ciúpu , nm Definitzione
una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda
Sinònimos e contràrios
poboria,
puglielma,
pupulione
Terminologia iscientìfica
mtm, Populus nigra
Tradutziones
Frantzesu
peuplier noir
Ingresu
black poplar
Ispagnolu
álamo negro
Italianu
piòppo néro
Tedescu
Schwarzpappel.
crabiolína , nf: crapiolina Definitzione
genia de erba chi narant fintzes pei de caboni
Terminologia iscientìfica
rba, Podospermum laciniatum
Tradutziones
Frantzesu
salsif noir,
scorsonère
Ingresu
oyster-plant
Ispagnolu
barbaja
Italianu
scorzonéra selvàtica
Tedescu
Schwarzwurzel.
iscoríu , nm, nf: iscuria,
iscuriu,
scoriu Definitzione
mancàntzia o farta de lughe, su no dhue àere lughe, su èssere totu su logu a s'iscuru (ma si manígiat che agt. puru: un'aposentu iscuriu = iscuriosu)/ iscuriu mútzigu = scuriu mamutu, iscuru mútiu, itl. buio pésto
Sinònimos e contràrios
bujore,
iscuricore,
iscuru,
niedhore
/
iscuricosu
Frases
abetat a iscoriu chi passit callincunu ◊ sos lampos sunt ilgiarendhe su terrinu in custa note de iscuria ◊ est iscuriu che in buca ◊ colza issa chi est falada in iscuria manna!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
noir,
obscurité
Ingresu
dark
Ispagnolu
oscuridad (f),
tinieblas
Italianu
bùio,
oscurità
Tedescu
Dunkel,
Finsternis.
iscúru , nm, agt: scuru Definitzione
su no dhue àere lughe; su no ischire is cosas, su no tènnere istúdiu; su foedhu est impreau meda lastimandho a unu po ccn. male
Sinònimos e contràrios
bujore,
iscoriu,
niedhore
/
iscedau
/
iscuricosu
| ctr.
luche
Maneras de nàrrere
csn:
a s'iscuru, a s'iscura = sentza de luxi; i. mortu, che in buca, che in bula = iscuriu mamutu, iscuru mútiu, meda; èssere peus de annare a s'iscuru = su médiu est peus de su male; iscuros bois! = siscuros!, sceraus!; s'iscuru a bois = siscuru bois!, scerau!
Frases
in sa solidade de sa luche o in s'iscuru mamucu, sa tentascione nos forrocat sa mente e su coro ◊ iscuru che in buca, mancu imbratu de lucore si biet in s'iforru de sa note ◊ in istiu a sas oto de sero est lughe, in zerru est iscuru ◊ bellu istudiadu: dae chie devimus bídere sa lughe bidimus s'iscuru!…
2.
mih chi no ti che intret s'iscuru in buca!…
3.
cudh'iscura, candho si est bista sola, si est posta a piànghere ◊ cuss'iscuru l'ant àpiu pustis de una chida che musca presonera de s'aranzolu
4.
fit unu garrapiu iscuru che in buca
Sambenados e Provèrbios
prb:
iscuru a chie faghet cantu cheret! ◊ iscuru a chie no si abbizat de su male sou!
Ètimu
ltn.
obscurus
Tradutziones
Frantzesu
noir,
obscurité
Ingresu
dark
Ispagnolu
oscuridad
Italianu
bùio
Tedescu
Dunkel.
losítzu , nm Definitzione
genia de erba areste chi bogat unu súciu biancu inue si segat: est bona a papare
Sinònimos e contràrios
lataredha,
latosa,
limpora,
mammaluca
Terminologia iscientìfica
rba, Reichardia picroides
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
scorsonère,
salsifis noir
Ingresu
scorzonera
Ispagnolu
lechuguilla dulce
Italianu
latticrèpolo,
scorzonéra
Tedescu
Schwarzwurzel.
lutàdu , pps, agt: allutadu 1 Definitzione
de lutare 2; chi est in corrutu, bestiu a dolu
Tradutziones
Frantzesu
bordé de noir
Ingresu
black-edged
Ispagnolu
enlutado
Italianu
listato a lutto
Tedescu
mit Trauerrand versehen.
mamúdu , agt, nm: mamutu,
mumutu Definitzione
nau de s'iscuru meda, candho no si biet nudha; iscuru meda, iscurigore
Sinònimos e contràrios
mamucu,
mútiu
Frases
in s'iscuru mumutu un'ómine s'at pérdiu custa note…◊ custu nche intrat in s'iscuru mamutu de s'irménticu
2.
semmus a mumutu a no si biet mancu a irrocare!
