àglia , nf: alza,
àrgia,
arza,
arxa,
àrxara Definizione
àrgia ispitzuladora o arza pinta, bobboi malu, arangiolu velenosu chi candho móssigat dolet meda e a tempus longu chi unu agiummai s’imbortighinat: cust'arangiolu faet su niu in terra, in mesu de s'erba, est iscuriosu de colore, portat tréighi marchighedhos orrúbios in sa parte de sa bentre (a parte de pitzu); in calecunu logu su matessi númene dhu narant a una genia de frommiga velenosa ma chi no faet deasi male; a logos narant àrgia a dónnia arangiolu e sa velenosa est ispitzuladora / s'àrgia est de tres arratzas: bagadia (froria, colore de orrosa), cojada (orrúbia), fiuda (niedha)
Sinonimi e contrari
acuasantera 1,
assàrgia,
bàrgia*
Modi di dire
csn:
fàghere su ballu de s'arza a unu = fai su ballu pro unu chi dh'at ispitzuau s'àrgia; èssere ferenau che un'àrgia = crependhe de su fele
Frasi
arza niedha pinta fatesit fizos trinta ◊ mossu de arza, tocu de campana! ◊ s'est sadhiu pariat chi dh'iat puntu s'àrgia ◊ su spítzulu de s'àrgia fait bènni iscimíngius de conca ◊ sa puntura de s'àrgia mascu dolet de prus
2.
su ballu de s'arza chi ti fetant! ◊ zai ses maseda… paret chi ti at mossigadu un'arza de ballos!
Terminologia scientifica
crp, latrodectus tredecim-guttatus, myrmilla erythrocephala
Traduzioni
Francese
veuve noire méditerranéenne
Inglese
Mediterranean black widow
Spagnolo
araña sangrienta,
viuda negra europea
Italiano
malmignatta
Tedesco
Mediterrane Schwarze Witwe.
caitédhu , nm Definizione
diferentes calidades de una genia de cau marinu: solu su chlidonias nigra nidat in Sardigna
Terminologia scientifica
pzn, chlidonias leucopareia, c. nigra, c. leucoptera
Traduzioni
Francese
guifette noire
Inglese
black tern
Spagnolo
fumarel común
Italiano
mignattino
Tedesco
Trauerseeschwalbe.
canína 2 , nf Definizione
genia de erba chi faet a cannàile e si che artzat a pitzu de àteras linnas imbodhigandhosidhis; dhi narant puru brodau coluvrinu, iparau de cannitu (ca is pigiones modhes si papant che cussos de s'isparau), bide bianca, àxina de margiani (faet una genia de pipionedhu velenosu), tzuca marina
Sinonimi e contrari
ligadolza 1
Terminologia scientifica
rbl, Dioscorea communis
Traduzioni
Francese
tamier
Inglese
black bryony
Spagnolo
nueza negra
Italiano
tàmaro
Tedesco
Schmerwurz.
càntara , nf, nm: càntaru Definizione
una genia de pische de mare
Sinonimi e contrari
tannuda
Cognomi e Proverbi
smb:
Càntara
Terminologia scientifica
psc, spondyliosoma cantharus
Traduzioni
Francese
dorade grise
Inglese
cantharus,
black sea-bream
Spagnolo
chopa (f)
Italiano
càntaro
Tedesco
Brandbrassen.
ciúpu , nm Definizione
una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda
Sinonimi e contrari
poboria,
puglielma,
pupulione
Terminologia scientifica
mtm, Populus nigra
Traduzioni
Francese
peuplier noir
Inglese
black poplar
Spagnolo
álamo negro
Italiano
piòppo néro
Tedesco
Schwarzpappel.
córbinu, corbínu , agt: córvinu,
crobinu,
crobixinu Definizione
chi est de crobu, de su crobu; in colore de crobu, niedhu píghidu
Sinonimi e contrari
melurinu
Modi di dire
csn:
perda crobina = pedra de vulcanos, zenia de bidru niedhu, itl. ossidiana; niedhu c. = niedhu meda (nadu mescamente de intinas de animales)
Frasi
tallatzas biancas e perda crobina funt is testimòngius de un'istória passada, in cussa crésia ◊ sas undas s'isculant in is perdas crobixinas de sa costera ◊ sos pessamentos sont comintzandhe a li mantzare su colore córvinu de sos pilos!
