arrimàdu , pps, agt: arrimatu,
arrimau Definizione
de arrimare; firmu, postu o lassau a una parte; nau de ccn., chi po maladia o becesa no essit prus
Sinonimi e contrari
firmu,
postu
/
malàdiu
Frasi
s'autocarru dh'iant arrimau in pratza ◊ is istimentos de is frades o sorres prus mannos beniant arrimaos e dhos umperànt is prus pitios
2.
candho mi ant bidu betzu e arrimadu mi ant che un'istratzu fuliadu (C.Longu)◊ est mesu arrimau, cun sas ancas che tzumpedhu ◊ seo cricanno foedhos arrimaos in calecunu corruncone de sa memória
Traduzioni
Francese
appuyé,
posé
Inglese
deposited,
put
Spagnolo
arrimado,
que ya no sale de su casa (anciano)
Italiano
depósto,
appoggiato
Tedesco
gestützt.
bàsciu 2 , cng Definizione
genia de foedhu chi giaet un'idea de tempus e cun chi o de aunit duas propositziones ponendho unu límite a s'àtera (chi negat semper)/ bàsciu de… (ora) = avb. de tempus
Sinonimi e contrari
innantis
Frasi
bàsciu chi faint su giru de totu sa bidha, no amegant de ndi torrai (A.Garau)◊ cudhu no podiat acetai bàsciu de dhu nai a sa mulleri ◊ bàsciu de si cojai no crocant impari ◊ no camminu bàsciu chi mi pàsiu
2.
bàsciu de is otu no torrant a domu
Traduzioni
Francese
avant de… ne
Inglese
before ahead… not
Spagnolo
antes de… no a no ser que… no
Italiano
prima di… non,
se non… non
Tedesco
bevor…,
nicht.
bóh! , iscl Definizione
foedhu chi si narat candho unu, coment'e meravigiau, arrespondhet chi no ischit o no cumprendhet, o fintzes solu po arrespòndhere chi no ndh'ischit nudha de su chi dhi funt dimandhandho; foedhu po significare bastat deasi!
Frasi
boh boh: deo inoghe no che so cumprendhindhe nudha! ◊ boh, dh'at a iscí cussu aundi est! ◊ boh, e ite ndh'isco, deo?!
2.
boh, no sigas a betare ca s'isterzu est prenu! ◊ boh, boh: no torres issegus ca tocas!
Traduzioni
Francese
je ne sais pas (sais pas!),
ça suffit!
Inglese
that's enough
Spagnolo
no sé,
ya basta
Italiano
boh!,
basta!
Tedesco
keine Ahnung,
genug damit.
candeghinò , avb: chindeghinò,
chindichinò,
chindighinò,
cindechinò Definizione
candu est chi no, si no est (no fut) deasi: de àtera manera, de àteru betu, in àteras cunditziones
Sinonimi e contrari
andeghinò,
assinuncas,
calechinò,
cantichinono,
chiscussu,
cidacheste,
dassinuncas,
deghinò,
diacussu,
indeghinou,
sindighinuncas,
sinono
Frasi
candu fui piciocona est ca sa minigonna no dh'iant ancora imbentada, candeghinò mi dh'ia posta ◊ in su tempus benidori custa mata at a donai frutu: chindeghinò ndi dh'apu a fai segai ◊ dhi fut abarrau su fragu bellu de sa linna, chindighinò no iat a èssi pòtziu suportai su fragu malu de sa pixi
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
autrement
Inglese
or
Spagnolo
si no,
en caso contrario,
de otra manera,
de otro modo
Italiano
altriménti,
diversaménte
Tedesco
sonst.
culivàla , agt Definizione
nau de ómine o de fémina, chi no aguantat segretu nudha, chi est coment'e isfundau
Sinonimi e contrari
culianu,
culiprude,
culirbudhau,
culusciagu,
illanadu,
irmendhajolu,
isciodhau,
isculatzadu,
lendharzu,
pidànciu,
pirodha,
scorruledhu
| ctr.
segretu,
sizerru
Frasi
cussu est unu culivala: no faghet a li nàrrere nudha chi deretu lu torrat a nàrrere
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rapporteur
Inglese
blabber
Spagnolo
chismoso,
que no sabe guardar un secreto
Italiano
spifferóne
Tedesco
Plaudertasche.
cultzería , nf Definizione
su èssere curtzu, ma nau in su sensu de unu fàere chi giaet tropu pesu a cosighedhas de pagu contu
Frasi
custas sunt cultzerias, a mazare cudha criadura pro duas figos!
