assopiài , vrb: atzopiai, atzopigare, tzopiai Definitzione andhare a tzopu, fàere a tzopu; èssere difetosu, bogare difetos Sinònimos e contràrios topiligare, tzancarrare, tzanchitai / aprapiai, atopigare, intopare, intopire, irtopiligare Frases po tanti chi est cosa de papai e bufai, dhu bit beniu mancai atzópia atzópia!…◊ seu atzopiendi ca m'increscit unu pei 2. in cuss’arti atzopiamu e apu cambiau trabballu 3. sa pudheca non dh'apu prus bia si currit ancora o est atzopiara Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre boiteux, boiter Ingresu to limp Ispagnolu dejar cojo, cojear Italianu azzoppare, zoppicare Tedescu lahm werden, hinken.

codiàre , vrb: acodiare, cuidare 1 Definitzione lassare agoa a ccn. o una cosa camminandho passandho prus ainnanti, lassare cosa chentza fàere, chentza ndhe dha leare, lassare e bastat coment'e candho unu s'imméntigat, lassare o fintzes acabbare de fàere cosa; andhare aifatu de s'arrastu / no codiare cosa = furai totu Sinònimos e contràrios acadiare, acogiai, cambare, cogiai, coigiare, incoizare, lassai, scaresci / sensai | ctr. pigai, furai Frases essit foras de su semenadu e totora l'intórticat s'aradu o códiat terrinu ancora intreu ◊ su maridu fit mortu e l'at codiada sola chin sos fizos ◊ su teracu si at codiau sa ghistrale ◊ mamma aprontaiat donzi cosa, chena cuidare sas lezes 2. no nche codiabat sa missa mancu pro sas cosas prus bellas de custu mundhu 3. fae e chibudha, basolu, patatu e azu… no codiaias nudha! ◊ de matzone aumentant sos delitos: - no códiat porchedhu e ne anzone (D.Mele) Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu laisser qqnqqch derrière soi, oublier qqch Ingresu to omit, to disregard Ispagnolu colar, dejar Italianu lasciare indiètro Tedescu unterlassen, jdn. zurücklassen.

coigiàre , vrb: acogiai, coigliai, coillai, coizari, coizare, cuillai, cuizare Definitzione lassare, lassare a s'assegus, a parte de apalas, a una parte, agoa; abbarrare o istare agoa de is àteros in d-unu andhare / coillai úrtimu = abbarrare úrtimu Sinònimos e contràrios abarrai, acadiare, acojanare, apaltare, cambare, codiare, cogiai, incoizare, lassai | ctr. pigai, furai Frases beta unu pagu lestru ca sinono s'isterzu coizat e ti che ruet su late a terra! ◊ est pentzendu a si fai cuillai su civraxu, ca tenit fàmini 2. de su prochedhu no ndhe ant coigiau mancu unu biculedhedhu ◊ no ses mortu ma ti coillant pagus minutus de vida ◊ portanci is cuatru marengus chi ti funt coillaus ◊ si est postu a curri cun totu is fortzas chi dhi coillànt ◊ s'arveghe chi si fut coizada est torrendhe a su cuile 3. mi che sunt furendhe totu in s'ortu: no bi coizant mancu foza, no de si che collire sa cosa! ◊ cussu no coígiat un'ispistoru de casu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu laisser ou rester en arrière Ingresu to leave, to stay back Ispagnolu dejar, quedar atrás Italianu lasciare, accantonare, restare indiètro Tedescu lassen, beiseitelegen, zurückbleiben

dassàre , vrb Definitzione abbarrare o istare a su chi bolet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere, iscuncordare Sinònimos e contràrios abbandhonare, acadiare, acogiai, cambare, codiare, coigiare, discuidai, ilmentigare, incoizare, lassai, scabidai | ctr. leai, picare Frases at dassau sa trata de sos pedes suos ◊ su masone dassat sa mandra pro su paschinzu ◊ ses cúrrida a sa gianna dassendhe sa faina ◊ dàssalu irbasolare, chin custos issudhos chi si nch'est cravandhe in conca! ◊ si no cheres bènnere dàssalu! ◊ como bos dasso ca mi che so recuindhe ◊ no mi dassetas solu! 2. cussos duos fint ammorendhe tantos annos e apustis si sunt dassados Ètimu ltn. de + laxare Tradutziones Frantzesu laisser, quitter Ingresu to leave Ispagnolu dejar Italianu lasciare Tedescu lassen, verlassen.

