addegadiàre , vrb Definizione
fàere a tegadia, fodhe de sa pruna ortitza, chi no ammadurat s'ossu e abbarrat coment'e una tega, buida in mesu, modhe, e apustis si sicat deunudotu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rabougrir
Inglese
to grow badly (said about fruit or plants)
Spagnolo
zocatearse,
apestarse
Italiano
imbozzacchire
Tedesco
einschrumpfen.
addegadíu , agt Definizione
fatu a tegadia
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rabougri
Inglese
grown badly (about fruit or plants)
Spagnolo
zocato
Italiano
imbozzacchito
Tedesco
eingeschrumpft.
àncis , avb: ansis,
antis 1,
àntzias,
antzis Definizione
foedhu chi s'impreat po inditare unu cambiamentu, una diferéntzia
Sinonimi e contrari
antisbèni
Frasi
epuru una cosa lis mancaiat, àntzias sa menzus die de s'annu lis mancaiat ◊ dàemi custu… antzis cudhu! ◊ ispeta… antzis, bae! ◊ antis ti agiungo, e cremi, amigu meu, sa fide bona durat cantu e Deu! (P.P.Pintore)◊ at tentu atrus cincu fílgius, ansis fílgias, totu féminas
Cognomi e Proverbi
smb:
Ancis
Etimo
ltn.
ante
Traduzioni
Francese
au contraire
Inglese
in fact,
or better still
Spagnolo
más bien,
es más
Italiano
anzi
Tedesco
im Gegenteil.
antisbèni , avb: antzilvene Sinonimi e contrari
ancis
Frasi
antzilvene calcuna assàlciat fena a nois!
Etimo
spn.
antes bien
Traduzioni
Francese
au contraire,
plûtot
Inglese
in fact,
or better still
Spagnolo
más bien
Italiano
anzi
Tedesco
im Gegenteil.
candeghinò , avb: chindeghinò,
chindichinò,
chindighinò,
cindechinò Definizione
candu est chi no, si no est (no fut) deasi: de àtera manera, de àteru betu, in àteras cunditziones
Sinonimi e contrari
andeghinò,
assinuncas,
calechinò,
cantichinono,
chiscussu,
cidacheste,
dassinuncas,
deghinò,
diacussu,
indeghinou,
sindighinuncas,
sinono
Frasi
candu fui piciocona est ca sa minigonna no dh'iant ancora imbentada, candeghinò mi dh'ia posta ◊ in su tempus benidori custa mata at a donai frutu: chindeghinò ndi dh'apu a fai segai ◊ dhi fut abarrau su fragu bellu de sa linna, chindighinò no iat a èssi pòtziu suportai su fragu malu de sa pixi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
autrement
Inglese
or
Spagnolo
si no,
en caso contrario,
de otra manera,
de otro modo
Italiano
altriménti,
diversaménte
Tedesco
sonst.
cannutígliu , nm: canotígliu Definizione
filu de prata o de oro po borderia
Etimo
spn.
canutillo
Traduzioni
Francese
fil d'argent ou d'or à broder
Inglese
silver or gold yarn for imbroidery
Spagnolo
canutillo
Italiano
filo d'argènto o d'òro per ricami
Tedesco
Silber-oder Goldstickgarn.
canzolàre , vrb rfl Definizione
abbarrare mighirimíghiri, istentare, istare a irmasionu, pigaresidha tropu abbellu
Frasi
si ti canzolas, sa cosa che l'agatas totu leada, in butega ◊ si ti canzolas però calchi bículu ti do chi m'insàmbinat su bicu (P.Mossa)◊ canzòladi gai a irmasionu, tue, ca za ndhe atúlias de cosa!…
Traduzioni
Francese
lambiner
Inglese
to act or do things slowly
Spagnolo
demorar,
entretenerse,
tardar
Italiano
prèndersela con tròppa calma,
a rilènto
Tedesco
in aller Ruhe handeln.
