àglia , nf: alza,
àrgia,
arza,
arxa,
àrxara Definition
àrgia ispitzuladora o arza pinta, bobboi malu, arangiolu velenosu chi candho móssigat dolet meda e a tempus longu chi unu agiummai s’imbortighinat: cust'arangiolu faet su niu in terra, in mesu de s'erba, est iscuriosu de colore, portat tréighi marchighedhos orrúbios in sa parte de sa bentre (a parte de pitzu); in calecunu logu su matessi númene dhu narant a una genia de frommiga velenosa ma chi no faet deasi male; a logos narant àrgia a dónnia arangiolu e sa velenosa est ispitzuladora / s'àrgia est de tres arratzas: bagadia (froria, colore de orrosa), cojada (orrúbia), fiuda (niedha)
Synonyms e antonyms
acuasantera 1,
assàrgia,
bàrgia*
Idioms
csn:
fàghere su ballu de s'arza a unu = fai su ballu pro unu chi dh'at ispitzuau s'àrgia; èssere ferenau che un'àrgia = crependhe de su fele
Sentences
arza niedha pinta fatesit fizos trinta ◊ mossu de arza, tocu de campana! ◊ s'est sadhiu pariat chi dh'iat puntu s'àrgia ◊ su spítzulu de s'àrgia fait bènni iscimíngius de conca ◊ sa puntura de s'àrgia mascu dolet de prus
2.
su ballu de s'arza chi ti fetant! ◊ zai ses maseda… paret chi ti at mossigadu un'arza de ballos!
Scientific Terminology
crp, latrodectus tredecim-guttatus, myrmilla erythrocephala
Translations
French
veuve noire méditerranéenne
English
Mediterranean black widow
Spanish
araña sangrienta,
viuda negra europea
Italian
malmignatta
German
Mediterrane Schwarze Witwe.
caitédhu , nm Definition
diferentes calidades de una genia de cau marinu: solu su chlidonias nigra nidat in Sardigna
Scientific Terminology
pzn, chlidonias leucopareia, c. nigra, c. leucoptera
Translations
French
guifette noire
English
black tern
Spanish
fumarel común
Italian
mignattino
German
Trauerseeschwalbe.
canína 2 , nf Definition
genia de erba chi faet a cannàile e si che artzat a pitzu de àteras linnas imbodhigandhosidhis; dhi narant puru brodau coluvrinu, iparau de cannitu (ca is pigiones modhes si papant che cussos de s'isparau), bide bianca, àxina de margiani (faet una genia de pipionedhu velenosu), tzuca marina
Synonyms e antonyms
ligadolza 1
Scientific Terminology
rbl, Dioscorea communis
Translations
French
tamier
English
black bryony
Spanish
nueza negra
Italian
tàmaro
German
Schmerwurz.
càntara , nf, nm: càntaru Definition
una genia de pische de mare
Synonyms e antonyms
tannuda
Surnames and Proverbs
smb:
Càntara
Scientific Terminology
psc, spondyliosoma cantharus
Translations
French
dorade grise
English
cantharus,
black sea-bream
Spanish
chopa (f)
Italian
càntaro
German
Brandbrassen.
ciúpu , nm Definition
una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda
Synonyms e antonyms
poboria,
puglielma,
pupulione
Scientific Terminology
mtm, Populus nigra
Translations
French
peuplier noir
English
black poplar
Spanish
álamo negro
Italian
piòppo néro
German
Schwarzpappel.
córbinu, corbínu , agt: córvinu,
crobinu,
crobixinu Definition
chi est de crobu, de su crobu; in colore de crobu, niedhu píghidu
Synonyms e antonyms
melurinu
Idioms
csn:
perda crobina = pedra de vulcanos, zenia de bidru niedhu, itl. ossidiana; niedhu c. = niedhu meda (nadu mescamente de intinas de animales)
Sentences
tallatzas biancas e perda crobina funt is testimòngius de un'istória passada, in cussa crésia ◊ sas undas s'isculant in is perdas crobixinas de sa costera ◊ sos pessamentos sont comintzandhe a li mantzare su colore córvinu de sos pilos!
