abbacràsta , nf: abbagrasta,
acuagrasta Definizione
s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine
Frasi
pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe
2.
tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
eau restante du procéde de préparation des olives
Inglese
water remnants of olives processing
Spagnolo
oleaza
Italiano
àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive
Tedesco
nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.
alloloinài , vrb Sinonimi e contrari
atolondrai
Traduzioni
Francese
monter à la tête,
étourdir
Inglese
to befuddle,
to stun by sleep,
by sun
Spagnolo
aturdir el vino,
el sueño,
el sol
Italiano
stordire col vino,
dal sónno,
dal sóle
Tedesco
durch Wein,
vor Schlaf oder Sonne betäubt sein.
arregortzài , vrb: arregurtzai Definizione
pònnere iscaza, orrugos de pedra, pedra pitica in is calancas, fossos, buidos, faendho muru, po prènnere, aparigiare
Etimo
ctl.
regalzar
Traduzioni
Francese
boucher des fissures avec de petits bouts de pierre
Inglese
to splinter again
Spagnolo
encascotar,
rellenar
Italiano
riempire con schégge di piètra le fessure dei muri,
rinverzare
Tedesco
mit Spänen oder Splittern verstopfen.
disintonài , vrb Definizione
su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione
Sinonimi e contrari
distonare,
istonai
| ctr.
atonare
Etimo
spn.
desentonar
Traduzioni
Francese
chanter faux,
dissoner
Inglese
to be out of tune
Spagnolo
desafinar
Italiano
stonare,
dissonare
Tedesco
falsch spielen,
oder singen,
falsch klingen,
nicht übereinstimmen.
egàdu , agt Definizione
nau de unu terrenu, chi est de annos meda chentza prenu, chentza trebballau
Sinonimi e contrari
annicrinu,
rodiu
Traduzioni
Francese
terrain inculte
Inglese
uncultivated land
Spagnolo
yermo
Italiano
terréno incólto
Tedesco
ungepflegtes oder unbebautes Grundstück.
germànu , nm: ghermanu,
giolmanu,
grammanu,
gremmanu,
zermanu Definizione
(f. -a) ghermanu primarju, fradile de segundhu gradu (fígiu de tziu fradile o de tzia sorresta de su babbu o de sa mama): a logos, manu primarzu / ozu ghermanu = ozuermanu, de olia
Sinonimi e contrari
bremanu
Frasi
germanu miu est surdu perdali ◊ poniant su lutu pro su mortu fintzas sas sorrestas e sas gremmanas primazas, a bortas
Terminologia scientifica
ptl
Etimo
ltn.
germanus
Traduzioni
Francese
cousin germain
Inglese
second cousin
Spagnolo
primo segundo
Italiano
cugino di 2° grado
Tedesco
Vetter oder Cousin zweiten Grades.
ghermàna , nf Definizione
sorresta segunda, de segundu gradu (fígia de tziu fradile o de tzia sorresta de su babbu o de sa mama)
Terminologia scientifica
ptl
Traduzioni
Francese
cousine germaine
Inglese
second cousin
Spagnolo
prima segunda
Italiano
cugina di 2° grado
Tedesco
Base oder Cousine zweiten Grades.
gipòne, gipòni , nm: cipone,
giupone,
zibbone Definizione
genia de bestimentu grussu de su costúmene, siat de ómine o de fémina, chi si ponet deretu in pitzu de sa camisa (o ghentone) o fintzes in pitzu de totu (camisa, pala o coritu, zipone)/ giponi de soldau = letítera (Lathyrus sylvestris)
Sinonimi e contrari
giacu 1
Frasi
apu connotu bragas e giponis fendu su ballu tundhu
Terminologia scientifica
bst
Traduzioni
Francese
corsage
Inglese
bodice
Spagnolo
corpiño
Italiano
corpétto del costume femminile
Tedesco
eine Mieder (oder Leibchen,
oder Kamisol)sorte.
moresínu , agt, nm: morisinu,
muresinu,
murisinu Definizione
de colore niedhudu, chi est in colore de mura; murighessa, genia de mata manna chi faet su frutu coment'e una mura
Sinonimi e contrari
moritu,
murenu
/
gersa,
morighessa
Frasi
po èssi muresina, ti stait sa seda celesti! ◊ sa baca muresina no portat ischina e allatat in fronti…◊ fiat murisinu de faci, teniat 1,65 de cantellu e una bella cabidhada de pilus
Terminologia scientifica
clr, mtm, Morus alba, M. nigra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
brun,
jeune homme brun,
garçon brun
Inglese
brown,
swarthy,
mulberry (tree)
Spagnolo
pardo,
morera,
moral
Italiano
bruno,
morettino
Tedesco
dunkel,
Weißer oder Schwarzer Maulbeerbaum.