Traduzioni
Francese
bagatelle
Inglese
pettiness
Spagnolo
dar importancia a algo que no la tiene
Italiano
piccinerìa
Tedesco
Kleinigkeit.
disapagnàu , agt Definizione
nau de cosa chi si disígiat o chi si pedit, chi est fata in debbadas, no lograt s'intentu, chi nemos at acuntentau
Sinonimi e contrari
| ctr.
apagnau,
saltifatu
Frasi
terra, nuraxi isbuidu de su tempus, figu morisca de sa soledadi, fumu grisu de una pregadoria disapagnada (F.Carlini).
Traduzioni
Francese
insatisfait
Inglese
unfulfilled
Spagnolo
que no se puede satisfacer,
realizar
Italiano
inesaudito
Tedesco
unerhört.
epúru , cng, avb Definizione
e puru: cun totu cussu, mancari deasi, ma a bortas nau cun fele e a murrúngiu, in su sensu contràriu a su normale; candho si arrepitit tenet fintzes su significau de giai fut ora!
Frasi
deo puru sonniei de ti àere in cumpagnia pro tota sa vida mia, epuru no ti tenzei ◊ nachi bi andhaiat paga zente, a su coju, epuru su locale fit prenu!
2.
epuru bi l'as fata, mih, a mazare una criadura!…◊ male, epuru l'ant àpidu, mih, coment'e si che collire sa cosa! ◊ epuru epuru mi azis visitadu in sa maladia!…
3.
epuru epuru mi as faedhadu! ◊ bi so andhadu e mi at pagadu: epuru epuru!…
Traduzioni
Francese
pourtant
Inglese
and still
Spagnolo
sin embargo,
no obstante
Italiano
eppure
Tedesco
dennoch,
trotzdem,
und doch.
giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*,
zanitare Definizione
s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos
Sinonimi e contrari
gannitare,
giannire
Frasi
canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu
Terminologia scientifica
bga
Traduzioni
Francese
aboyer
Inglese
to bark
Spagnolo
ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza
Italiano
scagnare
Tedesco
anschlagen.
iscaniài, iscaniàre , vrb Definizione
no àere làstima, fàere su cane, tratare male
Sinonimi e contrari
incaniare
Frasi
Deus no iscàniat mai is chi si cunfessant pecadoris
Traduzioni
Francese
être cruel
Inglese
to be cruel
Spagnolo
endurecerse,
no tener corazón
Italiano
èsser crudèle,
non aver compassióne
Tedesco
herzlos sein,
mitleidlos.
no , avb: non,
nu Definizione
foedhu de nega impreada prus che àteru coment'e avb. (ma fintzes coment'e nm.) po giare a cumprèndhere sèmpere su contràriu de su chi si narat cun su vrb.; in d-unas cantu nadas, su no podet bàlere po adduire, fàere a cumprèndhere chi eja / a/c., impare cun su vrb. in forma de cong. si ponet sèmpere po fàere su modu de cumandhu negativu: no bi andhes!, no fuedhis aici!, no bos isarchedas!, no contedas fàulas!, no cumences!, no fatzais giura!, no ti pighis pentzamentu!, no dias curpas a su mastru!; si manígiat meda in is pregontas po ischire ma nau in su sensu precisu de bòllere su contràriu: Cudhu líbberu no mi l'as buscadu?, No l'as fatu ancora su cumandhu chi ti apo nadu?, No bi la ses morighendhe sa bagna in su fogu?; no + cong. = a bortas chi…, de is bortas chi…
Modi di dire
csn:
(in prop. dipendhentes) no… + vrb. a su cong. = a bortas chi…, no siat chi…, a manera chi…, pro chi no…; no est a (+ vrb. inf. o cong.) = no tocat de…; no est chi… (+vrb.)? = de is bortas, (vrb.)?; dae su no no si tinghet paperi = si rispondhes totu chi nono, a sas dimandhas chi ti faghent (in su porrogu), no ischint e no iscrient nudha
Frasi
no podia annare nen carru a innanti e nen carru ifatu ◊ no est cosa de tocares tue ◊ chin cussa nos istimamus, ma su babbu, no de mi la dare, no diat chèrrere mancu chi cole in su camminu issoro ◊ nu apu acutu a pigai su postali
2.
cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas ◊ bae a bídere no li bisonzet cosa! ◊ s'inghinúciant fachendhe oratzione no los cumbincat sa tentatzione (T.Ziranu)◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ custu dolore de conca so pessendhe no siant sos ogros chi mi lu sunt faghindhe ◊ at a esse mellus a nosi ndi andai, non mutat is carabbineris abberu! ◊ bazi e no che torredas!◊ intrate chi b'at fritu, non bos refrietas! (A.Pau)
3.
no est gai, no, a fàghere a sa maconatza: dae tentu e fàghela bene, sa cosa! ◊ a nois no est a nos bierezas in gala: est a bíere ite bi at intro de su coro! ◊ no est a lu bídere gai, a cussu, no: cussu est professore de s'universidade, fintzas si no paret! ◊ no est chi comporais lissa bella? ◊ no est chi mi podes fàghere custu piaghere?
