Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

abbacràsta , nf: abbagrasta, acuagrasta Definitzione s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine Frases pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe 2. tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu eau restante du procéde de préparation des olives Ingresu water remnants of olives processing Ispagnolu oleaza Italianu àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive Tedescu nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.

alloloinài , vrb Sinònimos e contràrios atolondrai Tradutziones Frantzesu monter à la tête, étourdir Ingresu to befuddle, to stun by sleep, by sun Ispagnolu aturdir el vino, el sueño, el sol Italianu stordire col vino, dal sónno, dal sóle Tedescu durch Wein, vor Schlaf oder Sonne betäubt sein.

arregortzài , vrb: arregurtzai Definitzione pònnere iscaza, orrugos de pedra, pedra pitica in is calancas, fossos, buidos, faendho muru, po prènnere, aparigiare Ètimu ctl. regalzar Tradutziones Frantzesu boucher des fissures avec de petits bouts de pierre Ingresu to splinter again Ispagnolu encascotar, rellenar Italianu riempire con schégge di piètra le fessure dei muri, rinverzare Tedescu mit Spänen oder Splittern verstopfen.

disintonài , vrb Definitzione su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione Sinònimos e contràrios distonare, istonai | ctr. atonare Ètimu spn. desentonar Tradutziones Frantzesu chanter faux, dissoner Ingresu to be out of tune Ispagnolu desafinar Italianu stonare, dissonare Tedescu falsch spielen, oder singen, falsch klingen, nicht übereinstimmen.

egàdu , agt Definitzione nau de unu terrenu, chi est de annos meda chentza prenu, chentza trebballau Sinònimos e contràrios annicrinu, rodiu Tradutziones Frantzesu terrain inculte Ingresu uncultivated land Ispagnolu yermo Italianu terréno incólto Tedescu ungepflegtes oder unbebautes Grundstück.

germànu , nm: ghermanu, giolmanu, grammanu, gremmanu, zermanu Definitzione (f. -a) ghermanu primarju, fradile de segundhu gradu (fígiu de tziu fradile o de tzia sorresta de su babbu o de sa mama): a logos, manu primarzu / ozu ghermanu = ozuermanu, de olia Sinònimos e contràrios bremanu Frases germanu miu est surdu perdali ◊ poniant su lutu pro su mortu fintzas sas sorrestas e sas gremmanas primazas, a bortas Terminologia iscientìfica ptl Ètimu ltn. germanus Tradutziones Frantzesu cousin germain Ingresu second cousin Ispagnolu primo segundo Italianu cugino di 2° grado Tedescu Vetter oder Cousin zweiten Grades.

ghermàna , nf Definitzione sorresta segunda, de segundu gradu (fígia de tziu fradile o de tzia sorresta de su babbu o de sa mama) Terminologia iscientìfica ptl Tradutziones Frantzesu cousine germaine Ingresu second cousin Ispagnolu prima segunda Italianu cugina di 2° grado Tedescu Base oder Cousine zweiten Grades.

gipòne, gipòni , nm: cipone, giupone, zibbone Definitzione genia de bestimentu grussu de su costúmene, siat de ómine o de fémina, chi si ponet deretu in pitzu de sa camisa (o ghentone) o fintzes in pitzu de totu (camisa, pala o coritu, zipone)/ giponi de soldau = letítera (Lathyrus sylvestris) Sinònimos e contràrios giacu 1 Frases apu connotu bragas e giponis fendu su ballu tundhu Terminologia iscientìfica bst Tradutziones Frantzesu corsage Ingresu bodice Ispagnolu corpiño Italianu corpétto del costume femminile Tedescu eine Mieder (oder Leibchen, oder Kamisol)sorte.

moresínu , agt, nm: morisinu, muresinu, murisinu Definitzione de colore niedhudu, chi est in colore de mura; murighessa, genia de mata manna chi faet su frutu coment'e una mura Sinònimos e contràrios moritu, murenu / gersa, morighessa Frases po èssi muresina, ti stait sa seda celesti! ◊ sa baca muresina no portat ischina e allatat in fronti…◊ fiat murisinu de faci, teniat 1,65 de cantellu e una bella cabidhada de pilus Terminologia iscientìfica clr, mtm, Morus alba, M. nigra Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu brun, jeune homme brun, garçon brun Ingresu brown, swarthy, mulberry (tree) Ispagnolu pardo, morera, moral Italianu bruno, morettino Tedescu dunkel, Weißer oder Schwarzer Maulbeerbaum.

