alteríu , nm Definizione
su no èssere a su normale de uta, de umore; manera de fàere de chie paret arrennegau o si credet meda
Sinonimi e contrari
airu,
arrennegu,
nechidonzu
/
barrosia,
blaga,
magnosidade,
prejumu,
pumonaza,
teciura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
colère,
morgue,
suffisance
Inglese
anger,
arrogance
Spagnolo
cólera,
jactancia
Italiano
còllera,
spòcchia
Tedesco
Zorn,
Dünkel.
ammurratzàre , vrb Definizione
cambiare colore a murru, nau de sa die candho est cumenciandho a iscurigare
Sinonimi e contrari
ilmurinare,
incrinare,
interighinare,
interinare,
murinai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire nuit
Inglese
to get dark
Spagnolo
anochecer
Italiano
imbrunire,
farsi nòtte
Tedesco
dunkel werden.
bugiósu , agt: bujosu Definizione
nau de logu, chi dhue at pagu lughe, chi est de colori iscuriosu / arcanu b. = malu a cumprèndhere, chistione mala a ispodhicare
Sinonimi e contrari
iscuricosu
Frasi
como sas dies sunt bujosas ca est intrandhe s'ilgerru ◊ su fedighedhu timendho curret a si cuare apalas de is mammas o in su cugigone prus bujosu de sa domo
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sombre,
obscur
Inglese
dark
Spagnolo
obscuro
Italiano
bùio
Tedesco
dunkel.
ilmurinàre , vrb: immurinare,
immurrinare,
irmurinare,
irmurrinare Definizione
cambiare, mudare, essire murru de colore, nau pruschetotu de sa die candho benit sa mudantza de sa lughe a iscuru
Sinonimi e contrari
ammurriai 1,
ammurratzare,
incrinare,
interighinare,
interinare,
irmurrighinare,
irmurruinare,
murinai
Frasi
una manzana, ancora ilmurinendhe apena apena s'aera a levante, bidesi un'upa manna ◊ mi peso tambidambi a su pudhile candho est s'aera apena ilmurinendhe ◊ est immurrinandho e no faet prus a cricare s'arrastu de su bestiàmene!
2.
che prendha lughent élighes e chessas in s'aera chi immúrinat sonnida (G.Fiori)◊ un'àtera nue fut comintzendhe a immurinare su chelu: sa nue de una gherra (P.Pillonca)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire nuit
Inglese
to brown,
to darken
Spagnolo
anochecer
Italiano
imbrunire
Tedesco
dunkel werden.
imbarjàre , vrb: imbargiai,
imbarzare,
imbraxai Definizione
essire de colore murru, cambiare colore cumenciandho a còere, foedhandho de frutos, e àteru puru (olia, àghina, figu, pira, tamatas) / imbraxai is ogus = furriai is ogus in biancu
Sinonimi e contrari
incoloritare,
pínchere
Frasi
s'olia a úrtimos de santuaini est totu imbarzendhe ◊ abbàida si bi at imbarzadu pira e bàtindhe! ◊ sa fruta imbraxendi cumentzat a èssi lómpia
2.
de su feli, a su sennori dhi fiant imbraxaus is ogus che pisitu acorrau ◊ si si ammurràt, imbraxàt is ogus: no nci fiat giogus po mi consolai! (C.Saragat)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
commencer à mûrir (agric.)
Inglese
to turn dark coloured
Spagnolo
enverar
Italiano
invaiare
Tedesco
sich dunkel färben.
imbufadúra , nf Definizione
su imbufare; nau in cobertantza de su cristianu, su si crèdere tropu
Sinonimi e contrari
ufradura
/
créita,
créntia 1
/
cdh. cridimentu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
morgue
Inglese
presumption
Spagnolo
presunción
Italiano
sicumèra
Tedesco
Dünkel.
iscoríu , nm, nf: iscuria,
iscuriu,
scoriu Definizione
mancàntzia o farta de lughe, su no dhue àere lughe, su èssere totu su logu a s'iscuru (ma si manígiat che agt. puru: un'aposentu iscuriu = iscuriosu)/ iscuriu mútzigu = scuriu mamutu, iscuru mútiu, itl. buio pésto
Sinonimi e contrari
bujore,
iscuricore,
iscuru,
niedhore
/
iscuricosu
Frasi
abetat a iscoriu chi passit callincunu ◊ sos lampos sunt ilgiarendhe su terrinu in custa note de iscuria ◊ est iscuriu che in buca ◊ colza issa chi est falada in iscuria manna!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
noir,
obscurité
Inglese
dark
Spagnolo
oscuridad (f),
tinieblas
Italiano
bùio,
oscurità
Tedesco
Dunkel,
Finsternis.
