àba 2 , avb, nm: abè,
abí,
abua,
abue,
abui,
abundi,
anue,
auba,
aube,
aubi,
aui,
aundi,
ebua,
ibua,
unde Definition
a + ue: avérbiu po inditare su logu inue s'istat o a ue si andhat (averguandho o domandhandho); cun àtera prep., àteru logu
Synonyms e antonyms
acantu 3,
aunca,
dianca,
innoi,
inuba,
uba
Sentences
immoi aba si agataus? ◊ su tempus est comenti a un'iscala: su chi contat est su gradinu aba si tenint is peis ◊ si fut incrubau aundi de issa ◊ abí est s'òru? ◊ aporrimí cussus paperis ca bollu bí abí seus arribbaus cun is ofertas! ◊ abundi trabballu seu respirendi velenu ◊ bivis auba totu parit fàcili e berus ◊ òlgiu a m'interrai auba dhu'est su soli ◊ abui est sorri tua? ◊ abue ses annanne? ◊ c'est imbàtiu a sa barraca abui tenenta su bestiàmini ◊ ti apu circau e no ti apu agatau: abí fusti?
2.
fui peri pensandu de andai auba de issu ◊ no scit abí andai ◊ su piciochedhu fut portandudeci sa craba auba de su crabu ◊ aundi de mei no ti depis presentai! ◊ anue cheres chi andhet? ◊ dhoi fiat su cani de tziu Mundicu puntau abí fia dèu ◊ de sa dí cussu no acostàt prus abí fiaus trabballendi
3.
de aundi podiat èssi essia cussa boxixedha?
4.
su aundi no dhu iscieus
Translations
French
où
English
where
Spanish
donde,
adonde
Italian
dóve (in logu,
a logu)
German
wo,
wohin.
aggrasciàre, aggrassiàre , vrb: aggratziai,
aggratziare,
grassiare Definition
fàere sa gràtzia, giare un'iscontu de pena a unu cundennau lassandhodhu andhare innanti; fintzes torrare gràtzias / aggrassiàresi = agiustaisí, fai dognunu su torracontu cosa sua
Synonyms e antonyms
annistiare,
pedronai
/
ringratziai
Sentences
l'ant arrestadu, cundennadu e apustis aggratziadu puru ◊ "Si totu su chi nades est beru, cras aggràscio a totus!" nesit su re a sos presoneris
Etymon
srd.
Translations
French
accorder ou faire grâce,
gracier
English
to pardon
Spanish
indultar,
conceder la gracia
Italian
graziare
German
begnadigen.
ainnúa, ainnúi , avb Synonyms e antonyms
aumbe,
innoi
Sentences
ainnua ses andendi, Antonicu?
Etymon
srd.
Translations
French
où
English
where
Spanish
adonde
Italian
dóve (mòto a luògo)
German
wohin?,
dorthin
alimentadòre , agt, nm Definition
chi o chie alimentat calecuna cosa o a ccn., chi giaet alimentu, chi giaet fortza o frunimentu (es. de currente, de àteru)
Synonyms e antonyms
alimentosu
Translations
French
celui ou ce qui alimente
English
feeder
Spanish
alimentador
Italian
alimentatóre
German
Speiser.
alvuràdu , pps, agt: arburiau Definition
de alvurare; nau de ccn., chi s'est oféndiu, arrennegau
Synonyms e antonyms
aggromolau,
annicadu,
impubusau
2.
rispondhet alvurada e male posta: Mira chi custa no est domo tua!
Translations
French
contrarié,
ennuyeux ou fâché
English
resentful
Spanish
enarbolado,
enfadado
Italian
inalberato,
risentito
German
stolz geworden,
gereizt.
ànca 3 , avb: anche,
anchi 2 Definition
anch'e… = a nchi de… aundi est (seu, ses), acanta de…, sa ’e…; a s'anca de… = a sa parte de…
Synonyms e antonyms
ainche,
anta 2,
aundi
Sentences
a isse l'ant postu anca essiat s'ómine chin su dinare ◊ pariat benendi anca fuia dèu ◊ est punnendi a su logu de anca nemus torrat ◊ bentu, sula is nuis anca seu dèu! ◊ andai anche funt is tiaus! ◊ tui no iscís anche acabidai su dinai ◊ andhamus a bufare anca Fiore ◊ est andau anca de un'ómini ch'iscít cosa meda ◊ sedha su burricu ca andas de anca est babbu tuo! ◊ de anca tue ses annanno deo seo torranno!
2.
tocat a nci artziari in d-un'iscalera de anca si bit sa bidha ◊ nascit apalas de su monti de anca nascit su soli ◊ de anca ses benendu?
