ciúpu , nm Definizione
una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda
Sinonimi e contrari
poboria,
puglielma,
pupulione
Terminologia scientifica
mtm, Populus nigra
Traduzioni
Francese
peuplier noir
Inglese
black poplar
Spagnolo
álamo negro
Italiano
piòppo néro
Tedesco
Schwarzpappel.
crabiolína , nf: crapiolina Definizione
genia de erba chi narant fintzes pei de caboni
Terminologia scientifica
rba, Podospermum laciniatum
Traduzioni
Francese
salsif noir,
scorsonère
Inglese
oyster-plant
Spagnolo
barbaja
Italiano
scorzonéra selvàtica
Tedesco
Schwarzwurzel.
iscoríu , nm, nf: iscuria,
iscuriu,
scoriu Definizione
mancàntzia o farta de lughe, su no dhue àere lughe, su èssere totu su logu a s'iscuru (ma si manígiat che agt. puru: un'aposentu iscuriu = iscuriosu)/ iscuriu mútzigu = scuriu mamutu, iscuru mútiu, itl. buio pésto
Sinonimi e contrari
bujore,
iscuricore,
iscuru,
niedhore
/
iscuricosu
Frasi
abetat a iscoriu chi passit callincunu ◊ sos lampos sunt ilgiarendhe su terrinu in custa note de iscuria ◊ est iscuriu che in buca ◊ colza issa chi est falada in iscuria manna!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
noir,
obscurité
Inglese
dark
Spagnolo
oscuridad (f),
tinieblas
Italiano
bùio,
oscurità
Tedesco
Dunkel,
Finsternis.
iscúru , nm, agt: scuru Definizione
su no dhue àere lughe; su no ischire is cosas, su no tènnere istúdiu; su foedhu est impreau meda lastimandho a unu po ccn. male
Sinonimi e contrari
bujore,
iscoriu,
niedhore
/
iscedau
/
iscuricosu
| ctr.
luche
Modi di dire
csn:
a s'iscuru, a s'iscura = sentza de luxi; i. mortu, che in buca, che in bula = iscuriu mamutu, iscuru mútiu, meda; èssere peus de annare a s'iscuru = su médiu est peus de su male; iscuros bois! = siscuros!, sceraus!; s'iscuru a bois = siscuru bois!, scerau!
Frasi
in sa solidade de sa luche o in s'iscuru mamucu, sa tentascione nos forrocat sa mente e su coro ◊ iscuru che in buca, mancu imbratu de lucore si biet in s'iforru de sa note ◊ in istiu a sas oto de sero est lughe, in zerru est iscuru ◊ bellu istudiadu: dae chie devimus bídere sa lughe bidimus s'iscuru!…
2.
mih chi no ti che intret s'iscuru in buca!…
3.
cudh'iscura, candho si est bista sola, si est posta a piànghere ◊ cuss'iscuru l'ant àpiu pustis de una chida che musca presonera de s'aranzolu
4.
fit unu garrapiu iscuru che in buca
Cognomi e Proverbi
prb:
iscuru a chie faghet cantu cheret! ◊ iscuru a chie no si abbizat de su male sou!
Etimo
ltn.
obscurus
Traduzioni
Francese
noir,
obscurité
Inglese
dark
Spagnolo
oscuridad
Italiano
bùio
Tedesco
Dunkel.
losítzu , nm Definizione
genia de erba areste chi bogat unu súciu biancu inue si segat: est bona a papare
Sinonimi e contrari
lataredha,
latosa,
limpora,
mammaluca
Terminologia scientifica
rba, Reichardia picroides
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
scorsonère,
salsifis noir
Inglese
scorzonera
Spagnolo
lechuguilla dulce
Italiano
latticrèpolo,
scorzonéra
Tedesco
Schwarzwurzel.
lutàdu , pps, agt: allutadu 1 Definizione
de lutare 2; chi est in corrutu, bestiu a dolu
Traduzioni
Francese
bordé de noir
Inglese
black-edged
Spagnolo
enlutado
Italiano
listato a lutto
Tedesco
mit Trauerrand versehen.
mamúdu , agt, nm: mamutu,
mumutu Definizione
nau de s'iscuru meda, candho no si biet nudha; iscuru meda, iscurigore
Sinonimi e contrari
mamucu,
mútiu
Frasi
in s'iscuru mumutu un'ómine s'at pérdiu custa note…◊ custu nche intrat in s'iscuru mamutu de s'irménticu
2.
