àrrui , nm: aurri Definition
àlinu de monte, genia de linna chi faet a mata manna
Scientific Terminology
mtm, Ostrya carpinifolia
Etymon
srdn.
Translations
French
charme-houblon,
bois-de-fer
English
hop hornbeam
Spanish
carpe negro,
falso carpe
Italian
càrpino nero o carpinèlla
German
europäische Hopfenbuche.
ciúpu , nm Definition
una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda
Synonyms e antonyms
poboria,
puglielma,
pupulione
Scientific Terminology
mtm, Populus nigra
Translations
French
peuplier noir
English
black poplar
Spanish
álamo negro
Italian
piòppo néro
German
Schwarzpappel.
ghiàni , agt: chiani Definition
nau de su pilu de is animales (boes, cuadhos), chi est de intina agiummai niedha / su bòi ghiani = una genia de boe muliache chi iat a foedhare su note de santu Giuanni tocandho mesunote…
Synonyms e antonyms
moraschinu
Sentences
teniat unu cuadhu ghiani píxidu
Surnames and Proverbs
smb:
Ghiani
Scientific Terminology
clr
Etymon
grcb.
kyáne(os)
Translations
French
moreau
English
black horse
Spanish
negruzco
Italian
néro,
morèllo
German
schwarz.
istrúlliu 1, istrúllu , nm: istullu,
isturru,
istúrulu,
sturru Definition
istúrulu càmpinu, genia de pigione niedhu, no tanti mannu, chi faet abbitu in Sardigna totu s'annu e segundhu su tempus si podet bíere a nue manna: una calidade (sturnus vulgaris) est unu pagu diferente, a pintirighinos / ti los catzo geo sos istullos! = ti dhu fatzu passai dèu su machiori!, ti dhu dongu dèu su tanti!
Synonyms e antonyms
iltrunellu,
strudhu
Sentences
leesit s'istullu a sas duas ancutzas ◊ túrtures, istullos e culumbos essiant e intraiant a domo ◊ si falat cussa nue de istúrulos za coitant a che collire s'olia!…
Scientific Terminology
pzn, sturnus unicolor
Etymon
ltn.
sturnus
Translations
French
étourneau
English
starling
Spanish
estornino negro
Italian
stórno néro
German
Einfarbstar.
marrupiòni , nm Definition
marrúbiu niedhu o burdu
Scientific Terminology
rba, Ballota nigra
Translations
French
marrube
English
black horehound
Spanish
marrubio negro,
m. bastardo,
m. hediondo
Italian
marròbio néro
German
Schwarznessel.
nastúrru , nm Definition
erba de dente, denti de cuadhu, erba de santa Maria, folla de opus, genia de erba a fògias mannas picadas, pudéscias e pilosedhas, frore grogo, faet su sèmene in d-una bussa a bisura de càssula, est tóssica (drommitiolu), bona po meighina (dha poniant po su male de is dentes)
Synonyms e antonyms
sutzameli
Scientific Terminology
rbc, Hyoscyamus niger
Translations
French
jusquiame noire
English
henbane
Spanish
beleño
Italian
giusquìamo néro
German
Bilsenkraut.
niédhu , nm, agt: nighedhu Definition
su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu
Synonyms e antonyms
negru
/
tardu
| ctr.
biancu
Idioms
csn:
n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu
Sentences
su biancu si vortet a nighedhu!
2.
cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu
3.
tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu!
4.
s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note
Surnames and Proverbs
smb:
Nieddu, Niedda
/
prb:
mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu
Scientific Terminology
clr
Etymon
ltn.
nigellus
Translations
French
noir
English
black
Spanish
negro
Italian
néro
German
schwarz.
pigòne, pigòni , nm Definition
duas genias de maladia apicigosa: una chi faet sa pedhe a marcos (pabedhas niedhas), a fossighedhos, comente sanant is fruschedhas; s'àtera pigat prus che àteru a is piciochedhos e faet a essiduras orrúbias (pabedhas burdas) de cara a totu sa carena e a callentura; in cobertantza dhu narant po cosa o persona ifadosa, piciochedhu malu, botosu
Synonyms e antonyms
arzolu,
buata,
pigota
/
ociada,
rosa 1,
rusete
/
ifadu,
nischitzu,
pibinca
/
bagiariotu,
mauchedhu,
serpellucu
Sentences
a sa becesa su pigoni!…◊ seu morendi de pigoni ◊ ancu dh'abbruset su pigone!
3.
is pigonis no depint assuconai is mannalissas passendu!
Scientific Terminology
mld
Translations
French
variole,
roséole
English
black smallpox,
german measles
Spanish
viruela negra,
roséola
Italian
vaiòlo néro,
rosolìa
German
Pocken,
Röteln.
poboría , nf: pubulia Definition
una genia de linnabru, su niedhu, o puglielma puntuda, pubulia puntada
Synonyms e antonyms
ciupu,
puglielma,
pupulione
Scientific Terminology
mtm, Populus nigra
Translations
French
peuplier noir
English
cotton-wood
Spanish
álamo negro
Italian
piòppo néro
German
Schwarzpappel.
tifàne , nm: tivani Definition
genia de pigione mannu totu a pinnias niedhas, nau fintzes in su sensu de calecunu pigione chi no si agatat; nau de unu chi iat a bòllere totu po issu, pasteratzu
Synonyms e antonyms
colvu,
prinedhu
/
abbramidu
Sentences
- E chine ti dh'at narau? - Tifane mi dh'at narau! ◊ ancu ti ndhe let tivani!
Scientific Terminology
pzn
Translations
French
corbeau
English
crow,
black bird
Spanish
cuervo,
pájaro negro
Italian
còrvo,
uccèllo néro
German
Rabe.
zizí , nm Definition
genia de pigione
Synonyms e antonyms
cincirri,
moretina 1,
murinata,
olzale,
trinedha,
vivirria
Scientific Terminology
pzn
Etymon
srd.
Translations
French
bruant
English
bunting
Spanish
escribano soteño
Italian
zìgolo néro
German
Zaunammer.