arbàu , agt Definitzione
nau de su sabore de frutuàriu candho no est bene cotu
Sinònimos e contràrios
abru 1,
cruàxini,
crudonzu,
iscrómpiu
Maneras de nàrrere
csn:
arenada arbara = agra, de sabore agritzu; arenada arbara durci = unu pagu agra, no cota dereta, de pòdere manigare
Sambenados e Provèrbios
smb:
Arbau
Terminologia iscientìfica
sbr
Tradutziones
Frantzesu
vert,
qui n'est pas mûr
Ingresu
varied,
not completely ripe
Ispagnolu
agrio
Italianu
non ben maturo
Tedescu
unreif.
arreoràre , vrb Definitzione
èssere a diferente idea
Sinònimos e contràrios
iscussentire
| ctr.
adduire
Tradutziones
Frantzesu
n'être pas d'accord
Ingresu
to dissent
Ispagnolu
disentir
Italianu
dissentire
Tedescu
nicht übereinstimmen.
bóh! , iscl Definitzione
foedhu chi si narat candho unu, coment'e meravigiau, arrespondhet chi no ischit o no cumprendhet, o fintzes solu po arrespòndhere chi no ndh'ischit nudha de su chi dhi funt dimandhandho; foedhu po significare bastat deasi!
Frases
boh boh: deo inoghe no che so cumprendhindhe nudha! ◊ boh, dh'at a iscí cussu aundi est! ◊ boh, e ite ndh'isco, deo?!
2.
boh, no sigas a betare ca s'isterzu est prenu! ◊ boh, boh: no torres issegus ca tocas!
Tradutziones
Frantzesu
je ne sais pas (sais pas!),
ça suffit!
Ingresu
that's enough
Ispagnolu
no sé,
ya basta
Italianu
boh!,
basta!
Tedescu
keine Ahnung,
genug damit.
chélviu , agt: chelvu 1,
cherfu,
chérviu,
chervu,
chevu,
crefu,
crevu Definitzione
nau de unos cantu frutuàrios, chi no funt lómpios, chi no funt fatos, no funt ancora de papare: de àteros frutos si narat chi funt cruos, agros / pira cherfa, superba cherfa, pirastru cherfu
Sinònimos e contràrios
abru 1,
aghervu*,
cruatzinu,
cruenale,
iscrefu
| ctr.
fatu,
lómpidu
Frases
bodhide pirastru, ma mih chi no siat crefu! ◊ est un'àrbure isfozada chi perdet su frutu ancora chevu ◊ nachi est birde sa mela, candho est chelva ◊ fit tzicullitendhe che aéschidu dai pira cherva ◊ frutuàriu cherfu ponet in bula ◊ sa frúture cherva acórriat
Tradutziones
Frantzesu
vert (qui n'est pas mûr)
Ingresu
unripe
Ispagnolu
verde
Italianu
acèrbo
Tedescu
unreif.
cogiúdu , agt, nm: colludu,
coxudu,
cozudu,
cuzudu Definitzione
nau de mascu de animales, chi portat is butones, chi no est crastau (a disprétziu, o ca est atzuda, arrabiosa, si narat fintzes de fémina); su mascu de is brebès / cuadhu, porcu, malloru colludu
Sinònimos e contràrios
botonudu,
botudu
/
cdh. cudhutu
| ctr.
crastrau
Frases
mi mandheint a tènnere custu poledhu cozudu chi, male domadu e imbitzadu, che leaiat s'arrastu de s'àina a unu chilòmetre e istei totu su sero pessighèndhelu
2.
ita apu a nai immoi a is èguas colludas?!(Scomuniga)
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
pas châtré
Ingresu
not castrated
Ispagnolu
cojudo,
entero
Italianu
non castrato
Tedescu
nicht kastriert.
conchilénu , agt Definitzione
chi arregordat pagu, chi imméntigat is cosas
Sinònimos e contràrios
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
innotoriadu,
irmentigajolu,
irvagantadu
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
étourdi,
qui n'a pas de mémoire
Ingresu
forgetful
Ispagnolu
desmemoriado,
descabezado
Italianu
smemorato
Tedescu
vergeßlich.