4.
bi at ómine chi est una die cun s'una, una die cun s'àtera: e no faghent gai sos mascros berbeghinos puru?!…◊ ih, ello nono, no faghent totugantos gai, a si che collire sa linna chi at segadu àtere?!… Ponide cue e segadebbondhe, si ndhe cherides! ◊ custu no est fritu… lampu!
5.
ballit prus su no miu chi no su si tuu
Etimo
ltn.
non
Traduzioni
Francese
ne… pas,
point,
non
Inglese
not
Spagnolo
no
Italiano
non
Tedesco
nicht,
kein.
nòbu , avb: nou Definizione
risposta de nega, giada cun fortza: balet coment'e totu una fràsia
Sinonimi e contrari
none,
nossa,
nòssada,
nosse
| ctr.
eja,
emmo
Frasi
- Custa cosa tui dh'as fata?! - Nobu, apu nau!!! ◊ nou, Cicitu: essu dèu! ◊ nou, ca no est aici!
Traduzioni
Francese
non
Inglese
no
Spagnolo
no
Italiano
no
Tedesco
nein
nòne , avb: noni,
nono Definizione
foedhu de nega prus che àteru in is arrespostas candho est su solu foedhu chi si torrat (e balet che una fràsia intrea), o fintzes coment'e bolendho giare prus fortza a su chi si arrespondhet; si narat fintzes coment'e nm.
Sinonimi e contrari
no*,
nòbu,
nossa,
nosse
| ctr.
ei,
eja,
emmo
Modi di dire
csn:
torrare su "chi nono" = nàrriri ca no, torrai una rispusta contrària a sa chi s'àteru fiat abetendi; si àteru nono… = assumancus, assunessi…
Frasi
noni, mà, chi no est goi! ◊ ti apu nau chi none! ◊ cussu "Chi nono!" li fit giómpidu che un'istuturrada ◊ oberi su burò e bogandi un'anedhu… Scúsami giovonedhu ca ti torru "Ca no!" ◊ nono!, nono!, odheu: no bi andhes tue ca est perigulosu! ◊ sa pisedha li at pedidu a bufare e issu li at nadu de none ◊ su lis àere torradu su chi nono lis est dispiàghidu
2.
bae chi nono! ◊ - Fata l'as cudha cosa? - Nono!
3.
ma si àteru nono, su rusignolu bi est chi ti pianghet (C.Longu)◊ so essindhe a campu: si àteru nono, nessi una passizada mi fato ◊ nono, gai, chi ti at pigadu apílliu a lèzere, cantu chi ses zoghendhe!
Cognomi e Proverbi
prb:
de su nono no si tinghet pabiru
Traduzioni
Francese
non
Inglese
no
Spagnolo
no
Italiano
no
Tedesco
nein.
nòsse! , avb: nossi Definizione
foedhu de nega, nono, ma nau cun arrespetu, foedhandho cun gente manna o chi no si connoschet o chi no si dhue tenet cunfidàntzia
Sinonimi e contrari
nòbu,
nono,
nossa,
nòssada
| ctr.
sissa
Frasi
candho dhos atobiànt in su camminu, a is sennores, fut a dhis fàere s’inchinu, totu a Sisse! e a Nosse! e a Fosteti ◊ nossi, nossi: cussu no mi andat! ◊ nossi, gomai! ◊ nossi gopai: est mellus chi mi ndi andi! ◊ nossi, mamma, no pòciu andai! ◊ eh, ca no at a èssiri cumenti narat fosteti, nossi! ◊ nosse, ne cheriat unu novu!
Traduzioni
Francese
non,
monsieur!
Inglese
no,
sir
Spagnolo
no,
no señor
Italiano
nossignóre!