carràlzu , nm: carrarju,
carrarzu,
carraxu,
carrazu Definizione
fossu chi si faet in terra po orrostire unu pegus intreu imbodhigau in murta, carragiau e fatu su fogu in pitzu: coi un'animali a carraxu; logu inue si chistit petza in friscu, cuadórgiu de cosa furada; cosas betadas a muntone, boghes betadas apare, isterratzu fuliau; cosa chi serbit a carragiare
Sinonimi e contrari
abbatúliu,
abbolotu,
atrepógliu,
bullíssiu,
chichígliu,
chimentu,
derreore,
digorju,
sciumbullu,
trambullu,
tregollu,
trinellu
/
isterratzu
/
carragliatura
Modi di dire
csn:
fai una cosa a carraxu = male, chentza régula; carrazu de pannos = muntone, cabidhada de pannos
Frasi
aiant furadu una baca, l'aiant fata a peta e cuada in su carrarzu, in sa tuva de unu beterone élighe ◊ in d-una conchedha aiat sistemau su carrarju ca in intro bi aiat una perca funguda e frisca ◊ depiat picare unu ladus de peta dae su carrarju chi teniat in sas bírghines ◊ sa limba sua paret peta de carrarzu!
2.
at nadu unu carralzu de fàulas ◊ dhoi fiat unu carraxu de genti ◊ pro aparizare su terrinu peseint unu muru e fateint una cora chi bi betaiant totu su carrarzu pro la pienare
3.
custus funt bellus isceti a fai carraxu, a tzérrius e a sàrtidus
4.
est iscriendi a carraxu ◊ est unu carralzu de domos lampadas ◊ custu logu est totu a carraxu: circai de dh'allichidiri!
5.
si sunt drommidos sentza carralzu, in fora, mancu una tupa e ne unu barracu ◊ a monte no si dhue podet erribbari ca sa ní fait carràrgiu
Etimo
ltn.
carnariu(m)
Traduzioni
Francese
tollé
Inglese
place to cook or store meat,
din
Spagnolo
foso en el suelo para cocer la carne
Italiano
carnàio,
putifèrio,
bailamme,
gazzarra
Tedesco
Fleischkammer,
Krawall.
corronchínu , nm Definizione
frutuàriu tropu cruo, piticu; su granu de s'avena areste / mele c. = (de corronca) mele de mata, de àrbore, genia de cosa apicigosa, in colore de mele, chi bogant unas cantu matas (es. prunas, ceréxias)
Frasi
sa bruscanalla in chirca de corronchinu est in chirca de li dare s'assangrada, ma no bi la faghent si no est a s'irfidiada
Cognomi e Proverbi
smb:
Corronchinu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fruits verts,
tavelés et trop petits
Inglese
discarded fruit,
not ripe or too small
Spagnolo
redrojo
Italiano
frutta di scarto,
non ben matura e tròppo pìccola
Tedesco
unreifes und kleines Obst.
farcài , vrb: afracai* 1,
flacai,
fracai 1 Definizione
fàere pisca de pische o cassa de pigiones a lughe de fogu o de lantione o farca
Frasi
candu su stàinu est abertu no fait a fracai ◊ a fracai bollit nai a allui sa làmpada e pungi su pisci chi si aciapat
Terminologia scientifica
pscd.
Traduzioni
Francese
pêcher à la lanterneu
Inglese
night fishing or chasing with a lamp
Spagnolo
cazar con candil
Italiano
frugnolare
Tedesco
mit der Blendlaterne fischen o. jagen.
ilfaltàdu, ilfartàdu , agt: infaltadu,
infartadu,
irfartadu,
isfaltadu,
isfartadu Definizione
nau de unu, chi po comente foedhat o càstiat ananti de gente (coment’e provandho bregúngia) si biet chi si connoschet in crupa, in farta, si ndhe agatat male ca si connoschet de àere fatu calecuna cosa chi no andhat bene
Sinonimi e contrari
afaltadu,
faltosu,
ifastadu,
frajau
/
cdh. infaltatu
Frasi
sos birgonzosos puru fint abbaidendhe sas pitzocas, mancari isfaltados ◊ l'aciapesi isfartada: li do una mirada si fit sintzera pro fàghere sa proa ◊ fut faedhendhe male de isse e comente si l'at bidu indainanti est abbarradu isfaltadu ◊ bessias a chircare ispiga, isfaltada timendhe sos meres ◊ no ischis mancu ite nàrrere ca ses isfartadu ◊ sos mannos fint isfartados ca aiant postu su minore in perígulu ◊ a s'ómine isfartadu sutzedit su chi timet
2.