morighèssa , nf: muragersa, muragessa, muraghessa, murichessa, murigessa, murighensa, murighessa Definitzione genia de mata manna chi faet su frutu (m. fémina) chi paret mura: dhue ndh'at de duas calidades, una chi faet sa mura bianca e una chi dha faet niedha; sa fògia serbit po brovendha de su fermesílicu (chi faet sa seda)/ muragessa mascu = sa mata chi faet frore ma no frutu; murighessa de s'arrua = mura de arrú, mura Sinònimos e contràrios gersa, moresinu Terminologia iscientìfica mtm, Morus alba, M. nigra Ètimu ltn. mora celsa Tradutziones Frantzesu mûrier, mûre Ingresu mulberry (-tree) Ispagnolu morera, moral Italianu gèlso, mòra del gèlso Tedescu Weißer oder Schwarzer Maulbeerbaum, Maulbeere.

O, o , nf, cng, iscl Definitzione sa de batórdighi líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi arrapresentat unu sonu vocale a candho apertu (acentu gràficu /`/: ò) a candho serrau (acentu gràficu /´/: ó); impreada a sola est una cng., vocale aperta (a bortas repitia puru) chi serbit a pònnere duos o prus foedhos e fràsias a bétia apare (e a sa log. càmbiat sa cunsonante mudòngia, ma no a sa campidanesa: o casu o peta = nr. ogàsu obèta; ma: o casu o petza, o fillu o terra = nr. ocàsu opètza, ofíllu otèrra); est fintzes foedhu (vocale serrada) po acumpangiare unu númene tzerriandhodhu (e custa puru benit de su ltn.). In sa foedhada logudoresa, nuoresa e de mesania podet èssere vocale de finitia de foedhu a su sing. in númenes (es. coro, domo, moro), in calecunu agt. (es. grogo), e sèmpere est voc. de acabbu, desinéntzia, in bvrb. (ind. pres. 1ˆ sing.: benzo, fato, lasso, mandho, pòngio, tèngio, fintzes ind. imp. aio, andhao, faghio, cherio coment'e variante de sa essia in -a prus manigiada), e dhu'est pruschetotu a su pl. de nm. e agt. coment'e cambiamentu de sa vocale de acabbu /u/ de su sing.: binu - binos, bonu - bonos, contu - contos, corbu - corbos, fogu - fogos, fossu - fossos, longu - longos, mortu - mortos, ortu - ortos, oru - oros, tontu - tontos). In su sistema fonéticu de sa limba sarda sa /o/ tónica est sonu mesanu apertu candho prus ainnanti de unu postu dhue at un'àteru sonu seguramente apertu (/a/: arròsa, còsa, ispòsa, lòsa), o mesanu etotu (/o/, /e/) fintzes candho custu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (o dhue at, comente est in log.) e duncas si narat: bónu - bònos e bònus, cóntu - còntos e còntus, córbu - còrbos e cròus, fógu - fògos e fògus, fóssu - fòssos e fòssus, lóngu - lòngos e lòngus, mórtu - mòrtos e mòrtus, órtu - òrtos e òrtus, óru - òros e òrus, tóntu - tòntos e tòntus, o fintzes amòri (amore), arròsciri (orròschere), bòliri (bòlere), bòxi (boche), còiri (còghere), fròri (frore), mònti (monte), òi (oe), pòngiu (ponzo), pònniri (pònnere), pònti (ponte), sòli (sole), tèngiu (tèngio), tòrru (torro). Sa /o/ tónica est sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada giai in s'étimu (/u/, /i/): bónu, cóntu, córbu, fógu, gói, lollói, lóngu, mórtu, nonnói, óbu, órtu, óru, tóntu (ma dh'aperint in su plurale totu is chi fúrriant sa -u finale a -os/-us, es. òrtos/òrtus, bíere is esémpios giai fatos), o fintzes arrósciu, arróscidu, bófiu, dófidu, dóliu, innóchidu, nóghidu, óbiga, óbbrigu, órulu, nódidu, pódhighe (e totu custos dha faent serrada fintzes in su plurale), e faet sonu serrau fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma cun d-una seguramente serrada prus ainnanti de duos postos, es. grómeru, lómberu, póveru (chi dh'aperint in su plurale: gròmeros, lòmberos, pòveros, e pòberus, in custu puru aperta, ca sa /u/ de su sing. est diventada mesana cussa puru, -os, in su plurale o de matessi valore in -us camp.). In chímica si ponet a símbulu de s'ossígenu (O), in giografia est incurtzadura de "Ovest" Sinònimos e contràrios sinono, sinoncas Frases seus totus o cojaus o bagadius ◊ o est babbu, o est s'àinu, o est zerda de paza, o est sa crésia de Santu Nigola, o est lèpere fuinne! ◊ o fais su doveri o mi nc'istupas debressi! ◊ at a balli duus sodhus su costumu de Bonacata!… o chi no su braxeri de sa spaciada de mammai! ◊ fut abbarrau oto o deghe dies 2. o Frantzisca, ses pòvera ma bella! ◊ est una molentara chi poltas, o Fireli! ◊ morta ti ses, o tessidora bella! (A.Casula)◊ o sa meri, ascurtit! ◊ o bà, benide! ◊ o mà, a mi lassades andhare a ziru? ◊ o cudh'ómine, casu a ndhe comporades? ◊ o genti tostorruda, poita no ascurtais?! Ètimu ltn., itl. aut, o Tradutziones Frantzesu ou Ingresu or Ispagnolu o Italianu o, oppure Tedescu oder.