3.
dèu bandu anch'e su síndigu ◊ est anch'e tziu miu ◊ Maria si acatat anch'est Gesús
Etymon
srd.
Translations
French
où,
chez
English
near
Spanish
donde
Italian
dóve,
prèsso
German
wo,
bei.
arradébi , nm: arradellu 1,
arradili,
arredeli,
arredellu,
arredelu,
arridebi,
arrideli,
arridellu,
arridelu,
arridili,
rideli Definition
genia de linna chi no faet manna meda
Synonyms e antonyms
aiverru
/
cdh. litarru
Scientific Terminology
mt, Phillyrea angustifolia, P. latifolia
Etymon
ltn.
alaternus
Translations
French
filaria ou alavert à larges feuilles,
f. à feuilles étroites
English
phillyrea angustifolia
Spanish
labiérnago,
olivillo
Italian
fillirèa
German
Steinlinde.
assunsèna , nf: assussena,
sussena Definition
erba, genia de frore o lillu de Sant'Antoni, lígiu de Santa Eleni; cosa de abberu bella, nau cun istima mescamente de gente
Synonyms e antonyms
lígiu,
lolloibbiancu
Sentences
in s'ispiàgia bi at assussenas biancas fioridas ◊ Maria est una càndhida assussena
Scientific Terminology
frs, Lilium candidum
Etymon
spn.
azucena
Translations
French
lis ou lys commun
English
white-lily
Spanish
azucena
Italian
gìglio bianco
German
weiße Lilie.
atanagiàre, atanagliài , vrb: atanallai,
atenatzare,
atenazare,
atonallai Definition
istrínghere o acapiare a tonàgias
Idioms
csn:
atenatzare un'animale = crastare cun sas tenatzas; atenazare a ccn. pro carchi cosa = dàreli a subra, brigàrelu, nàrrereli cosa
2.
est atonallau de sa miséria ◊ totus dhu atenazant a dhi bogare de cabu de fumare
Etymon
itl.
Translations
French
saisir ou serrer avec des tenailles
English
to grip with pincers
Spanish
atenazar
Italian
attanagliare
German
mit Zangen greifen.
bachiàna , nf: baghiana,
bagiana,
bajana,
batzana,
vagghiana Definition
sa fémina chi ancora no s' est cojuada / zúghere a unu che bajana bella = chi totus dhu bollint, dh'abantant, dhu istimant
Synonyms e antonyms
bacadiba,
vacanza
Sentences
una bachiana est unu frore e petzi chie la cheret a isposa la podet acurtziare ◊ sas bajanas de bidha mia meritant totu sos bantos ◊ e cantas bajanedhas disizadu no ant d'èssere che tue! ◊ indunu indunu Nianna si che acatat batzana bedusta ◊ bagianas mias, leàdendhe paura de mastru Gaetanu!◊ Pepe faghet sa serenada a sas bagianas
Surnames and Proverbs
smb:
(Aiana, Asciana, Axana)
Translations
French
célibataire,
fille ou demoiselle
English
unmarried woman
Spanish
soltera
Italian
nùbile,
signorina
German
Ledige,
Fräulein.
bobborichína , nf Definition
sa birilla de su crecu
Synonyms e antonyms
bobboledha,
bobbulichedha,
bulluchedha,
cocoredha,
làdhara
Etymon
srd.
Translations
French
galle du chêne ou noix de galle
English
oak-gall
Spanish
cecidia,
cacarro
Italian
galla della quèrcia
German
Eichengalle.
calabíu , nm Definition
figu bícia, acalabiada, aortitza, chi no lompet ca ndhe orruet innanti sicandhosi
Synonyms e antonyms
cadh. calàciu
Scientific Terminology
rbr
Etymon
srd.
Translations
French
figue molle ou blette
English
withered fig
Spanish
higo lacio,
marchito
Italian
fico méncio o vizzo
German
welke Feige.
cannutígliu , nm: canotígliu Definition
filu de prata o de oro po borderia
Etymon
spn.
canutillo
Translations
French
fil d'argent ou d'or à broder
English
silver or gold yarn for imbroidery
Spanish
canutillo
Italian
filo d'argènto o d'òro per ricami
German
Silber-oder Goldstickgarn.
càntara 1 , nf Definition
càntigu o chistionu chi giaet ifadu / ómine de c. = ifadosu
Synonyms e antonyms
làntara,
laredha,
mémula,
taja
Sentences
ne portat una de càntara, cussu!…
Surnames and Proverbs
smb:
Càntara
Etymon
srd.