semmus a mumutu a no si biet mancu a irrocare!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
nuit noire,
noir comme dans un four,
noir comme dans la gueule d'un loup
Inglese
pitch dark
Spagnolo
obscuro como boca de lobo
Italiano
bùio pésto
Tedesco
stockdunkel.
négru , agt, nm Definizione
chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscuriosa meda, de arratza niedha; pintirighinu niedhudu, in colore de castàngia in sa pedhe / n. de fumu = niedhigori, mascara bogada de linna ollosa abbruxada, brueredhu fine fine pro fàghere colore niedhu prus o prus pagu cotu, illatendhe
Sinonimi e contrari
niedhu
/
nea 1
2.
sa cara granninata de negros minoredhedhos lu fachiant assimitzare a sa ficumurisca
Traduzioni
Francese
noir
Inglese
black,
negro
Spagnolo
negro
Italiano
négro
Tedesco
schwarz,
Schwarze,
Muttermal.
niedhigòre, niedhigòri , nm Definizione
negru de fumu, mascara bogada de linna ogiosa abbruxada po usu de imbarchinamentu, po giare o fàere colore niedhu po muros; fintzes marcu druchesau de pistadura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
noir de fumée
Inglese
lampblack
Spagnolo
negro de humo
Italiano
nerofumo
Tedesco
Ruß.
niédhu , nm, agt: nighedhu Definizione
su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu
Sinonimi e contrari
negru
/
tardu
| ctr.
biancu
Modi di dire
csn:
n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu
Frasi
su biancu si vortet a nighedhu!
2.
cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu
3.
tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu!
4.
s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note
Cognomi e Proverbi
smb:
Nieddu, Niedda
/
prb:
mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu
Terminologia scientifica
clr
Etimo
ltn.
nigellus
Traduzioni
Francese
noir
Inglese
black
Spagnolo
negro
Italiano
néro
Tedesco
schwarz.
píchidu , agt: pícidu,
pídicu,
pídigu,
píghidu,
pígidu,
píjidu,
píxidu Definizione
niedhu che pighe, niedhu meda, bene, parívile, e fintzes lúghidu (e po cussu a bortas nau cun significau de bonu, imbénnidu, cotu, nau de colore càrrigu)/ niedhu píghidu (nau de unu po su tzacu) = arrennegau meda
Sinonimi e contrari
pighidosu,
píghinu,
pigorinu
Frasi
tota píghida est s'aera ◊ sa cusséntzia nostra càmbiat a s'imbesse: prus est píchida e prus sos pilos sunt biancos ◊ nues píghidas ant iscorvuladu bírridos de abba ◊ sont cambiandhe intinu cudhos píghidos pilos issipios
2.
comente at próidu, sas àrbures zughent sa foza bella píghida
Etimo
ltn.
*picidus
Traduzioni
Francese
noir comme de la poix
Inglese
piceus
Spagnolo
píceo
Italiano
pìceo
Tedesco
pechig.
pitzàrra , nf Definizione
lastra manna de dhu pòdere iscríere a maduru cun su ghísciu, impreada mescamente in iscolas
Sinonimi e contrari
bitzarra*,
lavagna
Traduzioni
Francese
tableau noir
Inglese
blackboard
Spagnolo
pizarra
Italiano
lavagna
Tedesco
Tafel.
poboría , nf: pubulia Definizione
una genia de linnabru, su niedhu, o puglielma puntuda, pubulia puntada
Sinonimi e contrari
ciupu,
puglielma,
pupulione
Terminologia scientifica
mtm, Populus nigra
Traduzioni
Francese
peuplier noir
Inglese
cotton-wood
Spagnolo
álamo negro
Italiano
piòppo néro
Tedesco
Schwarzpappel.
tentiédhu , nm: sintziedhu,
tintiedhu (su t. = nr. sutintiédhu) Definizione
tzintziedhu, cosa niedha de fumu, a bisura de pruine fine fine, chi faet su fogu mescamente segundhu ite o comente si abbruxat
Sinonimi e contrari
fodhine,
fumàdigu,
mascara,
sintziniedhu,
titibedhu*
Traduzioni
Francese
suie,
noir de fumée
Inglese
soot
Spagnolo
tizne,
hollín
Italiano
fulìggine,
nerofumo
Tedesco
Ruß.