assopiài , vrb: atzopiai,
atzopigare,
tzopiai Definition
andhare a tzopu, fàere a tzopu; èssere difetosu, bogare difetos
Synonyms e antonyms
topiligare,
tzancarrare,
tzanchitai
/
aprapiai,
atopigare,
intopare,
intopire,
irtopiligare
Sentences
po tanti chi est cosa de papai e bufai, dhu bit beniu mancai atzópia atzópia!…◊ seu atzopiendi ca m'increscit unu pei
2.
in cuss’arti atzopiamu e apu cambiau trabballu
3.
sa pudheca non dh'apu prus bia si currit ancora o est atzopiara
Etymon
srd.
Translations
French
rendre boiteux,
boiter
English
to limp
Spanish
dejar cojo,
cojear
Italian
azzoppare,
zoppicare
German
lahm werden,
hinken.
codiàre , vrb: acodiare,
cuidare 1 Definition
lassare agoa a ccn. o una cosa camminandho passandho prus ainnanti, lassare cosa chentza fàere, chentza ndhe dha leare, lassare e bastat coment'e candho unu s'imméntigat, lassare o fintzes acabbare de fàere cosa; andhare aifatu de s'arrastu / no codiare cosa = furai totu
Synonyms e antonyms
acadiare,
acogiai,
cambare,
cogiai,
coigiare,
incoizare,
lassai,
scaresci
/
sensai
| ctr.
pigai,
furai
Sentences
essit foras de su semenadu e totora l'intórticat s'aradu o códiat terrinu ancora intreu ◊ su maridu fit mortu e l'at codiada sola chin sos fizos ◊ su teracu si at codiau sa ghistrale ◊ mamma aprontaiat donzi cosa, chena cuidare sas lezes
2.
no nche codiabat sa missa mancu pro sas cosas prus bellas de custu mundhu
3.
fae e chibudha, basolu, patatu e azu… no codiaias nudha! ◊ de matzone aumentant sos delitos: - no códiat porchedhu e ne anzone (D.Mele)
Etymon
srd.
Translations
French
laisser qqnqqch derrière soi,
oublier qqch
English
to omit,
to disregard
Spanish
colar,
dejar
Italian
lasciare indiètro
German
unterlassen,
jdn. zurücklassen.
coigiàre , vrb: acogiai,
coigliai,
coillai,
coizari,
coizare,
cuillai,
cuizare Definition
lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu
Synonyms e antonyms
abarrai,
acadiare,
acojanare,
apaltare,
cambare,
codiare,
cogiai,
incoizare,
lassai
| ctr.
pigai,
furai
Sentences
beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini
2.
de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile
3.
mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu
Etymon
srd.
Translations
French
laisser ou rester en arrière
English
to leave,
to stay back
Spanish
dejar,
quedar atrás
Italian
lasciare,
accantonare,
restare indiètro
German
lassen,
beiseitelegen,
zurückbleiben
dassàre , vrb Definition
abbarrare o istare a su chi bolet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere, iscuncordare
Synonyms e antonyms
abbandhonare,
acadiare,
acogiai,
cambare,
codiare,
coigiare,
discuidai,
ilmentigare,
incoizare,
lassai,
scabidai
| ctr.
leai,
picare
Sentences
at dassau sa trata de sos pedes suos ◊ su masone dassat sa mandra pro su paschinzu ◊ ses cúrrida a sa gianna dassendhe sa faina ◊ dàssalu irbasolare, chin custos issudhos chi si nch'est cravandhe in conca! ◊ si no cheres bènnere dàssalu! ◊ como bos dasso ca mi che so recuindhe ◊ no mi dassetas solu!
2.
cussos duos fint ammorendhe tantos annos e apustis si sunt dassados
Etymon
ltn.
de + laxare
Translations
French
laisser,
quitter
English
to leave
Spanish
dejar
Italian
lasciare
German
lassen,
verlassen.
depòniri, depònnere , vrb Definition
in is dibbatimentos, su foedhare de is testimòngios; lassare istare / ndhe at depostu s'idea = si est istorrau, at cambiadu idea
Synonyms e antonyms
ispònnere
2.
nachi ti cheres laureare: depònendhe s'idea chi est mezus
Translations
French
témoigner
English
to testify
Spanish
declarar,
dejar
Italian
testimoniare
German
bezeugen.
imprendài , vrb: imprendhare,
imprennare Definition
giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera
Synonyms e antonyms
impegnai
Sentences
no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro
Etymon
ctl.
emprendar
Translations
French
donner en gage
English
to pawn (stg.)