Translations
French
chant ou parler agaçants
English
singing
Spanish
cantilena
Italian
canto o parlare noióso,
stucchévole
German
eintöniger Gesang.
coigiàre , vrb: acogiai,
coigliai,
coillai,
coizari,
coizare,
cuillai,
cuizare Definition
lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu
Synonyms e antonyms
abarrai,
acadiare,
acojanare,
apaltare,
cambare,
codiare,
cogiai,
incoizare,
lassai
| ctr.
pigai,
furai
Sentences
beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini
2.
de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile
3.
mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu
Etymon
srd.
Translations
French
laisser ou rester en arrière
English
to leave,
to stay back
Spanish
dejar,
quedar atrás
Italian
lasciare,
accantonare,
restare indiètro
German
lassen,
beiseitelegen,
zurückbleiben
coilàrza, coilàtza , nf, nm: cubilarja,
cuilàglia,
cuilàrgia,
cuilarza,
cuilarzu,
cuilarxa,
cuilarxu,
cuilatza,
cuilaxa,
curiatza Definition
tretu, logu inue totu a fúrriu si dhue faet o ant fatu acorru po bestiàmene, passiale, cuile, e fintzes sa mindha ue si ponet su cuile; logu alladamingiau, grassu ca dhue fut su cuile; coilarza est fintzes sa tana de su lèpere / fàghere cuilarza = pònnere bestiàmene a pàschere, a crocare, po ingrassare sa terra
Synonyms e antonyms
coibi,
pastoritzale
Sentences
cue est logu de pastoriu e de cuilarzos ◊ nche colaiat su tempus pulindhe sa cubilarja ◊ no t'ispundas atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai! ◊ eus fatu s'abbisita de is cuilarxus de sa cussòrgia
Scientific Terminology
pst
Etymon
srd.
Translations
French
terrain où il y a des enceintes pour les animaux
English
corral
Spanish
terreno donde hay apriscos
Italian
terréno dóve insistono i recinti per il bestiame
German
Viehpferch.
fradhócu, fradhóncu , agt: afradhocu,
frodhocu,
frodhoncu Definition
chi istat male meda, chi est totu male andhau, male postu de bestimentu; nau de unu po su fàere, chi est un'istrossa, improdheri
Synonyms e antonyms
malacónciu,
malecumbinau,
malefraganau
/
ildeoltu,
istramu
Sentences
tanti gei no fiat fradhocu: ammaladiau in s'istoja pariat mortu! ◊ gei ses frodhocu, totu prangi prangi cun su muciàciu fintzas a genugus! ◊ gei ses frodhoca, comenti ti ses bistia!…◊ fradhocu ses, oi puru, ca no cumprendis mancu anca ses!◊ za fui istadu frodhoncu si aia tentu cussu male puru!…◊ ge ant a èssi fradhocus is giovunedhus in guerra!…
Translations
French
en mauvais ou en piteux état
English
battered
Spanish
malparado,
maltrecho
Italian
malcóncio
German
zugerichtet,
zerlumpt.
ilviàre , vrb: irbiare,
irviare,
isviare,
iviare Definition
pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus
Synonyms e antonyms
isdrobbare
/
cassiare,
disviare
/
tasire
Sentences
no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia
2.
pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu!
3.
innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas
Translations
French
perdre ou faire perdre son temps
English
to waste one's time
Spanish
perder el tiempo
Italian
pèrdere o far pèrdere tèmpo
German
Zeit verlieren.
impraitzài , vrb: impreissai,
impreitzai Definition
fàere o essire mandrone, preitzosu
Synonyms e antonyms
acochinai,
acovardai,
ammandronae,
ammandronire,
apreitzai,
arraigai,
immandronatzare,
impreitiosire
Sentences
su maistu de pannu immoi si est impraitzau e no at postu prus unu puntu
Etymon
srd.
Translations
French
rendre ou devenir paresseux
English
to make lazy
Spanish
emperezar
Italian
impigrire
German
faul werden.
inúba, inúbe , avb: inumbe,
inuve Definition
in uba: avb. relativu de logu, impreau in is dimandhas puru, po inditare ue s'istat o, cun prep., a ue si andhat
Synonyms e antonyms
aba 2,
innoi,
uba
Sentences
inumbe no s'intendhet de sa gherra sas tràchidas de fogu totu in tundhu ◊ S'Ischíglia est una rivista inube donzi versu est misuradu (A.Serra)◊ ghira a inumbe ti sunt ispetendhe! ◊ su locu diferente m'ischitat e m'atraet: tanno, pessu, mi giro a intunnu pro bídere inumbe so ◊ a inumbe andhas?
Etymon
srd.
Translations
French
où
English
where
Spanish
donde,
adónde
Italian
dóve,
óve
German
wo.