assopiài , vrb: atzopiai,
atzopigare,
tzopiai Definitzione
andhare a tzopu, fàere a tzopu; èssere difetosu, bogare difetos
Sinònimos e contràrios
topiligare,
tzancarrare,
tzanchitai
/
aprapiai,
atopigare,
intopare,
intopire,
irtopiligare
Frases
po tanti chi est cosa de papai e bufai, dhu bit beniu mancai atzópia atzópia!…◊ seu atzopiendi ca m'increscit unu pei
2.
in cuss’arti atzopiamu e apu cambiau trabballu
3.
sa pudheca non dh'apu prus bia si currit ancora o est atzopiara
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre boiteux,
boiter
Ingresu
to limp
Ispagnolu
dejar cojo,
cojear
Italianu
azzoppare,
zoppicare
Tedescu
lahm werden,
hinken.
codiàre , vrb: acodiare,
cuidare 1 Definitzione
lassare agoa a ccn. o una cosa camminandho passandho prus ainnanti, lassare cosa chentza fàere, chentza ndhe dha leare, lassare e bastat coment'e candho unu s'imméntigat, lassare o fintzes acabbare de fàere cosa; andhare aifatu de s'arrastu / no codiare cosa = furai totu
Sinònimos e contràrios
acadiare,
acogiai,
cambare,
cogiai,
coigiare,
incoizare,
lassai,
scaresci
/
sensai
| ctr.
pigai,
furai
Frases
essit foras de su semenadu e totora l'intórticat s'aradu o códiat terrinu ancora intreu ◊ su maridu fit mortu e l'at codiada sola chin sos fizos ◊ su teracu si at codiau sa ghistrale ◊ mamma aprontaiat donzi cosa, chena cuidare sas lezes
2.
no nche codiabat sa missa mancu pro sas cosas prus bellas de custu mundhu
3.
fae e chibudha, basolu, patatu e azu… no codiaias nudha! ◊ de matzone aumentant sos delitos: - no códiat porchedhu e ne anzone (D.Mele)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
laisser qqnqqch derrière soi,
oublier qqch
Ingresu
to omit,
to disregard
Ispagnolu
colar,
dejar
Italianu
lasciare indiètro
Tedescu
unterlassen,
jdn. zurücklassen.
coigiàre , vrb: acogiai,
coigliai,
coillai,
coizari,
coizare,
cuillai,
cuizare Definitzione
lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu
Sinònimos e contràrios
abarrai,
acadiare,
acojanare,
apaltare,
cambare,
codiare,
cogiai,
incoizare,
lassai
| ctr.
pigai,
furai
Frases
beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini
2.
de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile
3.
mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
laisser ou rester en arrière
Ingresu
to leave,
to stay back
Ispagnolu
dejar,
quedar atrás
Italianu
lasciare,
accantonare,
restare indiètro
Tedescu
lassen,
beiseitelegen,
zurückbleiben
dassàre , vrb Definitzione
abbarrare o istare a su chi bolet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere, iscuncordare
Sinònimos e contràrios
abbandhonare,
acadiare,
acogiai,
cambare,
codiare,
coigiare,
discuidai,
ilmentigare,
incoizare,
lassai,
scabidai
| ctr.
leai,
picare
Frases
at dassau sa trata de sos pedes suos ◊ su masone dassat sa mandra pro su paschinzu ◊ ses cúrrida a sa gianna dassendhe sa faina ◊ dàssalu irbasolare, chin custos issudhos chi si nch'est cravandhe in conca! ◊ si no cheres bènnere dàssalu! ◊ como bos dasso ca mi che so recuindhe ◊ no mi dassetas solu!
2.
cussos duos fint ammorendhe tantos annos e apustis si sunt dassados
Ètimu
ltn.
de + laxare
Tradutziones
Frantzesu
laisser,
quitter
Ingresu
to leave
Ispagnolu
dejar
Italianu
lasciare
Tedescu
lassen,
verlassen.
depòniri, depònnere , vrb Definitzione
in is dibbatimentos, su foedhare de is testimòngios; lassare istare / ndhe at depostu s'idea = si est istorrau, at cambiadu idea
Sinònimos e contràrios
ispònnere
2.
nachi ti cheres laureare: depònendhe s'idea chi est mezus
Tradutziones
Frantzesu
témoigner
Ingresu
to testify
Ispagnolu
declarar,
dejar
Italianu
testimoniare
Tedescu
bezeugen.
imprendài , vrb: imprendhare,
imprennare Definitzione
giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera
Sinònimos e contràrios
impegnai
Frases
no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro
Ètimu
ctl.
emprendar
Tradutziones
Frantzesu
donner en gage
Ingresu
to pawn (stg.)