Etimo
ltn.
corvinus
Traduzioni
Francese
de corbeau
Inglese
corvine,
raven black
Spagnolo
corvino
Italiano
corvino
Tedesco
rabenschwarz.
cosèra , nf Definizione
pigionedhu a bicu fine, de mannària cantu a sa merrisca, de colore iscurosu, unu pagu in colore de aràngiu asuta de sa coa (chi portat longa) e asuta de is alas (su mascu in su petorru est niedhudu): de duas arratzas, sa prus connota in Sardigna (ca nidat) est cussa inditada cun su nms., chi narant fintzas coa de fogu o coa de ferru (s'àtera est sa coarrúbia)
Sinonimi e contrari
coarrúbia
Frasi
benesta a custa terra cun s'amori e sa gràtzia de una cosera (R.Cancedda)
Terminologia scientifica
pzn, phoenicurus ochruros
Traduzioni
Francese
rouge-queue
Inglese
black redstart
Spagnolo
colirrojo
Italiano
codirósso spazzacamino
Tedesco
Gartenrotschwanz,
Hausrotschwanz.
ghiàni , agt: chiani Definizione
nau de su pilu de is animales (boes, cuadhos), chi est de intina agiummai niedha / su bòi ghiani = una genia de boe muliache chi iat a foedhare su note de santu Giuanni tocandho mesunote…
Sinonimi e contrari
moraschinu
Frasi
teniat unu cuadhu ghiani píxidu
Cognomi e Proverbi
smb:
Ghiani
Terminologia scientifica
clr
Etimo
grcb.
kyáne(os)
Traduzioni
Francese
moreau
Inglese
black horse
Spagnolo
negruzco
Italiano
néro,
morèllo
Tedesco
schwarz.
ghínda , nf: ghinga Definizione
genia de cheréssia, unu pagu marigosa; su pl. e in cobertantza, cropos, surra
Sinonimi e contrari
cariasambriaga,
cerexiabburda
/
colpu,
dobbe
/
bidhighitu,
bistonca
2.
conca de ossu, bolis provai un'àtera surra de ghingas?! ◊ oi dhu tocu de ghingas!
Etimo
ctl., spn.
Traduzioni
Francese
griotte
Inglese
sour black berry
Spagnolo
guinda
Italiano
vìsciola,
amarèna
Tedesco
Sauerkirsche,
Amarelle,
Weichselkirsche.
inchizàda , nf Definizione
abbaidada a corroncinu, oghida lègia
Sinonimi e contrari
achizada,
inchérrida,
inchigida,
inchizidura,
incilladura,
incillimentu
/
cdh. inchiciata
Frasi
no mi at lassadu mancu sighire chi sa cara sua at fatu un'inchizada… pariat chi no li torraiant sos contos!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
un regard furieux
Inglese
black look
Spagnolo
mirada torva,
ceño
Italiano
occhiatàccia
Tedesco
häßlicher Blick.
ligadòlza 1 , nf Definizione
genia de erba linnosa chi faet a cannàile e si imbodhigat e artzat a pitzu de àtera cosa: dhi narant puru brodau coluvrinu, iparau de cannitu (ca is pigionatzos modhes si papant coment'e ispàrau), bide bianca, àxina de margiani (faet coment'e unu pipionedhu velenosu), tzuca marina
Sinonimi e contrari
canina 2
Terminologia scientifica
rbl, Dioscorea communis
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tamier
Inglese
black bryony
Spagnolo
nueza negra
Italiano
tàmaro
Tedesco
Schmerwurz.
marrupiòni , nm Definizione
marrúbiu niedhu o burdu
Terminologia scientifica
rba, Ballota nigra
Traduzioni
Francese
marrube
Inglese
black horehound
Spagnolo
marrubio negro,
m. bastardo,
m. hediondo
Italiano
marròbio néro
Tedesco
Schwarznessel.
muravèra , nf Definizione
genia de erba bona fintzes po cundhire
Sinonimi e contrari
mustarda,
senabre
Cognomi e Proverbi
smb:
Muravera
Terminologia scientifica
rba, Brassica nigra
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
moutarde noire (o sénevé)
Inglese
black mustard
Spagnolo
mostaza negra
Italiano
sènape néra
Tedesco
Schwarzer Senf.
négru , agt, nm Definizione
chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscuriosa meda, de arratza niedha; pintirighinu niedhudu, in colore de castàngia in sa pedhe / n. de fumu = niedhigori, mascara bogada de linna ollosa abbruxada, brueredhu fine fine pro fàghere colore niedhu prus o prus pagu cotu, illatendhe
Sinonimi e contrari
niedhu
/
nea 1
2.