iscuricósu , agt: iscurigosu,
iscuriosu,
iscurosu,
scuriosu Definizione
nau de logu, chi dhue at paga lughe; nau de colore, cotu meda, càrrigu
Sinonimi e contrari
abbruntzulau,
bujosu,
cruculiosu,
fuscu,
múrinu,
nebidosu
| ctr.
giaru,
lucorosu,
lugosu,
lumenosu
Frasi
candho no bi est su sole, che a denote, su logu est iscurigosu ◊ sa die si fateit iscuricosa, annuada ◊ su celu iscuriosu est totu istedhus ◊ s’intrata de sa domo fit iscurosa chi ghetaiat pore a bi pònnere pede
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sombre,
ténébreux
Inglese
dark,
dim
Spagnolo
obscuro,
oscuro,
sombrío
Italiano
oscuro,
fósco,
tenebróso
Tedesco
dunkel,
finster.
iscúru , nm, agt: scuru Definizione
su no dhue àere lughe; su no ischire is cosas, su no tènnere istúdiu; su foedhu est impreau meda lastimandho a unu po ccn. male
Sinonimi e contrari
bujore,
iscoriu,
niedhore
/
iscedau
/
iscuricosu
| ctr.
luche
Modi di dire
csn:
a s'iscuru, a s'iscura = sentza de luxi; i. mortu, che in buca, che in bula = iscuriu mamutu, iscuru mútiu, meda; èssere peus de annare a s'iscuru = su médiu est peus de su male; iscuros bois! = siscuros!, sceraus!; s'iscuru a bois = siscuru bois!, scerau!
Frasi
in sa solidade de sa luche o in s'iscuru mamucu, sa tentascione nos forrocat sa mente e su coro ◊ iscuru che in buca, mancu imbratu de lucore si biet in s'iforru de sa note ◊ in istiu a sas oto de sero est lughe, in zerru est iscuru ◊ bellu istudiadu: dae chie devimus bídere sa lughe bidimus s'iscuru!…
2.
mih chi no ti che intret s'iscuru in buca!…
3.
cudh'iscura, candho si est bista sola, si est posta a piànghere ◊ cuss'iscuru l'ant àpiu pustis de una chida che musca presonera de s'aranzolu
4.
fit unu garrapiu iscuru che in buca
Cognomi e Proverbi
prb:
iscuru a chie faghet cantu cheret! ◊ iscuru a chie no si abbizat de su male sou!
Etimo
ltn.
obscurus
Traduzioni
Francese
noir,
obscurité
Inglese
dark
Spagnolo
oscuridad
Italiano
bùio
Tedesco
Dunkel.
lútzu , agt Definizione
chi tenet difetu a sa vista, chi no biet bene; chi est malu / elva lutza = s'erba de sas majàrgias
Sinonimi e contrari
liuscu
Frasi
su sàmbene lutzu, apietadu, iscurret in sas venas chin fadiga
2.
e su chi dae te ndh'istesit mutzu, chissa'in cantas tristas frichinidas, che l'at mandhadu su destinu lutzu! (P.Casu)
Cognomi e Proverbi
smb:
Lutzu, Luzzu
Traduzioni
Francese
louche
Inglese
shortsighted,
sly
Spagnolo
avieso
Italiano
lósco
Tedesco
schwachsichtig,
dunkel.
murénu , agt Definizione
chi est de colore inniedhigau meda
Sinonimi e contrari
moresinu,
moritu,
múrinu
Frasi
su piciocu miu est artu, sutili e bellu, murenu e gratziosu ◊ bio caras murenas indolias de sudore
Cognomi e Proverbi
smb:
Murenu
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
brun,
foncé
Inglese
dark
Spagnolo
moreno
Italiano
bruno,
scuro
Tedesco
braun,
dunkel.
murinàtu, murinàtzu , agt Definizione
de colore múrinu, iscurosu
Sinonimi e contrari
bujosu,
cruculiosu,
múrinu
| ctr.
giaru,
lugosu
Frasi
sa murinata nue de traschia una ufulada de bentu che l'at zuta
Terminologia scientifica
clr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sombre,
ténébreux,
gris
Inglese
dim
Spagnolo
obscuro,
fosco
Italiano
fósco
Tedesco
dunkel.
oscurèssere , vrb: oscurèssiri Definizione
fàere o essire iscuru, note, iscurigare
Sinonimi e contrari
iscurèssere,
oscuressire,
iscorigai
| ctr.
abbrèschere
Frasi
altzat su sole divinu sos astros oscuressendhe
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
faire nuit,
quand la nuit commence à tomber
Inglese
to darken
Spagnolo
obscurecer,
anochecer
Italiano
oscurare,
farsi bùio
Tedesco
dunkeln,
dunkel werden.