depòniri, depònnere , vrb Definitzione in is dibbatimentos, su foedhare de is testimòngios; lassare istare / ndhe at depostu s'idea = si est istorrau, at cambiadu idea Sinònimos e contràrios ispònnere 2. nachi ti cheres laureare: depònendhe s'idea chi est mezus Tradutziones Frantzesu témoigner Ingresu to testify Ispagnolu declarar, dejar Italianu testimoniare Tedescu bezeugen.

imprendài , vrb: imprendhare, imprennare Definitzione giare in prendha, impromítere o giare calecuna cosa po ndhe garantire o assegurare calecun'àtera Sinònimos e contràrios impegnai Frases no as a crere chi m'imprendho sa domo pro comporare bestires bellos a tie?! ◊ aia chérfidu imprendhare a sos versos sas boghes piús beras atogadas in sa zente (C.Puddu)◊ deo ti apo imprendhadu su coro Ètimu ctl. emprendar Tradutziones Frantzesu donner en gage Ingresu to pawn (stg.) Ispagnolu dejar en prenda Italianu dare in pégno, ipotecare Tedescu etw. jdm. als Pfand geben.

irfrezàre , vrb: irfreziare, isfregiare Definitzione fàere o pònnere istrúpiu, guastare o fàere dannu a unu, a una cosa, de pàrrere fintzes légiu, lègia Sinònimos e contràrios iscempiai, slegiai, strupiai Tradutziones Frantzesu balafrer Ingresu to disfigure Ispagnolu dejar marcado, rasgar Italianu sfregiare Tedescu eine Schmarre machen.

irtopiligàre , vrb Definitzione fàere a tzopu Sinònimos e contràrios assopiai, atopigare, atopire, intopare, intopigare, intopire Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre boiteux Ingresu to lame Ispagnolu dejar cojo Italianu azzoppare Tedescu Lahm machen.

lassài , vrb: lassare, latziai Definitzione abbarrare a su chi bollet fàere s'àteru, arrimare o abbandhonare po pagu o po sèmpere ccn. cosa, pònnere su chi si portat in manu o chi si tenet poderau (o fintzes solu no pigare su chi si biet o chi un'àteru ponet a bèndhere, a pigare, a papare); istagiaresindhe de una cumpangia, istorrare cojuandho, iscapiare unu css. allióngiu, iscuncordare; a bortas si narat fintzes in su sensu de intregare calincuna cosa a un'àteru, fidandhosindhe po dha custodiare unu pagu / cong. lasse o lessa (1ˆ p. sing. e fintzes is àteras) Sinònimos e contràrios abbandhonare, acogiai, cambare, codiare, coigiare, dassare, disamparai, discuidai, incoizare, iscapare, scabidai / imprestare / intregai | ctr. agguantai, leare, mantènnere, picare Maneras de nàrrere csn: dare una cosa a lassare = donai po si dh'aguantai chini dha pigat, chentza de dha depi torrai; lassare in bídere e in fághere = lassare deretu su chi unu est faghindhe; lassare a unu in bàmbinu, in bambis = chentza risposta, aisetendhe, gai che macu; lassare a unu in tzàntzara, in càncaru = lassàrelu candho mancu si l'ispetat, lassàrelu in su menzus, lassai in campu e in crachi; lassare desesi (a unu, una cosa) = lassaidhu a solu, a su chi fait de passei suu; lassare sa conca a unu = lassaidhu in paxi, in asséliu; no lassare pedra e linna = pigaindi totu, no lassai nudha Frases lassa fàghere a mie! ◊ lassa chi ti ndi boghi sa pitzialla de s'ogu! ◊ no mi lasses solu ca timo! ◊ in sa vida ite lassamus si no tenimus contu de su chi semus? ◊ torru a sa domu chi apu lassau ◊ lassaidhu fuedhai! ◊ cussu mànigat totu ma lassat sa fae 2. s'àinu candho móssigat no lassat fintzas chi no tocat sas dentes apare ◊ est illeriadu: no ti lassat fintzas chi no ti at contadu donzi irbéntiu! 3. no ti lasses sa pinna, torramila! ◊ l'amus istadu una forramenta e lassada si l'at ◊ custu líbberu ti lu so dendhe a istare ebbia: cudhu est a lassare puru 4. fint ammorendhe, no andhaiant de acordu e lassados si sunt ◊ sento su ti lassare, bene meu! ◊ cussus fiant isposus ma si funt latziaus 5. a mi la lassas cussa farche, chi mi ndhe messo s'erba? ◊ si mi lu lassas, custu líbberu, mi lu lezo ◊ mi dhu lassas su molenti po trebai? 6. Simone e Andria, Giagu e Giuanne apenas chi los at giamados, ant lassadu totu in bídere e in fàghere e sunt andhados cun Cristos 7. làssami sa conca, no so in chirca de nudha! 8. O mà, bos lasso sos pitzinnos cant'isto faghindhe cumandhu!◊ Fulanu mi at lassadu custa cosa a bi la tentare, ma como so andhendhe deo puru: a chie la lasso si no torrat? Sambenados e Provèrbios prb: chie lassat a cras lassat a canes Tradutziones Frantzesu laisser, lâcher, quitter Ingresu to leave, to allow Ispagnolu dejar Italianu lasciare Tedescu lassen.