sa cara granninata de negros minoredhedhos lu fachiant assimitzare a sa ficumurisca
Traduzioni
Francese
noir
Inglese
black,
negro
Spagnolo
negro
Italiano
négro
Tedesco
schwarz,
Schwarze,
Muttermal.
niédhu , nm, agt: nighedhu Definizione
su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu
Sinonimi e contrari
negru
/
tardu
| ctr.
biancu
Modi di dire
csn:
n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu
Frasi
su biancu si vortet a nighedhu!
2.
cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu
3.
tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu!
4.
s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note
Cognomi e Proverbi
smb:
Nieddu, Niedda
/
prb:
mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu
Terminologia scientifica
clr
Etimo
ltn.
nigellus
Traduzioni
Francese
noir
Inglese
black
Spagnolo
negro
Italiano
néro
Tedesco
schwarz.
pigòne, pigòni , nm Definizione
duas genias de maladia apicigosa: una chi faet sa pedhe a marcos (pabedhas niedhas), a fossighedhos, comente sanant is fruschedhas; s'àtera pigat prus che àteru a is piciochedhos e faet a essiduras orrúbias (pabedhas burdas) de cara a totu sa carena e a callentura; in cobertantza dhu narant po cosa o persona ifadosa, piciochedhu malu, botosu
Sinonimi e contrari
arzolu,
buata,
pigota
/
ociada,
rosa 1,
rusete
/
ifadu,
nischitzu,
pibinca
/
bagiariotu,
mauchedhu,
serpellucu
Frasi
a sa becesa su pigoni!…◊ seu morendi de pigoni ◊ ancu dh'abbruset su pigone!
3.
is pigonis no depint assuconai is mannalissas passendu!
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
variole,
roséole
Inglese
black smallpox,
german measles
Spagnolo
viruela negra,
roséola
Italiano
vaiòlo néro,
rosolìa
Tedesco
Pocken,
Röteln.
réti 1 , nm Definizione
brodau coluvrinu, genia de erba linnosa chi faet a cannàile e si che artzat apitzu de àtera cosa imbodhigandhosidhi: dhi narant puru iparau de cannitu (ca is pigionatzos modhes si papant coment'e isparau), bide bianca, àxina de margiani (faet coment'e unu pibionedhu velenosu), tzuca marina
Sinonimi e contrari
canina 2,
ligadolza 1
Frasi
paret chi apat sutzadu solu sutzos de latóricu e de reti dae pisturras de súrbile!
Terminologia scientifica
rbl, Dioscorea communis
Traduzioni
Francese
tamier
Inglese
black bryony
Spagnolo
nueza negra
Italiano
tàmaro
Tedesco
Schmerwurz.
sanzinàdu , agt Definizione
chi est a ispertiadas de diferente colore
Sinonimi e contrari
balzu,
beltigadu,
perdigatzu,
pertiatu
Frasi
pisu, orzu sanzinadu
Traduzioni
Francese
zébré
Inglese
with white and black stripes
Spagnolo
cebrado
Italiano
zebrato
Tedesco
schwarz und weiß gestreift.
tannúda, tannúra , nf Definizione
genia de pische de mare: assimbígiat a s'isparedha ma est meda prus mannu (faet fintzes de mesu metro)
Sinonimi e contrari
càntara
Terminologia scientifica
psc, spondyliosoma cantharus
Etimo
itl.
tanuda
Traduzioni
Francese
dorade grise,
canthère
Inglese
black seabream
Spagnolo
chopa
Italiano
càntaro
Tedesco
Brandbrassen,
Streifenbrasse.
tifàne , nm: tivani Definizione
genia de pigione mannu totu a pinnias niedhas, nau fintzes in su sensu de calecunu pigione chi no si agatat; nau de unu chi iat a bòllere totu po issu, pasteratzu
Sinonimi e contrari
colvu,
prinedhu
/
abbramidu
Frasi
- E chine ti dh'at narau? - Tifane mi dh'at narau! ◊ ancu ti ndhe let tivani!
Terminologia scientifica
pzn
Traduzioni
Francese
corbeau
Inglese
crow,
black bird
Spagnolo
cuervo,
pájaro negro
Italiano
còrvo,
uccèllo néro
Tedesco
Rabe.