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
nuit noire,
noir comme dans un four,
noir comme dans la gueule d'un loup
Ingresu
pitch dark
Ispagnolu
obscuro como boca de lobo
Italianu
bùio pésto
Tedescu
stockdunkel.
négru , agt, nm Definitzione
chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscuriosa meda, de arratza niedha; pintirighinu niedhudu, in colore de castàngia in sa pedhe / n. de fumu = niedhigori, mascara bogada de linna ollosa abbruxada, brueredhu fine fine pro fàghere colore niedhu prus o prus pagu cotu, illatendhe
Sinònimos e contràrios
niedhu
/
nea 1
2.
sa cara granninata de negros minoredhedhos lu fachiant assimitzare a sa ficumurisca
Tradutziones
Frantzesu
noir
Ingresu
black,
negro
Ispagnolu
negro
Italianu
négro
Tedescu
schwarz,
Schwarze,
Muttermal.
niedhigòre, niedhigòri , nm Definitzione
negru de fumu, mascara bogada de linna ogiosa abbruxada po usu de imbarchinamentu, po giare o fàere colore niedhu po muros; fintzes marcu druchesau de pistadura
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
noir de fumée
Ingresu
lampblack
Ispagnolu
negro de humo
Italianu
nerofumo
Tedescu
Ruß.
niédhu , nm, agt: nighedhu Definitzione
su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu
Sinònimos e contràrios
negru
/
tardu
| ctr.
biancu
Maneras de nàrrere
csn:
n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu
Frases
su biancu si vortet a nighedhu!
2.
cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu
3.
tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu!
4.
s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note
Sambenados e Provèrbios
smb:
Nieddu, Niedda
/
prb:
mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu
Terminologia iscientìfica
clr
Ètimu
ltn.
nigellus
Tradutziones
Frantzesu
noir
Ingresu
black
Ispagnolu
negro
Italianu
néro
Tedescu
schwarz.
píchidu , agt: pícidu,
pídicu,
pídigu,
píghidu,
pígidu,
píjidu,
píxidu Definitzione
niedhu che pighe, niedhu meda, bene, parívile, e fintzes lúghidu (e po cussu a bortas nau cun significau de bonu, imbénnidu, cotu, nau de colore càrrigu)/ niedhu píghidu (nau de unu po su tzacu) = arrennegau meda
Sinònimos e contràrios
pighidosu,
píghinu,
pigorinu
Frases
tota píghida est s'aera ◊ sa cusséntzia nostra càmbiat a s'imbesse: prus est píchida e prus sos pilos sunt biancos ◊ nues píghidas ant iscorvuladu bírridos de abba ◊ sont cambiandhe intinu cudhos píghidos pilos issipios
2.
comente at próidu, sas àrbures zughent sa foza bella píghida
Ètimu
ltn.
*picidus
Tradutziones
Frantzesu
noir comme de la poix
Ingresu
piceus
Ispagnolu
píceo
Italianu
pìceo
Tedescu
pechig.
pitzàrra , nf Definitzione
lastra manna de dhu pòdere iscríere a maduru cun su ghísciu, impreada mescamente in iscolas
Sinònimos e contràrios
bitzarra*,
lavagna
Tradutziones
Frantzesu
tableau noir
Ingresu
blackboard
Ispagnolu
pizarra
Italianu
lavagna
Tedescu
Tafel.
poboría , nf: pubulia Definitzione
una genia de linnabru, su niedhu, o puglielma puntuda, pubulia puntada
Sinònimos e contràrios
ciupu,
puglielma,
pupulione
Terminologia iscientìfica
mtm, Populus nigra
Tradutziones
Frantzesu
peuplier noir
Ingresu
cotton-wood
Ispagnolu
álamo negro
Italianu
piòppo néro
Tedescu
Schwarzpappel.
tentiédhu , nm: sintziedhu,
tintiedhu (su t. = nr. sutintiédhu) Definitzione
tzintziedhu, cosa niedha de fumu, a bisura de pruine fine fine, chi faet su fogu mescamente segundhu ite o comente si abbruxat
Sinònimos e contràrios
fodhine,
fumàdigu,
mascara,
sintziniedhu,
titibedhu*
Tradutziones
Frantzesu
suie,
noir de fumée
Ingresu
soot
Ispagnolu
tizne,
hollín
Italianu
fulìggine,
nerofumo
Tedescu
Ruß.