àrrui , nm: aurri Definizione
àlinu de monte, genia de linna chi faet a mata manna
Terminologia scientifica
mtm, Ostrya carpinifolia
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
charme-houblon,
bois-de-fer
Inglese
hop hornbeam
Spagnolo
carpe negro,
falso carpe
Italiano
càrpino nero o carpinèlla
Tedesco
europäische Hopfenbuche.
ciúpu , nm Definizione
una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda
Sinonimi e contrari
poboria,
puglielma,
pupulione
Terminologia scientifica
mtm, Populus nigra
Traduzioni
Francese
peuplier noir
Inglese
black poplar
Spagnolo
álamo negro
Italiano
piòppo néro
Tedesco
Schwarzpappel.
ghiàni , agt: chiani Definizione
nau de su pilu de is animales (boes, cuadhos), chi est de intina agiummai niedha / su bòi ghiani = una genia de boe muliache chi iat a foedhare su note de santu Giuanni tocandho mesunote…
Sinonimi e contrari
moraschinu
Frasi
teniat unu cuadhu ghiani píxidu
Cognomi e Proverbi
smb:
Ghiani
Terminologia scientifica
clr
Etimo
grcb.
kyáne(os)
Traduzioni
Francese
moreau
Inglese
black horse
Spagnolo
negruzco
Italiano
néro,
morèllo
Tedesco
schwarz.
istrúlliu 1, istrúllu , nm: istullu,
isturru,
istúrulu,
sturru Definizione
istúrulu càmpinu, genia de pigione niedhu, no tanti mannu, chi faet abbitu in Sardigna totu s'annu e segundhu su tempus si podet bíere a nue manna: una calidade (sturnus vulgaris) est unu pagu diferente, a pintirighinos / ti los catzo geo sos istullos! = ti dhu fatzu passai dèu su machiori!, ti dhu dongu dèu su tanti!
Sinonimi e contrari
iltrunellu,
strudhu
Frasi
leesit s'istullu a sas duas ancutzas ◊ túrtures, istullos e culumbos essiant e intraiant a domo ◊ si falat cussa nue de istúrulos za coitant a che collire s'olia!…
Terminologia scientifica
pzn, sturnus unicolor
Etimo
ltn.
sturnus
Traduzioni
Francese
étourneau
Inglese
starling
Spagnolo
estornino negro
Italiano
stórno néro
Tedesco
Einfarbstar.
marrupiòni , nm Definizione
marrúbiu niedhu o burdu
Terminologia scientifica
rba, Ballota nigra
Traduzioni
Francese
marrube
Inglese
black horehound
Spagnolo
marrubio negro,
m. bastardo,
m. hediondo
Italiano
marròbio néro
Tedesco
Schwarznessel.
nastúrru , nm Definizione
erba de dente, denti de cuadhu, erba de santa Maria, folla de opus, genia de erba a fògias mannas picadas, pudéscias e pilosedhas, frore grogo, faet su sèmene in d-una bussa a bisura de càssula, est tóssica (drommitiolu), bona po meighina (dha poniant po su male de is dentes)
Sinonimi e contrari
sutzameli
Terminologia scientifica
rbc, Hyoscyamus niger
Traduzioni
Francese
jusquiame noire
Inglese
henbane
Spagnolo
beleño
Italiano
giusquìamo néro
Tedesco
Bilsenkraut.
niédhu , nm, agt: nighedhu Definizione
su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu
Sinonimi e contrari
negru
/
tardu
| ctr.
biancu
Modi di dire
csn:
n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu
Frasi
su biancu si vortet a nighedhu!
2.
cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu
3.
tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu!
4.
s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note
Cognomi e Proverbi
smb:
Nieddu, Niedda
/
prb:
mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu
Terminologia scientifica
clr
Etimo
ltn.
nigellus
Traduzioni
Francese
noir
Inglese
black
Spagnolo
negro
Italiano
néro
Tedesco
schwarz.
pigòne, pigòni , nm Definizione
duas genias de maladia apicigosa: una chi faet sa pedhe a marcos (pabedhas niedhas), a fossighedhos, comente sanant is fruschedhas; s'àtera pigat prus che àteru a is piciochedhos e faet a essiduras orrúbias (pabedhas burdas) de cara a totu sa carena e a callentura; in cobertantza dhu narant po cosa o persona ifadosa, piciochedhu malu, botosu
Sinonimi e contrari
arzolu,
buata,
pigota
/
ociada,
rosa 1,
rusete
/
ifadu,
nischitzu,
pibinca
/
bagiariotu,
mauchedhu,
serpellucu
Frasi
a sa becesa su pigoni!…◊ seu morendi de pigoni ◊ ancu dh'abbruset su pigone!
3.
is pigonis no depint assuconai is mannalissas passendu!
Terminologia scientifica
mld
Traduzioni
Francese
variole,
roséole
Inglese
black smallpox,
german measles
Spagnolo
viruela negra,
roséola
Italiano
vaiòlo néro,
rosolìa
Tedesco
Pocken,
Röteln.
poboría , nf: pubulia Definizione
una genia de linnabru, su niedhu, o puglielma puntuda, pubulia puntada
Sinonimi e contrari
ciupu,
puglielma,
pupulione
Terminologia scientifica
mtm, Populus nigra
Traduzioni
Francese
peuplier noir
Inglese
cotton-wood
Spagnolo
álamo negro
Italiano
piòppo néro
Tedesco
Schwarzpappel.
tifàne , nm: tivani Definizione
genia de pigione mannu totu a pinnias niedhas, nau fintzes in su sensu de calecunu pigione chi no si agatat; nau de unu chi iat a bòllere totu po issu, pasteratzu
Sinonimi e contrari
colvu,
prinedhu
/
abbramidu
Frasi
- E chine ti dh'at narau? - Tifane mi dh'at narau! ◊ ancu ti ndhe let tivani!
Terminologia scientifica
pzn
Traduzioni
Francese
corbeau
Inglese
crow,
black bird
Spagnolo
cuervo,
pájaro negro
Italiano
còrvo,
uccèllo néro
Tedesco
Rabe.
zizí , nm Definizione
genia de pigione
Sinonimi e contrari
cincirri,
moretina 1,
murinata,
olzale,
trinedha,
vivirria
Terminologia scientifica
pzn
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bruant
Inglese
bunting
Spagnolo
escribano soteño
Italiano
zìgolo néro
Tedesco
Zaunammer.