abbacràsta , nf: abbagrasta,
acuagrasta Definition
s'abba chi portat s'olia e chi, candho est mólia, si ndhe iscèberat e si fúliat po chistire s'ógiu límpiu; s'abba de su giodhu, sa chi s’iscèberat faendho su butiru; nau in cobertantza, cosa de pagu valore, machine
Sentences
pro chirriare bene s'ozu dae s'abbagrasta a sos isportinos lis cheret betadu abba budhindhe
2.
tue in conca bi giughes abbagrasta, bellu meu!
Etymon
srd.
Translations
French
eau restante du procéde de préparation des olives
English
water remnants of olives processing
Spanish
oleaza
Italian
àcqua residuata dalla lavorazióne delle olive
German
nach der Bearbeitung von Oliven oder Milchprodukten entstandene Flüssigkeit.
alloloinài , vrb Synonyms e antonyms
atolondrai
Translations
French
monter à la tête,
étourdir
English
to befuddle,
to stun by sleep,
by sun
Spanish
aturdir el vino,
el sueño,
el sol
Italian
stordire col vino,
dal sónno,
dal sóle
German
durch Wein,
vor Schlaf oder Sonne betäubt sein.
arregortzài , vrb: arregurtzai Definition
pònnere iscaza, orrugos de pedra, pedra pitica in is calancas, fossos, buidos, faendho muru, po prènnere, aparigiare
Etymon
ctl.
regalzar
Translations
French
boucher des fissures avec de petits bouts de pierre
English
to splinter again
Spanish
encascotar,
rellenar
Italian
riempire con schégge di piètra le fessure dei muri,
rinverzare
German
mit Spänen oder Splittern verstopfen.
disintonài , vrb Definition
su no èssere a tonu, intonaos de boghe, fintzes su no torrare apare de duas cosas, in calecuna chistione
Synonyms e antonyms
distonare,
istonai
| ctr.
atonare
Etymon
spn.
desentonar
Translations
French
chanter faux,
dissoner
English
to be out of tune
Spanish
desafinar
Italian
stonare,
dissonare
German
falsch spielen,
oder singen,
falsch klingen,
nicht übereinstimmen.
egàdu , agt Definition
nau de unu terrenu, chi est de annos meda chentza prenu, chentza trebballau
Synonyms e antonyms
annicrinu,
rodiu
Translations
French
terrain inculte
English
uncultivated land
Spanish
yermo
Italian
terréno incólto
German
ungepflegtes oder unbebautes Grundstück.
germànu , nm: ghermanu,
giolmanu,
grammanu,
gremmanu,
zermanu Definition
(f. -a) ghermanu primarju, fradile de segundhu gradu (fígiu de tziu fradile o de tzia sorresta de su babbu o de sa mama): a logos, manu primarzu / ozu ghermanu = ozuermanu, de olia
Synonyms e antonyms
bremanu
Sentences
germanu miu est surdu perdali ◊ poniant su lutu pro su mortu fintzas sas sorrestas e sas gremmanas primazas, a bortas
Scientific Terminology
ptl
Etymon
ltn.
germanus
Translations
French
cousin germain
English
second cousin
Spanish
primo segundo
Italian
cugino di 2° grado
German
Vetter oder Cousin zweiten Grades.
ghermàna , nf Definition
sorresta segunda, de segundu gradu (fígia de tziu fradile o de tzia sorresta de su babbu o de sa mama)
Scientific Terminology
ptl
Translations
French
cousine germaine
English
second cousin
Spanish
prima segunda
Italian
cugina di 2° grado
German
Base oder Cousine zweiten Grades.
gipòne, gipòni , nm: cipone,
giupone,
zibbone Definition
genia de bestimentu grussu de su costúmene, siat de ómine o de fémina, chi si ponet deretu in pitzu de sa camisa (o ghentone) o fintzes in pitzu de totu (camisa, pala o coritu, zipone)/ giponi de soldau = letítera (Lathyrus sylvestris)
Synonyms e antonyms
giacu 1
Sentences
apu connotu bragas e giponis fendu su ballu tundhu
Scientific Terminology
bst
Translations
French
corsage
English
bodice
Spanish
corpiño
Italian
corpétto del costume femminile
German
eine Mieder (oder Leibchen,
oder Kamisol)sorte.
moresínu , agt, nm: morisinu,
muresinu,
murisinu Definition
de colore niedhudu, chi est in colore de mura; murighessa, genia de mata manna chi faet su frutu coment'e una mura
Synonyms e antonyms
moritu,
murenu
/
gersa,
morighessa
Sentences
po èssi muresina, ti stait sa seda celesti! ◊ sa baca muresina no portat ischina e allatat in fronti…◊ fiat murisinu de faci, teniat 1,65 de cantellu e una bella cabidhada de pilus
Scientific Terminology
clr, mtm, Morus alba, M. nigra
Etymon
srd.