sa pitzinna turpa connoschiat totu, ma foras dae s'ambiente sou si agatait ilfaltada (Z.A.Cappai)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fautif,
qui se sent en faute
Inglese
to feel at fault or guilty about something
Spagnolo
que se siente culpable
Italiano
che si sente in difètto,
in cólpa
Tedesco
wer sich schuldig fühlt.
iscabiàre , vrb: iscaviai,
iscaviare,
iscaviari,
scaviai Definizione
mòvere a cropu sa conca, e is corros, nau de is boes, o is sannas, nau de is sirbones, de is porcos; fintzes mòvere sa palina a manera de fàere isceberare sa pàgia (o àteru de prus lébiu) de su trigu po dhu illimpiare; iscutulare sa conca po si ndhe tròchere is pilos de cara (chie dhos portat longos), o fintzes a murrúngiu po cosa chi si tenet in contràriu; fintzes brillare atesu
Sinonimi e contrari
incorrare,
scemiai,
sconchiai
/
imbrillai
Frasi
su malloru si nd'iscutulat su cani e camminat, iscàviat e camminat ◊ tia Carau candho dhu biet asinche iscàviat sa conca sentindhodhu po cussu machine chi dhi giaet ifadu ◊ su ferru de pranciari cun sa braxa, po dha mantènnere bia, tocàt a dh'iscaviari
2.
su mangianu su sole si ndi fut incrarau in mari iscaviandu is umbras atesu
Traduzioni
Francese
secouer les cornes
Inglese
to sway one's head or horns
Spagnolo
menear la cabeza
Italiano
scorneggiare,
dimenare le còrna
Tedesco
mit den Hörner stoßen.
malàndra , nf: marandra,
melandra Definizione
genia de freadura de sa pedhe fata a su friga friga forte cun calecuna cosa, o fintzes de segada / èssere musca e malandra = (nau de duus) èssiri sempri impari
Sinonimi e contrari
caizone,
costana,
freadura,
gliaga,
iscalabrada,
piticada,
secada
Frasi
a sa malandra acudit sa musca
2.
bidetilos, colloitos musca e malandra!
Etimo
ltn.
malandria
Traduzioni
Francese
plaie,
écorchure
Inglese
plague caused,
in pack animals,
by the pack-saddle or the saddle
Spagnolo
matadura
Italiano
guidalésco
Tedesco
Schramme.
O, o , nf, cng, iscl Definizione
sa de batórdighi líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi arrapresentat unu sonu vocale a candho apertu (acentu gràficu /`/: ò) a candho serrau (acentu gràficu /´/: ó); impreada a sola est una cng., vocale aperta (a bortas repitia puru) chi serbit a pònnere duos o prus foedhos e fràsias a bétia apare (e a sa log. càmbiat sa cunsonante mudòngia, ma no a sa campidanesa: o casu o peta = nr. ogàsu obèta; ma: o casu o petza, o fillu o terra = nr. ocàsu opètza, ofíllu otèrra); est fintzes foedhu (vocale serrada) po acumpangiare unu númene tzerriandhodhu (e custa puru benit de su ltn.). In sa foedhada logudoresa, nuoresa e de mesania podet èssere vocale de finitia de foedhu a su sing. in númenes (es. coro, domo, moro), in calecunu agt. (es. grogo), e sèmpere est voc. de acabbu, desinéntzia, in bvrb. (ind. pres. 1ˆ sing.: benzo, fato, lasso, mandho, pòngio, tèngio, fintzes ind. imp. aio, andhao, faghio, cherio coment'e variante de sa essia in -a prus manigiada), e dhu'est pruschetotu a su pl. de nm. e agt. coment'e cambiamentu de sa vocale de acabbu /u/ de su sing.: binu - binos, bonu - bonos, contu - contos, corbu - corbos, fogu - fogos, fossu - fossos, longu - longos, mortu - mortos, ortu - ortos, oru - oros, tontu - tontos). In su sistema fonéticu de sa limba sarda sa /o/ tónica est sonu mesanu apertu candho prus ainnanti de unu postu dhue at un'àteru sonu seguramente apertu (/a/: arròsa, còsa, ispòsa, lòsa), o mesanu etotu (/o/, /e/) fintzes candho custu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (o dhue at, comente est in log.) e duncas si narat: bónu - bònos e bònus, cóntu - còntos e còntus, córbu - còrbos e cròus, fógu - fògos e fògus, fóssu - fòssos e fòssus, lóngu - lòngos e lòngus, mórtu - mòrtos e mòrtus, órtu - òrtos e òrtus, óru - òros e òrus, tóntu - tòntos e tòntus, o fintzes amòri (amore), arròsciri (orròschere), bòliri (bòlere), bòxi (boche), còiri (còghere), fròri (frore), mònti (monte), òi (oe), pòngiu (ponzo), pònniri (pònnere), pònti (ponte), sòli (sole), tèngiu (tèngio), tòrru (torro). Sa /o/ tónica est sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada giai in s'étimu (/u/, /i/): bónu, cóntu, córbu, fógu, gói, lollói, lóngu, mórtu, nonnói, óbu, órtu, óru, tóntu (ma dh'aperint in su plurale totu is chi fúrriant sa -u finale a -os/-us, es. òrtos/òrtus, bíere is esémpios giai fatos), o fintzes arrósciu, arróscidu, bófiu, dófidu, dóliu, innóchidu, nóghidu, óbiga, óbbrigu, órulu, nódidu, pódhighe (e totu custos dha faent serrada fintzes in su plurale), e faet sonu serrau fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma cun d-una seguramente serrada prus ainnanti de duos postos, es. grómeru, lómberu, póveru (chi dh'aperint in su plurale: gròmeros, lòmberos, pòveros, e pòberus, in custu puru aperta, ca sa /u/ de su sing. est diventada mesana cussa puru, -os, in su plurale o de matessi valore in -us camp.). In chímica si ponet a símbulu de s'ossígenu (O), in giografia est incurtzadura de "Ovest"
Sinonimi e contrari
sinono,
sinoncas
Frasi
seus totus o cojaus o bagadius ◊ o est babbu, o est s'àinu, o est zerda de paza, o est sa crésia de Santu Nigola, o est lèpere fuinne! ◊ o fais su doveri o mi nc'istupas debressi! ◊ at a balli duus sodhus su costumu de Bonacata!… o chi no su braxeri de sa spaciada de mammai! ◊ fut abbarrau oto o deghe dies
2.
o Frantzisca, ses pòvera ma bella! ◊ est una molentara chi poltas, o Fireli! ◊ morta ti ses, o tessidora bella! (A.Casula)◊ o sa meri, ascurtit! ◊ o bà, benide! ◊ o mà, a mi lassades andhare a ziru? ◊ o cudh'ómine, casu a ndhe comporades? ◊ o genti tostorruda, poita no ascurtais?!
Etimo
ltn., itl.
aut, o
Traduzioni
Francese
ou
Inglese
or
Spagnolo
o
Italiano
o,
oppure
Tedesco
oder.
santacída , nf: santatzida Definizione
dannu mannu a su bestiàmene, mortu a bochidura o fintzes de maladia mala; carraxu, burdellu mannu cun boghes e tzérrios
Sinonimi e contrari
degógliu,
mortalidade
/
abbatúliu,
biuldu,
budrellu,
carralzu,
chimentu,
intatzida*
2.
candho andhaimus a iscola, isetendhe a intrare bi fit sa santatzida: bi naschiat murrunzos, istrampadas, punzos e àteru
Traduzioni
Francese
massacre d'animaux par vengeance,
mortalité
Inglese
beasts slaughter by revenge or murrain
Spagnolo
mortandad de reses
Italiano
strage di béstie per vendétta o moría
Tedesco
Tiermassaker (aus Rache oder Seuche).
sinòncas , avb: assinuncas,
sinuncas Definizione
de àtera manera, de àteru betu, in àteras cunditziones
Sinonimi e contrari
aghinunca,
calechinò,
cancinò,
chiacussu,
chinonca,
chiscussu,
cidacheste,
dassinuncas,
diacussu,
sinono,
sintennucas
Frasi
cosa no promitas chi no potzas tenni, sinuncas as a èssiri portada a signali ◊ sinuncas it'est su vinu, custa cosa chi nos fachet irmenticare pessamentos e cuntipitzos? ◊ boliat una birra frisca, sinoncas nudha
2.
e sinuncas, lu collimus, late o tzuculate chi siat!
Etimo
spn.
si nunca
Traduzioni
Francese
autrement
Inglese
or else
Spagnolo
de otra manera
Italiano
altriménti,
diversaménte
Tedesco
sonst.