Ispagnolu
dejar en prenda
Italianu
dare in pégno,
ipotecare
Tedescu
etw. jdm. als Pfand geben.
irfrezàre , vrb: irfreziare,
isfregiare Definitzione
fàere o pònnere istrúpiu, guastare o fàere dannu a unu, a una cosa, de pàrrere fintzes légiu, lègia
Sinònimos e contràrios
iscempiai,
slegiai,
strupiai
Tradutziones
Frantzesu
balafrer
Ingresu
to disfigure
Ispagnolu
dejar marcado,
rasgar
Italianu
sfregiare
Tedescu
eine Schmarre machen.
irtopiligàre , vrb Definitzione
fàere a tzopu
Sinònimos e contràrios
assopiai,
atopigare,
atopire,
intopare,
intopigare,
intopire
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
rendre boiteux
Ingresu
to lame
Ispagnolu
dejar cojo
Italianu
azzoppare
Tedescu
Lahm machen.
lassài , vrb: lassare,
latziai Definitzione
abbarrare a su chi bollet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere ccn. cosa, pònnere su chi si portat in manu o chi si tenet poderau (o fintzes solu no pigare su chi si biet o chi un'àteru ponet a bèndhere, a pigare, a papare); istagiaresindhe de una cumpangia, istorrare cojuandho, iscapiare unu css. allióngiu, iscuncordare; a bortas si narat fintzes in su sensu de intregare calincuna cosa a un'àteru, fidandhosindhe po dha custodiare unu pagu / cong. lasse o lessa (1ˆ p. sing. e fintzes is àteras)
Sinònimos e contràrios
abbandhonare,
acogiai,
cambare,
codiare,
coigiare,
dassare,
disamparai,
discuidai,
incoizare,
iscapare,
scabidai
/
imprestare
/
intregai
| ctr.
agguantai,
leare,
mantènnere,
picare
Maneras de nàrrere
csn:
dare una cosa a lassare = donai po si dh'aguantai chini dha pigat, chentza de dha depi torrai; lassare in bídere e in fághere = lassare deretu su chi unu est faghindhe; lassare a unu in bàmbinu, in bambis = chentza risposta, aisetendhe, gai che macu; lassare a unu in tzàntzara, in càncaru = lassàrelu candho mancu si l'ispetat, lassàrelu in su menzus, lassai in campu e in crachi; lassare desesi (a unu, una cosa) = lassaidhu a solu, a su chi fait de passei suu; lassare sa conca a unu = lassaidhu in paxi, in asséliu; no lassare pedra e linna = pigaindi totu, no lassai nudha
Frases
lassa fàghere a mie! ◊ lassa chi ti ndi boghi sa pitzialla de s'ogu! ◊ no mi lasses solu ca timo! ◊ in sa vida ite lassamus si no tenimus contu de su chi semus? ◊ torru a sa domu chi apu lassau ◊ lassaidhu fuedhai! ◊ cussu mànigat totu ma lassat sa fae
2.
s'àinu candho móssigat no lassat fintzas chi no tocat sas dentes apare ◊ est illeriadu: no ti lassat fintzas chi no ti at contadu donzi irbéntiu!
3.
no ti lasses sa pinna, torramila! ◊ l'amus istadu una forramenta e lassada si l'at ◊ custu líbberu ti lu so dendhe a istare ebbia: cudhu est a lassare puru
4.
fint ammorendhe, no andhaiant de acordu e lassados si sunt ◊ sento su ti lassare, bene meu! ◊ cussus fiant isposus ma si funt latziaus
5.
a mi la lassas cussa farche, chi mi ndhe messo s'erba? ◊ si mi lu lassas, custu líbberu, mi lu lezo ◊ mi dhu lassas su molenti po trebai?
6.
Simone e Andria, Giagu e Giuanne apenas chi los at giamados, ant lassadu totu in bídere e in fàghere e sunt andhados cun Cristos
7.
làssami sa conca, no so in chirca de nudha!
8.