Translations
French
brun,
jeune homme brun,
garçon brun
English
brown,
swarthy,
mulberry (tree)
Spanish
pardo,
morera,
moral
Italian
bruno,
morettino
German
dunkel,
Weißer oder Schwarzer Maulbeerbaum.
morighèssa , nf: muragersa,
muragessa,
muraghessa,
murichessa,
murigessa,
murighensa,
murighessa Definition
genia de mata manna chi faet su frutu (m. fémina) chi paret mura: dhue ndh'at de duas calidades, una chi faet sa mura bianca e una chi dha faet niedha; sa fògia serbit po brovendha de su fermesílicu (chi faet sa seda)/ muragessa mascu = sa mata chi faet frore ma no frutu; murighessa de s'arrua = mura de arrú, mura
Synonyms e antonyms
gersa,
moresinu
Scientific Terminology
mtm, Morus alba, M. nigra
Etymon
ltn.
mora celsa
Translations
French
mûrier,
mûre
English
mulberry (-tree)
Spanish
morera,
moral
Italian
gèlso,
mòra del gèlso
German
Weißer oder Schwarzer Maulbeerbaum,
Maulbeere.
O, o , nf, cng, iscl Definition
sa de batórdighi líteras de s'alfabbeto est unu sinnu chi arrapresentat unu sonu vocale a candho apertu (acentu gràficu /`/: ò) a candho serrau (acentu gràficu /´/: ó); impreada a sola est una cng., vocale aperta (a bortas repitia puru) chi serbit a pònnere duos o prus foedhos e fràsias a bétia apare (e a sa log. càmbiat sa cunsonante mudòngia, ma no a sa campidanesa: o casu o peta = nr. ogàsu obèta; ma: o casu o petza, o fillu o terra = nr. ocàsu opètza, ofíllu otèrra); est fintzes foedhu (vocale serrada) po acumpangiare unu númene tzerriandhodhu (e custa puru benit de su ltn.). In sa foedhada logudoresa, nuoresa e de mesania podet èssere vocale de finitia de foedhu a su sing. in númenes (es. coro, domo, moro), in calecunu agt. (es. grogo), e sèmpere est voc. de acabbu, desinéntzia, in bvrb. (ind. pres. 1ˆ sing.: benzo, fato, lasso, mandho, pòngio, tèngio, fintzes ind. imp. aio, andhao, faghio, cherio coment'e variante de sa essia in -a prus manigiada), e dhu'est pruschetotu a su pl. de nm. e agt. coment'e cambiamentu de sa vocale de acabbu /u/ de su sing.: binu - binos, bonu - bonos, contu - contos, corbu - corbos, fogu - fogos, fossu - fossos, longu - longos, mortu - mortos, ortu - ortos, oru - oros, tontu - tontos). In su sistema fonéticu de sa limba sarda sa /o/ tónica est sonu mesanu apertu candho prus ainnanti de unu postu dhue at un'àteru sonu seguramente apertu (/a/: arròsa, còsa, ispòsa, lòsa), o mesanu etotu (/o/, /e/) fintzes candho custu est rapresentau cun vocale chi po régula est de sonu serrau (/i/, /u/) si però in su foedhu chi dh'at fatu dipèndhere dhue iat unu sonu mesanu etotu (o dhue at, comente est in log.) e duncas si narat: bónu - bònos e bònus, cóntu - còntos e còntus, córbu - còrbos e cròus, fógu - fògos e fògus, fóssu - fòssos e fòssus, lóngu - lòngos e lòngus, mórtu - mòrtos e mòrtus, órtu - òrtos e òrtus, óru - òros e òrus, tóntu - tòntos e tòntus, o fintzes amòri (amore), arròsciri (orròschere), bòliri (bòlere), bòxi (boche), còiri (còghere), fròri (frore), mònti (monte), òi (oe), pòngiu (ponzo), pònniri (pònnere), pònti (ponte), sòli (sole), tèngiu (tèngio), tòrru (torro). Sa /o/ tónica est sonu serrau candho prus ainnanti de unu postu dhue at una vocale serrada giai in s'étimu (/u/, /i/): bónu, cóntu, córbu, fógu, gói, lollói, lóngu, mórtu, nonnói, óbu, órtu, óru, tóntu (ma dh'aperint in su plurale totu is chi fúrriant sa -u finale a -os/-us, es. òrtos/òrtus, bíere is esémpios giai fatos), o fintzes arrósciu, arróscidu, bófiu, dófidu, dóliu, innóchidu, nóghidu, óbiga, óbbrigu, órulu, nódidu, pódhighe (e totu custos dha faent serrada fintzes in su plurale), e faet sonu serrau fintzes cun vocale mesana prus ainnanti de unu postu ma cun d-una seguramente serrada prus ainnanti de duos postos, es. grómeru, lómberu, póveru (chi dh'aperint in su plurale: gròmeros, lòmberos, pòveros, e pòberus, in custu puru aperta, ca sa /u/ de su sing. est diventada mesana cussa puru, -os, in su plurale o de matessi valore in -us camp.). In chímica si ponet a símbulu de s'ossígenu (O), in giografia est incurtzadura de "Ovest"
Synonyms e antonyms
sinono,
sinoncas
Sentences
seus totus o cojaus o bagadius ◊ o est babbu, o est s'àinu, o est zerda de paza, o est sa crésia de Santu Nigola, o est lèpere fuinne! ◊ o fais su doveri o mi nc'istupas debressi! ◊ at a balli duus sodhus su costumu de Bonacata!… o chi no su braxeri de sa spaciada de mammai! ◊ fut abbarrau oto o deghe dies
2.
o Frantzisca, ses pòvera ma bella! ◊ est una molentara chi poltas, o Fireli! ◊ morta ti ses, o tessidora bella! (A.Casula)◊ o sa meri, ascurtit! ◊ o bà, benide! ◊ o mà, a mi lassades andhare a ziru? ◊ o cudh'ómine, casu a ndhe comporades? ◊ o genti tostorruda, poita no ascurtais?!
Etymon
ltn., itl.
aut, o
Translations
French
ou
English
or
Spanish
o
Italian
o,
oppure
German
oder.
sacramentài , vrb: sacramentare Definition
giare is sacramentos; rfl. pigare is sacramentos / mòrrere sacramentadu = cun is sacramentus (cunfessau, comunigau, oliau)
Translations
French
administrer les sacrements
English
to administer the sacraments to (s.o.)
Spanish
sacramentar
Italian
sacramentare
German
die Sakramente spenden oder austeilen.
santacída , nf: santatzida Definition
dannu mannu a su bestiàmene, mortu a bochidura o fintzes de maladia mala; carraxu, burdellu mannu cun boghes e tzérrios
Synonyms e antonyms
degógliu,
mortalidade
/
abbatúliu,
biuldu,
budrellu,
carralzu,
chimentu,
intatzida*
2.
candho andhaimus a iscola, isetendhe a intrare bi fit sa santatzida: bi naschiat murrunzos, istrampadas, punzos e àteru
Translations
French
massacre d'animaux par vengeance,
mortalité
English
beasts slaughter by revenge or murrain
Spanish
mortandad de reses
Italian
strage di béstie per vendétta o moría
German
Tiermassaker (aus Rache oder Seuche).
sèdas , nf, pl Definition
isperraduras o tzacaduras chi essint in is murros e in is tzimingiones de is allateras; ispécia de maladia de is cuadhos, in s'unga; a logos est una maladia de is animales a istentinas, is alisanzedhas o sédinas
Scientific Terminology
mld
Translations
French
rhagades
English
mouth ragas (nipple)
Spanish
grietas
Italian
ràgadi alla bócca,
ai capézzoli
German
Hautriß in der Mundgegend oder der Brustwarzen.
tàltu , nm: tastu Definition
sabore malu, légiu
Synonyms e antonyms
denga,
lassada,
saboi
Sentences
s'ozu at unu tastu chi no mi piaghet, custu binu no at tastu perunu, at tastu de linna, de mufa ◊ bastat una carrada male tenta o pagu samunada a pònnere tastu a su binu ◊ una cuba, si la pienas de binu gualtu mantenet su taltu po sempre ◊ sos frutos luados mancu los podimus connòschere a su tastu
Etymon
srd.
Translations
French
mauvaise odeur
English
stench
Spanish
tufo,
sabor desagradable
Italian
tanfo,
sapóre e odóre sgradévole
German
übler Geruch oder Geschmack.
urreixédhu , nm Definition
min. de urrei: rei piticu (de tempus, de carena), o fintzes metzanu
Translations
French
petit roi
English
little king
Spanish
reyezuelo,
rey pequeño
Italian
reùccio
German
jünger oder kleiner König.