àrrui , nm: aurri Definitzione
àlinu de monte, genia de linna chi faet a mata manna
Terminologia iscientìfica
mtm, Ostrya carpinifolia
Ètimu
srdn.
Tradutziones
Frantzesu
charme-houblon,
bois-de-fer
Ingresu
hop hornbeam
Ispagnolu
carpe negro,
falso carpe
Italianu
càrpino nero o carpinèlla
Tedescu
europäische Hopfenbuche.
ciúpu , nm Definitzione
una genia de linnabru, sa calidade niedha, o puglielma puntuda
Sinònimos e contràrios
poboria,
puglielma,
pupulione
Terminologia iscientìfica
mtm, Populus nigra
Tradutziones
Frantzesu
peuplier noir
Ingresu
black poplar
Ispagnolu
álamo negro
Italianu
piòppo néro
Tedescu
Schwarzpappel.
ghiàni , agt: chiani Definitzione
nau de su pilu de is animales (boes, cuadhos), chi est de intina agiummai niedha / su bòi ghiani = una genia de boe muliache chi iat a foedhare su note de santu Giuanni tocandho mesunote…
Sinònimos e contràrios
moraschinu
Frases
teniat unu cuadhu ghiani píxidu
Sambenados e Provèrbios
smb:
Ghiani
Terminologia iscientìfica
clr
Ètimu
grcb.
kyáne(os)
Tradutziones
Frantzesu
moreau
Ingresu
black horse
Ispagnolu
negruzco
Italianu
néro,
morèllo
Tedescu
schwarz.
istrúlliu 1, istrúllu , nm: istullu,
isturru,
istúrulu,
sturru Definitzione
istúrulu càmpinu, genia de pigione niedhu, no tanti mannu, chi faet abbitu in Sardigna totu s'annu e segundhu su tempus si podet bíere a nue manna: una calidade (sturnus vulgaris) est unu pagu diferente, a pintirighinos / ti los catzo geo sos istullos! = ti dhu fatzu passai dèu su machiori!, ti dhu dongu dèu su tanti!
Sinònimos e contràrios
iltrunellu,
strudhu
Frases
leesit s'istullu a sas duas ancutzas ◊ túrtures, istullos e culumbos essiant e intraiant a domo ◊ si falat cussa nue de istúrulos za coitant a che collire s'olia!…
Terminologia iscientìfica
pzn, sturnus unicolor
Ètimu
ltn.
sturnus
Tradutziones
Frantzesu
étourneau
Ingresu
starling
Ispagnolu
estornino negro
Italianu
stórno néro
Tedescu
Einfarbstar.
marrupiòni , nm Definitzione
marrúbiu niedhu o burdu
Terminologia iscientìfica
rba, Ballota nigra
Tradutziones
Frantzesu
marrube
Ingresu
black horehound
Ispagnolu
marrubio negro,
m. bastardo,
m. hediondo
Italianu
marròbio néro
Tedescu
Schwarznessel.
nastúrru , nm Definitzione
erba de dente, denti de cuadhu, erba de santa Maria, folla de opus, genia de erba a fògias mannas picadas, pudéscias e pilosedhas, frore grogo, faet su sèmene in d-una bussa a bisura de càssula, est tóssica (drommitiolu), bona po meighina (dha poniant po su male de is dentes)
Sinònimos e contràrios
sutzameli
Terminologia iscientìfica
rbc, Hyoscyamus niger
Tradutziones
Frantzesu
jusquiame noire
Ingresu
henbane
Ispagnolu
beleño
Italianu
giusquìamo néro
Tedescu
Bilsenkraut.
niédhu , nm, agt: nighedhu Definitzione
su colore prus iscurosu, antzis est sa farta de totu is colores, candho mancat calesiògiat colore (ma dhu narant fintzes in su sensu de meda, forte, mannu); bestimentu niedhu po dolu; chi o chie portat sa pedhe de colore niedhu o iscurosa meda, de arratza niedha; nau de cosa po su chi paret a sa lughe, chi no torrat perunu colore; nau de ccn. po comente foedhat o faet, chi est arrennegau meda, chi est crepandho de su tzacu, dispràxiu meda, tristu / min. niedhatzu, niedhutzu, nighedhutu
Sinònimos e contràrios
negru
/
tardu
| ctr.
biancu
Maneras de nàrrere
csn:
n. che unu scrau, che pighe, che su trummentu, che ala de corbu, che funnu de labia, che sa pixi, che sa mura = niedhu deretu, meda, deunudotu, niedhu pídicu, píghidu; a niedhos de note = intro de note, a note manna; su niedhu de s'ogru = sa pupia; su n. de s'unga = sa corona de s'úngia; su niedhu de fumu = fumàdicu, mascara o niedhigori; ànimi niedhu = malu che dimóniu
Frases
su biancu si vortet a nighedhu!
