àba 2 , avb, nm: abè,
abí,
abua,
abue,
abui,
abundi,
anue,
auba,
aube,
aubi,
aui,
aundi,
ebua,
ibua,
unde Definition
a + ue: avérbiu po inditare su logu inue s'istat o a ue si andhat (averguandho o domandhandho); cun àtera prep., àteru logu
Synonyms e antonyms
acantu 3,
aunca,
dianca,
innoi,
inuba,
uba
Sentences
immoi aba si agataus? ◊ su tempus est comenti a un'iscala: su chi contat est su gradinu aba si tenint is peis ◊ si fut incrubau aundi de issa ◊ abí est s'òru? ◊ aporrimí cussus paperis ca bollu bí abí seus arribbaus cun is ofertas! ◊ abundi trabballu seu respirendi velenu ◊ bivis auba totu parit fàcili e berus ◊ òlgiu a m'interrai auba dhu'est su soli ◊ abui est sorri tua? ◊ abue ses annanne? ◊ c'est imbàtiu a sa barraca abui tenenta su bestiàmini ◊ ti apu circau e no ti apu agatau: abí fusti?
2.
fui peri pensandu de andai auba de issu ◊ no scit abí andai ◊ su piciochedhu fut portandudeci sa craba auba de su crabu ◊ aundi de mei no ti depis presentai! ◊ anue cheres chi andhet? ◊ dhoi fiat su cani de tziu Mundicu puntau abí fia dèu ◊ de sa dí cussu no acostàt prus abí fiaus trabballendi
3.
de aundi podiat èssi essia cussa boxixedha?
4.
su aundi no dhu iscieus
Translations
French
où
English
where
Spanish
donde,
adonde
Italian
dóve (in logu,
a logu)
German
wo,
wohin.
acollózu , nm: acullozu Definition
logu inue istare a crocare
Synonyms e antonyms
pasada
/
acasàgiu,
ospedàgiu
2.
un'ateruna die su pedulianu torrat e dimannat limússina e acullozu
Translations
French
hospice
English
lodging,
hospice
Spanish
refugio donde dormir
Italian
ospitalità,
ospìzio
German
unterbringen,
Gastfreundschaft gewähren.
ànca 3 , avb: anche,
anchi 2 Definition
anch'e… = a nchi de… aundi est (seu, ses), acanta de…, sa ’e…; a s'anca de… = a sa parte de…
Synonyms e antonyms
ainche,
anta 2,
aundi
Sentences
a isse l'ant postu anca essiat s'ómine chin su dinare ◊ pariat benendi anca fuia dèu ◊ est punnendi a su logu de anca nemus torrat ◊ bentu, sula is nuis anca seu dèu! ◊ andai anche funt is tiaus! ◊ tui no iscís anche acabidai su dinai ◊ andhamus a bufare anca Fiore ◊ est andau anca de un'ómini ch'iscít cosa meda ◊ sedha su burricu ca andas de anca est babbu tuo! ◊ de anca tue ses annanno deo seo torranno!
2.
tocat a nci artziari in d-un'iscalera de anca si bit sa bidha ◊ nascit apalas de su monti de anca nascit su soli ◊ de anca ses benendu?
3.
dèu bandu anch'e su síndigu ◊ est anch'e tziu miu ◊ Maria si acatat anch'est Gesús
Etymon
srd.
Translations
French
où,
chez
English
near
Spanish
donde
Italian
dóve,
prèsso
German
wo,
bei.
cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu,
chenadorju,
chenadorza,
chenadorzu,
chenadroxu,
chenatòglia,
chenatógliu,
chenatòrgia Definition
s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote
Idioms
csn:
istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu
Sentences
sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas
2.
dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia
Scientific Terminology
sdi
Etymon
srd.
Translations
French
heure du dîner,
lieu du dîner
English
time and place of the supper
Spanish
la hora y el lugar donde se cena
Italian
l'óra e il luògo della céna
German
Uhrzeit und Ort des Abendessens.
coilàrza, coilàtza , nf, nm: cubilarja,
cuilàglia,
cuilàrgia,
cuilarza,
cuilarzu,
cuilarxa,
cuilarxu,
cuilatza,
cuilaxa,
curiatza Definition
tretu, logu inue totu a fúrriu si dhue faet o ant fatu acorru po bestiàmene, passiale, cuile, e fintzes sa mindha ue si ponet su cuile; logu alladamingiau, grassu ca dhue fut su cuile; coilarza est fintzes sa tana de su lèpere / fàghere cuilarza = pònnere bestiàmene a pàschere, a crocare, po ingrassare sa terra
Synonyms e antonyms
coibi,
pastoritzale
Sentences
cue est logu de pastoriu e de cuilarzos ◊ nche colaiat su tempus pulindhe sa cubilarja ◊ no t'ispundas atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai! ◊ eus fatu s'abbisita de is cuilarxus de sa cussòrgia
Scientific Terminology
pst
Etymon
srd.