Spanish
dejar en prenda
Italian
dare in pégno,
ipotecare
German
etw. jdm. als Pfand geben.
irfrezàre , vrb: irfreziare,
isfregiare Definition
fàere o pònnere istrúpiu, guastare o fàere dannu a unu, a una cosa, de pàrrere fintzes légiu, lègia
Synonyms e antonyms
iscempiai,
slegiai,
strupiai
Translations
French
balafrer
English
to disfigure
Spanish
dejar marcado,
rasgar
Italian
sfregiare
German
eine Schmarre machen.
irtopiligàre , vrb Definition
fàere a tzopu
Synonyms e antonyms
assopiai,
atopigare,
atopire,
intopare,
intopigare,
intopire
Etymon
srd.
Translations
French
rendre boiteux
English
to lame
Spanish
dejar cojo
Italian
azzoppare
German
Lahm machen.
lassài , vrb: lassare,
latziai Definition
abbarrare a su chi bollet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere ccn. cosa, pònnere su chi si portat in manu o chi si tenet poderau (o fintzes solu no pigare su chi si biet o chi un'àteru ponet a bèndhere, a pigare, a papare); istagiaresindhe de una cumpangia, istorrare cojuandho, iscapiare unu css. allióngiu, iscuncordare; a bortas si narat fintzes in su sensu de intregare calincuna cosa a un'àteru, fidandhosindhe po dha custodiare unu pagu / cong. lasse o lessa (1ˆ p. sing. e fintzes is àteras)
Synonyms e antonyms
abbandhonare,
acogiai,
cambare,
codiare,
coigiare,
dassare,
disamparai,
discuidai,
incoizare,
iscapare,
scabidai
/
imprestare
/
intregai
| ctr.
agguantai,
leare,
mantènnere,
picare
Idioms
csn:
dare una cosa a lassare = donai po si dh'aguantai chini dha pigat, chentza de dha depi torrai; lassare in bídere e in fághere = lassare deretu su chi unu est faghindhe; lassare a unu in bàmbinu, in bambis = chentza risposta, aisetendhe, gai che macu; lassare a unu in tzàntzara, in càncaru = lassàrelu candho mancu si l'ispetat, lassàrelu in su menzus, lassai in campu e in crachi; lassare desesi (a unu, una cosa) = lassaidhu a solu, a su chi fait de passei suu; lassare sa conca a unu = lassaidhu in paxi, in asséliu; no lassare pedra e linna = pigaindi totu, no lassai nudha
Sentences
lassa fàghere a mie! ◊ lassa chi ti ndi boghi sa pitzialla de s'ogu! ◊ no mi lasses solu ca timo! ◊ in sa vida ite lassamus si no tenimus contu de su chi semus? ◊ torru a sa domu chi apu lassau ◊ lassaidhu fuedhai! ◊ cussu mànigat totu ma lassat sa fae
2.
s'àinu candho móssigat no lassat fintzas chi no tocat sas dentes apare ◊ est illeriadu: no ti lassat fintzas chi no ti at contadu donzi irbéntiu!
3.
no ti lasses sa pinna, torramila! ◊ l'amus istadu una forramenta e lassada si l'at ◊ custu líbberu ti lu so dendhe a istare ebbia: cudhu est a lassare puru
4.
fint ammorendhe, no andhaiant de acordu e lassados si sunt ◊ sento su ti lassare, bene meu! ◊ cussus fiant isposus ma si funt latziaus
5.
a mi la lassas cussa farche, chi mi ndhe messo s'erba? ◊ si mi lu lassas, custu líbberu, mi lu lezo ◊ mi dhu lassas su molenti po trebai?
6.
Simone e Andria, Giagu e Giuanne apenas chi los at giamados, ant lassadu totu in bídere e in fàghere e sunt andhados cun Cristos
7.
làssami sa conca, no so in chirca de nudha!
8.