orminàre , vrb: urminare Definitzione andhare aifatu de is peadas, cricare s'arrastu de bestiàmene, de gente, o fintzes cricare àteru; istare a su passa passa lassandho s'arrastu, catzigandho o imbrutandho su logu, andhare a giru fintzes chentza un'iscopu precisu, tanti po girare Sinònimos e contràrios addromare, arrestallai, atratare, ormizare, trassigiai, trateare / chilcare, girai Frases e ite bi sunt orminendhe, cussos, in su cunzadu nostru? 2. no istes orminendhe ca apo samunadu in terra comogomo! ◊ apo àpidu totu s'ortu orminadu de bestiàmine ◊ finas in sa Luna che ant orminadu ◊ proite no ti assélias, cantu chi istas orminendhe chentza cabu? Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu traquer, laisser la trace Ingresu to leave marks Ispagnolu rastrear, dejar huellas Italianu ormare, lasciare le órme Tedescu der Fährte folgen, verfolgen, Spuren hinterlassen.

scuài 1 , vrb: isculai*, sculai Definitzione coment'e segare su culu o su fundhu, segare una parte de calecuna cosa cunsiderada coment'e s'ala de fundhu; isconciare una cosa; acabbare o firmare de fàere calecuna cosa Sinònimos e contràrios isciusciai, isconciare / acabbae, lassai, sensai Maneras de nàrrere csn: scuai un'agu = segaindi su cú, s'ogu, sa parti aundi intrat su filu; scuai bruscerias = iscontzare fatuzos; sculai una fàula = bogare in craru una fàula dendhe a bídere sa veridade Frases muda, dassinuncas scuaus su santuanni! ◊ cussu sculat e fait matzinas ◊ no torris a cumentzai cun custas chistionis, puita sculaus totu ◊ su malàdiu pregàt a Deus de dh'acuntentai de sculai isceti sa vida sua ◊ tocat a ndi fai sculai cussa lei fata mali ◊ chini dhi sculat sa fortuna, a issu, est sa sorga! ◊ assentai bèni sa cosa, assinuncas si sculat su càrrigu e si perdit andendi andendi! 2. su piciochedhu at sculau de fai a malu ◊ insaras at sculau de arriri ◊ apustis chi iat sculau de niai, Pinóchiu fiat andendu a iscola 3. una famíglia sculada no fait a dha torrai a missi in fiu! Tradutziones Frantzesu défaire, annuler, cesser Ingresu to undo, to cancel, to give up Ispagnolu deshacer, dejar Italianu disfare, annullare, sméttere Tedescu zerstören, zunichte machen, aufhören.

sensàe, sensài , vrb: cessai, sensare, sentzai, sentzare, sentzari, sessare, sunsai, tzessare Definitzione finire, firmare, acabbare de fàere una cosa Sinònimos e contràrios acabbae, ildíghere, tzelare | ctr. sichire Frases custu bentu paret chi no sesset! ◊ is bentus iant sentzau ◊ guai si senso de isperare! ◊ tocat a fai sensai is fogos in su sartu! ◊ su babbu e is fradis no ant mai sentzau de dha circai ◊ sessae sos supedhos, no est ora de prànghere! ◊ sos soldados senseint de isparare ◊ pariat sessendhe de pròere e bido chi nono! ◊ che a su matzone, fin'a mòrrere no sensas de furare! ◊ fut proendho proendho e no sensàt nudha nudha! ◊ issu no sentzat mai de murrungiari! ◊ su sonetu iat sunsau su sonu Ètimu itl. Tradutziones Frantzesu cesser Ingresu to cease Ispagnolu cesar, dejar Italianu cessare, sméttere, desístere Tedescu aufhören.

«« Torra a chircare