Etymon
ltn.
corvinus
Translations
French
de corbeau
English
corvine,
raven black
Spanish
corvino
Italian
corvino
German
rabenschwarz.
cosèra , nf Definition
pigionedhu a bicu fine, de mannària cantu a sa merrisca, de colore iscurosu, unu pagu in colore de aràngiu asuta de sa coa (chi portat longa) e asuta de is alas (su mascu in su petorru est niedhudu): de duas arratzas, sa prus connota in Sardigna (ca nidat) est cussa inditada cun su nms., chi narant fintzas coa de fogu o coa de ferru (s'àtera est sa coarrúbia)
Synonyms e antonyms
coarrúbia
Sentences
benesta a custa terra cun s'amori e sa gràtzia de una cosera (R.Cancedda)
Scientific Terminology
pzn, phoenicurus ochruros
Translations
French
rouge-queue
English
black redstart
Spanish
colirrojo
Italian
codirósso spazzacamino
German
Gartenrotschwanz,
Hausrotschwanz.
ghiàni , agt: chiani Definition
nau de su pilu de is animales (boes, cuadhos), chi est de intina agiummai niedha / su bòi ghiani = una genia de boe muliache chi iat a foedhare su note de santu Giuanni tocandho mesunote…
Synonyms e antonyms
moraschinu
Sentences
teniat unu cuadhu ghiani píxidu
Surnames and Proverbs
smb:
Ghiani
Scientific Terminology
clr
Etymon
grcb.
kyáne(os)
Translations
French
moreau
English
black horse
Spanish
negruzco
Italian
néro,
morèllo
German
schwarz.
ghínda , nf: ghinga Definition
genia de cheréssia, unu pagu marigosa; su pl. e in cobertantza, cropos, surra
Synonyms e antonyms
cariasambriaga,
cerexiabburda
/
colpu,
dobbe
/
bidhighitu,
bistonca
2.
conca de ossu, bolis provai un'àtera surra de ghingas?! ◊ oi dhu tocu de ghingas!
Etymon
ctl., spn.
Translations
French
griotte
English
sour black berry
Spanish
guinda
Italian
vìsciola,
amarèna
German
Sauerkirsche,
Amarelle,
Weichselkirsche.
inchizàda , nf Definition
abbaidada a corroncinu, oghida lègia
Synonyms e antonyms
achizada,
inchérrida,
inchigida,
inchizidura,
incilladura,
incillimentu
/
cdh. inchiciata
Sentences
no mi at lassadu mancu sighire chi sa cara sua at fatu un'inchizada… pariat chi no li torraiant sos contos!
Etymon
srd.
Translations
French
un regard furieux
English
black look
Spanish
mirada torva,
ceño
Italian
occhiatàccia
German
häßlicher Blick.
ligadòlza 1 , nf Definition
genia de erba linnosa chi faet a cannàile e si imbodhigat e artzat a pitzu de àtera cosa: dhi narant puru brodau coluvrinu, iparau de cannitu (ca is pigionatzos modhes si papant coment'e ispàrau), bide bianca, àxina de margiani (faet coment'e unu pipionedhu velenosu), tzuca marina
Synonyms e antonyms
canina 2
Scientific Terminology
rbl, Dioscorea communis
Etymon
srd.
Translations
French
tamier
English
black bryony
Spanish
nueza negra
Italian
tàmaro
German
Schmerwurz.
marrupiòni , nm Definition
marrúbiu niedhu o burdu
Scientific Terminology
rba, Ballota nigra
Translations
French
marrube
English
black horehound
Spanish
marrubio negro,
m. bastardo,
m. hediondo
Italian
marròbio néro
German
Schwarznessel.
muravèra , nf Definition
genia de erba bona fintzes po cundhire
Synonyms e antonyms
mustarda,
senabre
Surnames and Proverbs
smb:
Muravera
Scientific Terminology
rba, Brassica nigra
Etymon
srd.