morighèssa , nf: muragersa,
muragessa,
muraghessa,
murichessa,
murigessa,
murighensa,
murighessa Definizione
genia de mata manna chi faet su frutu (m. fémina) chi paret mura: dhue ndh'at de duas calidades, una chi faet sa mura bianca e una chi dha faet niedha; sa fògia serbit po brovendha de su fermesílicu (chi faet sa seda)/ muragessa mascu = sa mata chi faet frore ma no frutu; murighessa de s'arrua = mura de arrú, mura
Sinonimi e contrari
gersa,
moresinu
Terminologia scientifica
mtm, Morus alba, M. nigra
Etimo
ltn.
mora celsa
Traduzioni
Francese
mûrier,
mûre
Inglese
mulberry (-tree)
Spagnolo
morera,
moral
Italiano
gèlso,
mòra del gèlso
Tedesco
Weißer oder Schwarzer Maulbeerbaum,
Maulbeere.
O, o , nf, cng, iscl Definizione
sa de batórdighi líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi arrapresentat unu sonu vocale a candho apertu (acentu gràficu /`/: ò) a candho serrau (acentu gràficu /´/: ó); impreada a sola est una cng., vocale aperta (a bortas repitia puru) chi serbit a pònnere duos o prus foedhos e fràsias a bétia apare (e a sa log. càmbiat sa cunsonante mudòngia, ma no a sa campidanesa: o casu o peta = nr. ogàsu obèta; ma: o casu o petza, o fillu o terra = nr. ocàsu opètza, ofíllu otèrra); est fintzes foedhu (vocale serrada) po acumpangiare unu númene tzerriandhodhu (e custa puru benit de su ltn.). In sa foedhada logudoresa, nuoresa e de mesania podet èssere vocale de finitia de foedhu a su sing. in númenes (es. coro, domo, moro), in calecunu agt. (es. grogo), e sèmpere est voc. de acabbu, desinéntzia, in bvrb. (ind. pres. 1ˆ sing.: benzo, fato, lasso, mandho, pòngio, tèngio, fintzes ind. imp. aio, andhao, faghio, cherio coment'e variante de sa essia in -a prus manigiada), e dhu'est pruschetotu a su pl. de nm. e agt. coment'e cambiamentu de sa vocale de acabbu /u/ de su sing.: binu - binos, bonu - bonos, contu - contos, corbu - corbos, fogu - fogos, fossu - fossos, longu - longos, mortu - mortos, ortu - ortos, oru - oros, tontu - tontos). In su sistema fonéticu de sa limba sarda sa /o/ tónica est sonu mesanu apertu candho prus ainnanti de unu postu dhue at un'àteru sonu seguramente apertu (/a/: arròsa, còsa, ispòsa, lòsa), o mesanu etotu (/o/, /e/) fintzes candho custu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (o dhue at, comente est in log.) e duncas si narat: bónu - bònos e bònus, cóntu - còntos e còntus, córbu - còrbos e cròus, fógu - fògos e fògus, fóssu - fòssos e fòssus, lóngu - lòngos e lòngus, mórtu - mòrtos e mòrtus, órtu - òrtos e òrtus, óru - òros e òrus, tóntu - tòntos e tòntus, o fintzes amòri (amore), arròsciri (orròschere), bòliri (bòlere), bòxi (boche), còiri (còghere), fròri (frore), mònti (monte), òi (oe), pòngiu (ponzo), pònniri (pònnere), pònti (ponte), sòli (sole), tèngiu (tèngio), tòrru (torro). Sa /o/ tónica est sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada giai in s'étimu (/u/, /i/): bónu, cóntu, córbu, fógu, gói, lollói, lóngu, mórtu, nonnói, óbu, órtu, óru, tóntu (ma dh'aperint in su plurale totu is chi fúrriant sa -u finale a -os/-us, es. òrtos/òrtus, bíere is esémpios giai fatos), o fintzes arrósciu, arróscidu, bófiu, dófidu, dóliu, innóchidu, nóghidu, óbiga, óbbrigu, órulu, nódidu, pódhighe (e totu custos dha faent serrada fintzes in su plurale), e faet sonu serrau fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma cun d-una seguramente serrada prus ainnanti de duos postos, es. grómeru, lómberu, póveru (chi dh'aperint in su plurale: gròmeros, lòmberos, pòveros, e pòberus, in custu puru aperta, ca sa /u/ de su sing. est diventada mesana cussa puru, -os, in su plurale o de matessi valore in -us camp.). In chímica si ponet a símbulu de s'ossígenu (O), in giografia est incurtzadura de "Ovest"
Sinonimi e contrari
sinono,
sinoncas
Frasi
seus totus o cojaus o bagadius ◊ o est babbu, o est s'àinu, o est zerda de paza, o est sa crésia de Santu Nigola, o est lèpere fuinne! ◊ o fais su doveri o mi nc'istupas debressi! ◊ at a balli duus sodhus su costumu de Bonacata!… o chi no su braxeri de sa spaciada de mammai! ◊ fut abbarrau oto o deghe dies
2.
