebare oru
7.
sa zente zúdigat a chie ch'essit a s'oru ◊ própiu tue che depias essire a s'oru, cun cussos tirriosos!…◊ su babbu est sentz'e furriai oru… po dónnia tontesa ndi pigat su fillu de iscola, dhi perdit letzionis e cómpitus!
Sambenados e Provèrbios
prb:
menzus a torrare issegus dae s'oru chi no dae mesu
Ètimu
ltn.
orum
Tradutziones
Frantzesu
bord,
périmètre
Ingresu
bank,
perimeter,
edge
Ispagnolu
borde,
orilla,
margen
Italianu
bórdo,
màrgine,
contórno,
lémbo,
spónda,
perìmetro
Tedescu
Rand,
Saum,
Umriß,
Umfang.
tèrema , nf: trema,
tremma Definitzione
logu o terrenu in costa, in calada meda, tretu inue faet a trempa, trèmene (mescamente sa crista de is surcos de sa cosa prantada)
Sinònimos e contràrios
palone,
raza,
riartzu,
trèmena,
trempa
Frases
s'arciada a su castedhu est che una tèrema ◊ sa bidhighedha che l'ant fata in s'oru de una tremma ◊ su mare inchietu pistat tèremas de preda ue s'oru est artu ◊ benide a sas tremas de sa tanca a iscadriare como chi bi est su nie! ◊ comente at próidu a meda, ororu de istrada che at faladu tremas
2.
piús adhae de sas últimas tremas de su mundhu ◊ sas tremas de sos rios
Terminologia iscientìfica
slg
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
talus,
escarpement
Ingresu
scarp,
edge
Ispagnolu
borde,
margen
Italianu
ciglióne,
scarpata,
balza
Tedescu
Böschung,
Rand des Abgrundes.