O mà, bos lasso sos pitzinnos cant'isto faghindhe cumandhu!◊ Fulanu mi at lassadu custa cosa a bi la tentare, ma como so andhendhe deo puru: a chie la lasso si no torrat?
Sambenados e Provèrbios
prb:
chie lassat a cras lassat a canes
Tradutziones
Frantzesu
laisser,
lâcher,
quitter
Ingresu
to leave,
to allow
Ispagnolu
dejar
Italianu
lasciare
Tedescu
lassen.
orminàre , vrb: urminare Definitzione
andhare aifatu de is peadas, cricare s'arrastu de bestiàmene, de gente, o fintzes cricare àteru; istare a su passa passa lassandho s'arrastu, catzigandho o imbrutandho su logu, andhare a giru fintzes chentza un'iscopu precisu, tanti po girare
Sinònimos e contràrios
addromare,
arrestallai,
atratare,
ormizare,
trassigiai,
trateare
/
chilcare,
girai
Frases
e ite bi sunt orminendhe, cussos, in su cunzadu nostru?
2.
no istes orminendhe ca apo samunadu in terra comogomo! ◊ apo àpidu totu s'ortu orminadu de bestiàmine ◊ finas in sa Luna che ant orminadu ◊ proite no ti assélias, cantu chi istas orminendhe chentza cabu?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
traquer,
laisser la trace
Ingresu
to leave marks
Ispagnolu
rastrear,
dejar huellas
Italianu
ormare,
lasciare le órme
Tedescu
der Fährte folgen,
verfolgen,
Spuren hinterlassen.
scuài 1 , vrb: isculai*,
sculai Definitzione
coment'e segare su culu o su fundhu, segare una parte de calecuna cosa cunsiderada coment'e s'ala de fundhu; isconciare una cosa; acabbare o firmare de fàere calecuna cosa
Sinònimos e contràrios
isciusciai,
isconciare
/
acabbae,
lassai,
sensai
Maneras de nàrrere
csn:
scuai un'agu = segaindi su cú, s'ogu, sa parti aundi intrat su filu; scuai bruscerias = iscontzare fatuzos; sculai una fàula = bogare in craru una fàula dendhe a bídere sa veridade
Frases
muda, dassinuncas scuaus su santuanni! ◊ cussu sculat e fait matzinas ◊ no torris a cumentzai cun custas chistionis, puita sculaus totu ◊ su malàdiu pregàt a Deus de dh'acuntentai de sculai isceti sa vida sua ◊ tocat a ndi fai sculai cussa lei fata mali ◊ chini dhi sculat sa fortuna, a issu, est sa sorga! ◊ assentai bèni sa cosa, assinuncas si sculat su càrrigu e si perdit andendi andendi!
2.
su piciochedhu at sculau de fai a malu ◊ insaras at sculau de arriri ◊ apustis chi iat sculau de niai, Pinóchiu fiat andendu a iscola
3.
una famíglia sculada no fait a dha torrai a missi in fiu!
Tradutziones
Frantzesu
défaire,
annuler,
cesser
Ingresu
to undo,
to cancel,
to give up
Ispagnolu
deshacer,
dejar
Italianu
disfare,
annullare,
sméttere
Tedescu
zerstören,
zunichte machen,
aufhören.
sensàe, sensài , vrb: cessai,
sensare,
sentzai,
sentzare,
sentzari,
sessare,
sunsai,
tzessare Definitzione
finire, firmare, acabbare de fàere una cosa
Sinònimos e contràrios
acabbae,
ildíghere,
tzelare
| ctr.
sichire
Frases
custu bentu paret chi no sesset! ◊ is bentus iant sentzau ◊ guai si senso de isperare! ◊ tocat a fai sensai is fogos in su sartu! ◊ su babbu e is fradis no ant mai sentzau de dha circai ◊ sessae sos supedhos, no est ora de prànghere! ◊ sos soldados senseint de isparare ◊ pariat sessendhe de pròere e bido chi nono! ◊ che a su matzone, fin'a mòrrere no sensas de furare! ◊ fut proendho proendho e no sensàt nudha nudha! ◊ issu no sentzat mai de murrungiari! ◊ su sonetu iat sunsau su sonu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
cesser
Ingresu
to cease
Ispagnolu
cesar,
dejar
Italianu
cessare,
sméttere,
desístere
Tedescu
aufhören.