Translations
French
terrain où il y a des enceintes pour les animaux
English
corral
Spanish
terreno donde hay apriscos
Italian
terréno dóve insistono i recinti per il bestiame
German
Viehpferch.
deaúndi , avb: deundi Definition
de a undi, dae ue
Etymon
srd.
Translations
French
d'où
English
whence
Spanish
de donde
Italian
dónde
German
woher.
imbàru , nm: immaru Definition
logu inue si firmare a pausare, po si aprigare, istare, e fintzes impedimentu, cosa chi faet firmare; logu o cosa inue s’imbarare, si pònnere o acostire e agguantare; su imbarare, ora, iscuta, tempus chi s’istat firmos coment’e ibertandho
Synonyms e antonyms
arrambu,
imbaradorju
/
arressa,
firmada,
stentu
/
atostonu
Sentences
no azis perunu imbaru a sa bostra bramosia: sas benénnidas siedas, rúndhines, a domo mia! (P.Mossa)◊ restas sola chentza imbaros in su mundhu corazosa ◊ sempre isto pessighindhe cussu paru pro chi nisciunu mi faghet imbaru (A.M.Iscanu)
2.
torraiat a sa capella, fichiat sos cuidos in s'imbaru de s'imbenujadolzu e s'imbenujaiat
3.
sentza perunu imbaru Pilatu lis intregat a Gesús pro lu crutzificare
Etymon
srd.
Translations
French
appui,
abri
English
support,
refuge
Spanish
posada,
lugar donde descansar,
pausa
Italian
appòggio,
rifùgio
German
Schutz.
ingurtidórgiu , nm: ingurtidorju,
ingurtidroxu,
ungutidroxu,
ingurtitorju Definition
sa canna de su gúturu inue passat su chi si papat o bufat de buca a s'istògomo; gruta manna, buidu mannu chi che calat a fundhu in is orrocas
Synonyms e antonyms
aghentolu,
bilguzu,
gaigastolu,
gorguzu,
ingollidosu,
ingrastolu,
ingullidorzu,
ugrullu,
valgastolu
/
alguena,
garguena
/
gorovoju,
imberghidorju,
impercadorzu
Scientific Terminology
crn, slg
Etymon
srd.
Translations
French
œsophage,
gouffre
English
esophagus,
pothole
Spanish
esófago,
donde afluyen las aguas
Italian
esòfago,
inghiottitóio
German
Speiseröhre,
Schlund.
inúba, inúbe , avb: inumbe,
inuve Definition
in uba: avb. relativu de logu, impreau in is dimandhas puru, po inditare ue s'istat o, cun prep., a ue si andhat
Synonyms e antonyms
aba 2,
innoi,
uba
Sentences
inumbe no s'intendhet de sa gherra sas tràchidas de fogu totu in tundhu ◊ S'Ischíglia est una rivista inube donzi versu est misuradu (A.Serra)◊ ghira a inumbe ti sunt ispetendhe! ◊ su locu diferente m'ischitat e m'atraet: tanno, pessu, mi giro a intunnu pro bídere inumbe so ◊ a inumbe andhas?
Etymon
srd.
Translations
French
où
English
where
Spanish
donde,
adónde
Italian
dóve,
óve
German
wo.
úba , avb: ube,
ubi,
ue,
uve Definition
avb. relativu de logu, impreau in is dimandhas puru, po inditare inue si est o s'istat (chentza prep.): si est impreau inditandho movimentu s'impreat sèmpere cun prep.
Synonyms e antonyms
aba 3,
anca,
innoi,
inuba,
umbe
Idioms
csn:
uba = in uba, inue, aundi; a ube (+ nm.), a ue de… = anch'e…
Sentences
uba dh'as posta sa crai? ◊ làssalu istare uve l'amos vistu! ◊ ue che fizis? ◊ ue semus? ◊ ue ses? ◊ a ue ses dada?
2.
fit torrau a ube Mallena ◊ candho essis dae iscola ti che andhas a ube zaja tua ◊ no ischiat a ube si dare ◊ fit torrau a ube pride Porchedhu ◊ pompiae a ube andhant frades brostos! ◊ a ue, nachi, mi apo a dare sa conca?! ◊ andha a ue de Fulanu gai imparas calchi cosa!
3.
de uba ses benendu? ◊ de ubi dimóniu nd'as bogau cussa bestimenta?!
Etymon
ltn.
ube per ubi
Translations
French
où
English
where
Spanish
donde
Italian
dóve
German
wo.