O mà, bos lasso sos pitzinnos cant'isto faghindhe cumandhu!◊ Fulanu mi at lassadu custa cosa a bi la tentare, ma como so andhendhe deo puru: a chie la lasso si no torrat?
Surnames and Proverbs
prb:
chie lassat a cras lassat a canes
Translations
French
laisser,
lâcher,
quitter
English
to leave,
to allow
Spanish
dejar
Italian
lasciare
German
lassen.
orminàre , vrb: urminare Definition
andhare aifatu de is peadas, cricare s'arrastu de bestiàmene, de gente, o fintzes cricare àteru; istare a su passa passa lassandho s'arrastu, catzigandho o imbrutandho su logu, andhare a giru fintzes chentza un'iscopu precisu, tanti po girare
Synonyms e antonyms
addromare,
arrestallai,
atratare,
ormizare,
trassigiai,
trateare
/
chilcare,
girai
Sentences
e ite bi sunt orminendhe, cussos, in su cunzadu nostru?
2.
no istes orminendhe ca apo samunadu in terra comogomo! ◊ apo àpidu totu s'ortu orminadu de bestiàmine ◊ finas in sa Luna che ant orminadu ◊ proite no ti assélias, cantu chi istas orminendhe chentza cabu?
Etymon
srd.
Translations
French
traquer,
laisser la trace
English
to leave marks
Spanish
rastrear,
dejar huellas
Italian
ormare,
lasciare le órme
German
der Fährte folgen,
verfolgen,
Spuren hinterlassen.
scuài 1 , vrb: isculai*,
sculai Definition
coment'e segare su culu o su fundhu, segare una parte de calecuna cosa cunsiderada coment'e s'ala de fundhu; isconciare una cosa; acabbare o firmare de fàere calecuna cosa
Synonyms e antonyms
isciusciai,
isconciare
/
acabbae,
lassai,
sensai
Idioms
csn:
scuai un'agu = segaindi su cú, s'ogu, sa parti aundi intrat su filu; scuai bruscerias = iscontzare fatuzos; sculai una fàula = bogare in craru una fàula dendhe a bídere sa veridade
Sentences
muda, dassinuncas scuaus su santuanni! ◊ cussu sculat e fait matzinas ◊ no torris a cumentzai cun custas chistionis, puita sculaus totu ◊ su malàdiu pregàt a Deus de dh'acuntentai de sculai isceti sa vida sua ◊ tocat a ndi fai sculai cussa lei fata mali ◊ chini dhi sculat sa fortuna, a issu, est sa sorga! ◊ assentai bèni sa cosa, assinuncas si sculat su càrrigu e si perdit andendi andendi!
2.
su piciochedhu at sculau de fai a malu ◊ insaras at sculau de arriri ◊ apustis chi iat sculau de niai, Pinóchiu fiat andendu a iscola
3.
una famíglia sculada no fait a dha torrai a missi in fiu!
Translations
French
défaire,
annuler,
cesser
English
to undo,
to cancel,
to give up
Spanish
deshacer,
dejar
Italian
disfare,
annullare,
sméttere
German
zerstören,
zunichte machen,
aufhören.
sensàe, sensài , vrb: cessai,
sensare,
sentzai,
sentzare,
sentzari,
sessare,
sunsai,
tzessare Definition
finire, firmare, acabbare de fàere una cosa
Synonyms e antonyms
acabbae,
ildíghere,
tzelare
| ctr.
sichire
Sentences
custu bentu paret chi no sesset! ◊ is bentus iant sentzau ◊ guai si senso de isperare! ◊ tocat a fai sensai is fogos in su sartu! ◊ su babbu e is fradis no ant mai sentzau de dha circai ◊ sessae sos supedhos, no est ora de prànghere! ◊ sos soldados senseint de isparare ◊ pariat sessendhe de pròere e bido chi nono! ◊ che a su matzone, fin'a mòrrere no sensas de furare! ◊ fut proendho proendho e no sensàt nudha nudha! ◊ issu no sentzat mai de murrungiari! ◊ su sonetu iat sunsau su sonu
Etymon
itl.
Translations
French
cesser
English
to cease
Spanish
cesar,
dejar
Italian
cessare,
sméttere,
desístere
German
aufhören.