Tedesco
nein,
mein Herr,
meine Dame.
púpu 1 , nm Definizione
sa figu apenas chi si cumènciat a bíere e po cantu est crua
Sinonimi e contrari
crabione,
perchinzone
Frasi
a santu Zubanne de làmpadas si biet su pupu de sa ficu predinzana… ◊ a bortas ruet innantis su pupu chi no sa ficu
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
sycone
Inglese
syconium
Spagnolo
higo no maduro
Italiano
sicònio,
fico immaturo
Tedesco
Feigenblüte,
unreife Feige.
sinòno , avb Definizione
(si nono) de àtera manera, de àteru betu, in àteras cunditziones: méngius a iscríere sinono po chi siat prus craru su chi si bolet nàrrere: si no nos amus a frimmare pro sempre est diferente de sinono nos amus a frimmare pro sempre, sa prima balet bastus chi no nos frimmemus, s'àtera si no faghimus goi nos amus a…; in itl. fintzas in alternativa
Sinonimi e contrari
aghinunca,
calechinò,
cancinò,
cantichinono,
chidecosè,
chinono,
chiscussu,
cidacheste,
deghinò,
diacussu,
sinoncas,
tecussei
Modi di dire
csn:
e ca sinono!… = zenia de nada chi afortit su chi si est nadu innantis annunghindhe carchi motivu de prus; o sinono = o fintzas; ello sinono? = est ladinu chi…, andhat desesi chi…
Frasi
tocat chi bi andhes tue, sinono no ti pagant ◊ Antoni at giutu fiancos, sinono bi ndh'aiat de s'ispèrdere! (G.Ruju)◊ a chistionare cun sos cumpanzedhos no si podiat, chi sinono su chi no beniat a conca a s'unu fossis fit bénnidu a conca a s'àteru
2.
e ca sinono, ite mastru malu podiat èssere pro mazare?!… a mazare si mazat pro su bene…◊ in iscola chentza mastru no si podiat imparare, e ca sinono, sa muta za fit de nos fidare in iscola solos: totu aimus bortuladu!
3.
li narant una cosa, o sinono un'àtera ◊ fato goi: e sinono ite poto fàghere?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
autrement
Inglese
otherwise
Spagnolo
si no
Italiano
altriménti,
diversaménte
Tedesco
sonst.
tacatía , nf, nm: tagadia,
tagadiu,
tecadia,
tecadiu,
tecatia,
tegadia,
tracatia Definizione
coment'e tega, fodhe de pruna aortitza, chi no cumprit s'ossu e no dhu sèberat de sa prupa: abbarrat coment’e teghighedha, buida in mesu, modhe, in colore tra birde e biancu, bona a papare, de sabore marigosu e aghedu, e apustis si igragalat e che orruet; genia de bobboitedhu chi ponet a sa lana e dha paschet; in cobertantza, surra, cropos / furriarechela in t. = passai de is fuedhus (de su certu) a is corpus
Sinonimi e contrari
cagadia,
tacaria,
tricatia
/
ttr. aticatia
/
lanasta,
segadiu
Frasi
boltada in tegadia si mi est sentza èssere giómpida sa pruna
2.
sa berrita portaiat sa punta papada de sa tegadia
3.
como che la fúrriant in tegadia, mih! ◊ deo chi "Ei!" e isse chi "Nono!" fintzas chi che l'amus furriada in tegadia!…
Terminologia scientifica
crp
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
prune rabougrie,
mite
Inglese
abortive plum,
moth
Spagnolo
ciruela cuyo hueso no madura,
polilla
Italiano
bozzàcchio,
tarma
Tedesco
eingeschrumpfte Pflaume,
Motte.
ufiòne , nm, agt: ofione,
ufrone,
unfione,
unfrone Definizione
giúmburu ufrau, ufradura de carre bia pistada; sa figu créschia de mannària pagu innanti de còere; in cobertantza, nau de gente, chi o chie si ofendhet e si primmat luego, po cosas de pagu contu
Sinonimi e contrari
abbugnadura,
tzulumbone,
unfiatzu
/
cdh. unfioni
/
crabione,
perchinzone
/
primmagiolu,
ufrósigu
Frasi
bubbullancas, tzoedhos, tzurumbones si únfiant che pane intro 'e sa bura: in su coro ti ponent sa tristura e sos mermos diventant che unfrones (G.Ruju)
2.
làssalu istare, cuss'ufrone, chi no faghet mancu a bi zogare!
Terminologia scientifica
rbr, ntl
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
figue verte
Inglese
unripe fig
Spagnolo
higo no maduro
Italiano
fico immaturo
Tedesco
unreife Feige.