Translations
French
moutarde noire (o sénevé)
English
black mustard
Spanish
mostaza negra
Italian
sènape néra
German
Schwarzer Senf.
négru , agt, nm Definition
chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscuriosa meda, de arratza niedha; pintirighinu niedhudu, in colore de castàngia in sa pedhe / n. de fumu = niedhigori, mascara bogada de linna ollosa abbruxada, brueredhu fine fine pro fàghere colore niedhu prus o prus pagu cotu, illatendhe
Synonyms e antonyms
niedhu
/
nea 1
2.
sa cara granninata de negros minoredhedhos lu fachiant assimitzare a sa ficumurisca
Translations
French
noir
English
black,
negro
Spanish
negro
Italian
négro
German
schwarz,
Schwarze,
Muttermal.
niédhu , nm, agt: nighedhu Definition
su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu
Synonyms e antonyms
negru
/
tardu
| ctr.
biancu
Idioms
csn:
n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu
Sentences
su biancu si vortet a nighedhu!
2.
cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu
3.
tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu!
4.
s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note
Surnames and Proverbs
smb:
Nieddu, Niedda
/
prb:
mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu
Scientific Terminology
clr
Etymon
ltn.
nigellus
Translations
French
noir
English
black
Spanish
negro
Italian
néro
German
schwarz.
pigòne, pigòni , nm Definition
duas genias de maladia apicigosa: una chi faet sa pedhe a marcos (pabedhas niedhas), a fossighedhos, comente sanant is fruschedhas; s'àtera pigat prus che àteru a is piciochedhos e faet a essiduras orrúbias (pabedhas burdas) de cara a totu sa carena e a callentura; in cobertantza dhu narant po cosa o persona ifadosa, piciochedhu malu, botosu
Synonyms e antonyms
arzolu,
buata,
pigota
/
ociada,
rosa 1,
rusete
/
ifadu,
nischitzu,
pibinca
/
bagiariotu,
mauchedhu,
serpellucu
Sentences
a sa becesa su pigoni!…◊ seu morendi de pigoni ◊ ancu dh'abbruset su pigone!
3.
is pigonis no depint assuconai is mannalissas passendu!
Scientific Terminology
mld
Translations
French
variole,
roséole
English
black smallpox,
german measles
Spanish
viruela negra,
roséola
Italian
vaiòlo néro,
rosolìa
German
Pocken,
Röteln.
réti 1 , nm Definition
brodau coluvrinu, genia de erba linnosa chi faet a cannàile e si che artzat apitzu de àtera cosa imbodhigandhosidhi: dhi narant puru iparau de cannitu (ca is pigionatzos modhes si papant coment'e isparau), bide bianca, àxina de margiani (faet coment'e unu pibionedhu velenosu), tzuca marina
Synonyms e antonyms
canina 2,
ligadolza 1
Sentences
paret chi apat sutzadu solu sutzos de latóricu e de reti dae pisturras de súrbile!
Scientific Terminology
rbl, Dioscorea communis
Translations
French
tamier
English
black bryony
Spanish
nueza negra
Italian
tàmaro
German
Schmerwurz.
sanzinàdu , agt Definition
chi est a ispertiadas de diferente colore
Synonyms e antonyms
balzu,
beltigadu,
perdigatzu,
pertiatu
Sentences
pisu, orzu sanzinadu
Translations
French
zébré
English
with white and black stripes
Spanish
cebrado
Italian
zebrato
German
schwarz und weiß gestreift.
tannúda, tannúra , nf Definition
genia de pische de mare: assimbígiat a s'isparedha ma est meda prus mannu (faet fintzes de mesu metro)
Synonyms e antonyms
càntara
Scientific Terminology
psc, spondyliosoma cantharus
Etymon
itl.
tanuda
Translations
French
dorade grise,
canthère
English
black seabream
Spanish
chopa
Italian
càntaro
German
Brandbrassen,
Streifenbrasse.
tifàne , nm: tivani Definition
genia de pigione mannu totu a pinnias niedhas, nau fintzes in su sensu de calecunu pigione chi no si agatat; nau de unu chi iat a bòllere totu po issu, pasteratzu
Synonyms e antonyms
colvu,
prinedhu
/
abbramidu
Sentences
- E chine ti dh'at narau? - Tifane mi dh'at narau! ◊ ancu ti ndhe let tivani!
Scientific Terminology
pzn
Translations
French
corbeau
English
crow,
black bird
Spanish
cuervo,
pájaro negro
Italian
còrvo,
uccèllo néro
German
Rabe.