2.
cudhos botedhos fachiant unu degógliu niedhu ◊ cussa note unu coro malu mi faghiat bídere totu niedhu ◊ at fatu un'iscàndhalu niedhu ◊ tia Gràtzia in butega teniat isceti binu niedhu
3.
tia Pietrina che intreit niedha che su titone a brigare su fizu ◊ ndi est essiu de miniera niedhu che unu scrau ◊ su preigadore fit nighedhu chi pariat unu bundhu ◊ fiat tristu mannu niedhu ◊ fut una noti niedha che sa pixi ◊ ndi est benniu ammeleciosu e niedhu!
4.
s'idea fit de isetare mancari dendhecheli a niedhos de note
Sambenados e Provèrbios
smb:
Nieddu, Niedda
/
prb:
mellus a faci arrúbia chi no a coru niedhu
Terminologia iscientìfica
clr
Ètimu
ltn.
nigellus
Tradutziones
Frantzesu
noir
Ingresu
black
Ispagnolu
negro
Italianu
néro
Tedescu
schwarz.
pigòne, pigòni , nm Definitzione
duas genias de maladia apicigosa: una chi faet sa pedhe a marcos (pabedhas niedhas), a fossighedhos, comente sanant is fruschedhas; s'àtera pigat prus che àteru a is piciochedhos e faet a essiduras orrúbias (pabedhas burdas) de cara a totu sa carena e a callentura; in cobertantza dhu narant po cosa o persona ifadosa, piciochedhu malu, botosu
Sinònimos e contràrios
arzolu,
buata,
pigota
/
ociada,
rosa 1,
rusete
/
ifadu,
nischitzu,
pibinca
/
bagiariotu,
mauchedhu,
serpellucu
Frases
a sa becesa su pigoni!…◊ seu morendi de pigoni ◊ ancu dh'abbruset su pigone!
3.
is pigonis no depint assuconai is mannalissas passendu!
Terminologia iscientìfica
mld
Tradutziones
Frantzesu
variole,
roséole
Ingresu
black smallpox,
german measles
Ispagnolu
viruela negra,
roséola
Italianu
vaiòlo néro,
rosolìa
Tedescu
Pocken,
Röteln.
poboría , nf: pubulia Definitzione
una genia de linnabru, su niedhu, o puglielma puntuda, pubulia puntada
Sinònimos e contràrios
ciupu,
puglielma,
pupulione
Terminologia iscientìfica
mtm, Populus nigra
Tradutziones
Frantzesu
peuplier noir
Ingresu
cotton-wood
Ispagnolu
álamo negro
Italianu
piòppo néro
Tedescu
Schwarzpappel.
tifàne , nm: tivani Definitzione
genia de pigione mannu totu a pinnias niedhas, nau fintzes in su sensu de calecunu pigione chi no si agatat; nau de unu chi iat a bòllere totu po issu, pasteratzu
Sinònimos e contràrios
colvu,
prinedhu
/
abbramidu
Frases
- E chine ti dh'at narau? - Tifane mi dh'at narau! ◊ ancu ti ndhe let tivani!
Terminologia iscientìfica
pzn
Tradutziones
Frantzesu
corbeau
Ingresu
crow,
black bird
Ispagnolu
cuervo,
pájaro negro
Italianu
còrvo,
uccèllo néro
Tedescu
Rabe.
zizí , nm Definitzione
genia de pigione
Sinònimos e contràrios
cincirri,
moretina 1,
murinata,
olzale,
trinedha,
vivirria
Terminologia iscientìfica
pzn
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bruant
Ingresu
bunting
Ispagnolu
escribano soteño
Italianu
zìgolo néro
Tedescu
Zaunammer.