o Frantzisca, ses pòvera ma bella! ◊ est una molentara chi poltas, o Fireli! ◊ morta ti ses, o tessidora bella! (A.Casula)◊ o sa meri, ascurtit! ◊ o bà, benide! ◊ o mà, a mi lassades andhare a ziru? ◊ o cudh'ómine, casu a ndhe comporades? ◊ o genti tostorruda, poita no ascurtais?!
Etimo
ltn., itl.
aut, o
Traduzioni
Francese
ou
Inglese
or
Spagnolo
o
Italiano
o,
oppure
Tedesco
oder.
sacramentài , vrb: sacramentare Definizione
giare is sacramentos; rfl. pigare is sacramentos / mòrrere sacramentadu = cun is sacramentus (cunfessau, comunigau, oliau)
Traduzioni
Francese
administrer les sacrements
Inglese
to administer the sacraments to (s.o.)
Spagnolo
sacramentar
Italiano
sacramentare
Tedesco
die Sakramente spenden oder austeilen.
santacída , nf: santatzida Definizione
dannu mannu a su bestiàmene, mortu a bochidura o fintzes de maladia mala; carraxu, burdellu mannu cun boghes e tzérrios
Sinonimi e contrari
degógliu,
mortalidade
/
abbatúliu,
biuldu,
budrellu,
carralzu,
chimentu,
intatzida*
2.
candho andhaimus a iscola, isetendhe a intrare bi fit sa santatzida: bi naschiat murrunzos, istrampadas, punzos e àteru
Traduzioni
Francese
massacre d'animaux par vengeance,
mortalité
Inglese
beasts slaughter by revenge or murrain
Spagnolo
mortandad de reses
Italiano
strage di béstie per vendétta o moría
Tedesco
Tiermassaker (aus Rache oder Seuche).
sèdas , nf, pl Definizione
isperraduras o tzacaduras chi essint in is murros e in is tzimingiones de is allateras; ispécia de maladia de is cuadhos, in s'unga; a logos est una maladia de is animales a istentinas, is alisanzedhas o sédinas
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
rhagades
Inglese
mouth ragas (nipple)
Spagnolo
grietas
Italiano
ràgadi alla bócca,
ai capézzoli
Tedesco
Hautriß in der Mundgegend oder der Brustwarzen.
tàltu , nm: tastu Definizione
sabore malu, légiu
Sinonimi e contrari
denga,
lassada,
saboi
Frasi
s'ozu at unu tastu chi no mi piaghet, custu binu no at tastu perunu, at tastu de linna, de mufa ◊ bastat una carrada male tenta o pagu samunada a pònnere tastu a su binu ◊ una cuba, si la pienas de binu gualtu mantenet su taltu po sempre ◊ sos frutos luados mancu los podimus connòschere a su tastu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mauvaise odeur
Inglese
stench
Spagnolo
tufo,
sabor desagradable
Italiano
tanfo,
sapóre e odóre sgradévole
Tedesco
übler Geruch oder Geschmack.
urreixédhu , nm Definizione
min. de urrei: rei piticu (de tempus, de carena), o fintzes metzanu
Traduzioni
Francese
petit roi
Inglese
little king
Spagnolo
reyezuelo,
rey pequeño
Italiano
reùccio
Tedesco
jünger oder kleiner König.