sacramentài , vrb: sacramentare Definitzione giare is sacramentos; rfl. pigare is sacramentos / mòrrere sacramentadu = cun is sacramentus (cunfessau, comunigau, oliau) Tradutziones Frantzesu administrer les sacrements Ingresu to administer the sacraments to (s.o.) Ispagnolu sacramentar Italianu sacramentare Tedescu die Sakramente spenden oder austeilen.

santacída , nf: santatzida Definitzione dannu mannu a su bestiàmene, mortu a bochidura o fintzes de maladia mala; carraxu, burdellu mannu cun boghes e tzérrios Sinònimos e contràrios degógliu, mortalidade / abbatúliu, biuldu, budrellu, carralzu, chimentu, intatzida* 2. candho andhaimus a iscola, isetendhe a intrare bi fit sa santatzida: bi naschiat murrunzos, istrampadas, punzos e àteru Tradutziones Frantzesu massacre d'animaux par vengeance, mortalité Ingresu beasts slaughter by revenge or murrain Ispagnolu mortandad de reses Italianu strage di béstie per vendétta o moría Tedescu Tiermassaker (aus Rache oder Seuche).

sèdas , nf, pl Definitzione isperraduras o tzacaduras chi essint in is murros e in is tzimingiones de is allateras; ispécia de maladia de is cuadhos, in s'unga; a logos est una maladia de is animales a istentinas, is alisanzedhas o sédinas Terminologia iscientìfica mld Tradutziones Frantzesu rhagades Ingresu mouth ragas (nipple) Ispagnolu grietas Italianu ràgadi alla bócca, ai capézzoli Tedescu Hautriß in der Mundgegend oder der Brustwarzen.

tàltu , nm: tastu Definitzione sabore malu, légiu Sinònimos e contràrios denga, lassada, saboi Frases s'ozu at unu tastu chi no mi piaghet, custu binu no at tastu perunu, at tastu de linna, de mufa ◊ bastat una carrada male tenta o pagu samunada a pònnere tastu a su binu ◊ una cuba, si la pienas de binu gualtu mantenet su taltu po sempre ◊ sos frutos luados mancu los podimus connòschere a su tastu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu mauvaise odeur Ingresu stench Ispagnolu tufo, sabor desagradable Italianu tanfo, sapóre e odóre sgradévole Tedescu übler Geruch oder Geschmack.

urreixédhu , nm Definitzione min. de urrei: rei piticu (de tempus, de carena), o fintzes metzanu Tradutziones Frantzesu petit roi Ingresu little king Ispagnolu reyezuelo, rey pequeño Italianu reùccio Tedescu jünger oder kleiner König.

«« Torra a chircare