àrrui , nm: aurri Definizione
àlinu de monte, genia de linna chi faet a mata manna
Terminologia scientifica
mtm, Ostrya carpinifolia
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
charme-houblon,
bois-de-fer
Inglese
hop hornbeam
Spagnolo
carpe negro,
falso carpe
Italiano
càrpino nero o carpinèlla
Tedesco
europäische Hopfenbuche.
ciúpu , nm Definizione
una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda
Sinonimi e contrari
poboria,
puglielma,
pupulione
Terminologia scientifica
mtm, Populus nigra
Traduzioni
Francese
peuplier noir
Inglese
black poplar
Spagnolo
álamo negro
Italiano
piòppo néro
Tedesco
Schwarzpappel.
coaciólu , nm: cuaciou,
cuatolu Definizione
genia de pigione de abba, cun is peis prus addasegus: in Sardigna passat s'ierru ma no nidat
Sinonimi e contrari
catzolu,
gangorredha
2.
oi in su mari aici pàsidu gei fait a fai su cuaciou!
Terminologia scientifica
pzn, podiceps nigricollis
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
petit grèbe
Inglese
grebe
Spagnolo
somormujo de cuello negro,
zampullín cuellinegro
Italiano
svasso pìccolo
Tedesco
Schwarzhalstaucher.
fíbixi , nm: fíliche,
fílige,
fílighe,
fílighi,
fíligi,
fílixi,
físcibi,
fixi Definizione
genia de erba a costa fine ma forte chi faet mescamente in logu a cara a nord in montes e chi candho essit giughet sa punta acancarronada / genias de fílighe: cabadhinu (Pteridium aquilinum), fémina (Athyrium filix-femina), màsciu (Dryopteris filix-mas, Pteridium aquilinum), cérbinu (Polypodium vulgare), ladu (Phyllis sagittata), mannu (Osmunda regalis)/ genia de frastimu: ancu portent sas manos che fílighe naschindhe! = is manus acancarronadas!; casu in fíligi = preta frisca imboligada cun foza de fílighe intro de unu pannitzu e posta a sucutare apicada: si mànigat sa die etotu
Sinonimi e contrari
fígili
/
ttrs. fírigu
Frasi
s'at fatu unu tedile de fílighe a modhita ◊ dhoi at fílixi in s'oru de s'arriu
Terminologia scientifica
rba, Asplenium adiantum-nigrum, Athyrium filix-femina
Etimo
ltn.
filice(m)
Traduzioni
Francese
fougère
Inglese
fern
Spagnolo
falzia negra,
culantrillo negro
Italiano
félce
Tedesco
Schwarzer Milzfarn,
Frauenfarn.
istrúlliu 1, istrúllu , nm: istullu,
isturru,
istúrulu,
sturru Definizione
istúrulu càmpinu, genia de pigione niedhu, no tanti mannu, chi faet abbitu in Sardigna totu s'annu e segundhu su tempus si podet bíere a nue manna: una calidade (sturnus vulgaris) est unu pagu diferente, a pintirighinos / ti los catzo geo sos istullos! = ti dhu fatzu passai dèu su machiori!, ti dhu dongu dèu su tanti!
Sinonimi e contrari
iltrunellu,
strudhu
Frasi
leesit s'istullu a sas duas ancutzas ◊ túrtures, istullos e culumbos essiant e intraiant a domo ◊ si falat cussa nue de istúrulos za coitant a che collire s'olia!…
Terminologia scientifica
pzn, sturnus unicolor
Etimo
ltn.
sturnus
Traduzioni
Francese
étourneau
Inglese
starling
Spagnolo
estornino negro
Italiano
stórno néro
Tedesco
Einfarbstar.
marrupiòni , nm Definizione
marrúbiu niedhu o burdu
Terminologia scientifica
rba, Ballota nigra
Traduzioni
Francese
marrube
Inglese
black horehound
Spagnolo
marrubio negro,
m. bastardo,
m. hediondo
Italiano
marròbio néro
Tedesco
Schwarznessel.
négru , agt, nm Definizione
chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscuriosa meda, de arratza niedha; pintirighinu niedhudu, in colore de castàngia in sa pedhe / n. de fumu = niedhigori, mascara bogada de linna ollosa abbruxada, brueredhu fine fine pro fàghere colore niedhu prus o prus pagu cotu, illatendhe
Sinonimi e contrari
niedhu
/
nea 1
2.
sa cara granninata de negros minoredhedhos lu fachiant assimitzare a sa ficumurisca
Traduzioni
Francese
noir
Inglese
black,
negro
Spagnolo
negro
Italiano
négro
Tedesco
schwarz,
Schwarze,
Muttermal.
niedhigòre, niedhigòri , nm Definizione
negru de fumu, mascara bogada de linna ogiosa abbruxada po usu de imbarchinamentu, po giare o fàere colore niedhu po muros; fintzes marcu druchesau de pistadura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
noir de fumée
Inglese
lampblack
Spagnolo
negro de humo
Italiano
nerofumo
Tedesco
Ruß.
niédhu , nm, agt: nighedhu Definizione
su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu
Sinonimi e contrari
negru
/
tardu
| ctr.
biancu
Modi di dire
csn:
n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu
Frasi
su biancu si vortet a nighedhu!
2.
cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu
3.
tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu!
4.
s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note
Cognomi e Proverbi
smb:
Nieddu, Niedda
/
prb:
mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu
Terminologia scientifica
clr
Etimo
ltn.
nigellus
Traduzioni
Francese
noir
Inglese
black
Spagnolo
negro
Italiano
néro
Tedesco
schwarz.
poboría , nf: pubulia Definizione
una genia de linnabru, su niedhu, o puglielma puntuda, pubulia puntada
Sinonimi e contrari
ciupu,
puglielma,
pupulione
Terminologia scientifica
mtm, Populus nigra
Traduzioni
Francese
peuplier noir
Inglese
cotton-wood
Spagnolo
álamo negro
Italiano
piòppo néro
Tedesco
Schwarzpappel.
tifàne , nm: tivani Definizione
genia de pigione mannu totu a pinnias niedhas, nau fintzes in su sensu de calecunu pigione chi no si agatat; nau de unu chi iat a bòllere totu po issu, pasteratzu
Sinonimi e contrari
colvu,
prinedhu
/
abbramidu
Frasi
- E chine ti dh'at narau? - Tifane mi dh'at narau! ◊ ancu ti ndhe let tivani!
Terminologia scientifica
pzn
Traduzioni
Francese
corbeau
Inglese
crow,
black bird
Spagnolo
cuervo,
pájaro negro
Italiano
còrvo,
uccèllo néro
Tedesco
Rabe.