conchischeréscidu , agt Definitzione
chi s'imméntigat sa cosa, ma prus che àteru po su malu cabu, su pagu incuru
Sinònimos e contràrios
abbaucadu,
ammodoinau,
innotoriadu,
ilmentigadu,
irmentigajolu,
sbentiau
Terminologia iscientìfica
ntl
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
étourdi,
qui n'a pas de mémoire
Ingresu
forgetful
Ispagnolu
desmemoriado
Italianu
smemorato
Tedescu
vergeßlich.
desaggradèssiri , vrb: disaggradèssere,
disaggradèssiri Definitzione
no ndhe àere praxere de una cosa, immentigare unu praxere, unu bene chi at fatu àtere, fàere s'isconnóschidu, èssere discannotu
Sinònimos e contràrios
disconnòschere,
dispiàchere
| ctr.
aggradare
Ètimu
spn.
Tradutziones
Frantzesu
ne pas agréer
Ingresu
to dislike,
to behave ungratefully
Ispagnolu
desagradecer
Italianu
sgradire,
dimostrarsi ingrato
Tedescu
übel aufnehmen,
undankbar sein.
disaggradài, disaggradàre , vrb Sinònimos e contràrios
dispiàchere
| ctr.
acaressire,
aggradèssere
Tradutziones
Frantzesu
ne pas agréer
Ingresu
to dislike
Ispagnolu
desagradecer
Italianu
sgradire
Tedescu
übel aufnehmen.
incambionàda , nf Definitzione
passu longu, camminandho a sa lestra
Sinònimos e contràrios
ispalioncada,
ispassiotada,
sperroncu,
sperruncada
/
ttr. iparangada
Frases
fit caminendhe a incambionadas mannas: depiat tènnere presse
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
grand pas
Ingresu
long step
Ispagnolu
zancada
Italianu
passo lungo
Tedescu
langer Schritt.
inconsideràu , agt: iscunsideradu,
iscussideradu Definitzione
chi no giughet cunsideru, chi faet is cosas a sa maconatza, chentza dhas pentzare bene e chentza régula
Sinònimos e contràrios
disatinau,
sbentiau
| ctr.
atinadu
Frases
fiza mia, ses tropu prepotente chi non ti abbizas iscussiderada: babbu tuo a s'anzena zorronada, mortu de gana e chene pantalone, tue chin brusa noa e fardeta pressada! (S.Soro)◊ cane mandrone, macu iscussideradu! ◊ su disonestu e iscunsideradu cheret su sou e s'anzenu puru!
Tradutziones
Frantzesu
inconsideré,
qui n'a pas de jugement
Ingresu
thoughtless
Ispagnolu
desconsiderado
Italianu
sconsiderato,
scriteriato
Tedescu
unbesonnen,
unvernünftig.
innotoriàdu , agt Definitzione
nau de ccn., chi no tenet prus a notu, chi imméntigat totu
Sinònimos e contràrios
conchilenu,
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
irmenteriatu,
irmentigajolu,
irvagantadu,
ismentadu
Frases
isco de èssere torrada minoredha: so topa, tzega, surda, innotoriada (G.Ruju)◊ nos narant chi semus isturudhados, innotoriados, isambrulidos, solu ca semus vetzos
Tradutziones
Frantzesu
qui n'a pas de mémoire
Ingresu
forgetful
Ispagnolu
desmemoriado
Italianu
smemorato
Tedescu
vergeßlich.
irvagantàdu , agt Definitzione
nau de ccn., chi no tenet prus a notu, chi imméntigat totu
Sinònimos e contràrios
conchilenu,
conchischerésciu,
immentigosu,
immentrigaditzu,
irmentigajolu,
innotoriadu
Tradutziones
Frantzesu
qui n'a pas de mémoire
Ingresu
forgetful
Ispagnolu
desmemoriado,
olvidadizo
Italianu
smemorato
Tedescu
vergeßlich.
iscrómpidu 1, iscrómpiu , agt Definitzione
chi no est ancora fatu, nau de cosas chi lompent a unu certu tempus, chi no est lómpiu / ovu iscrómpidu = chi portat su croxu a pillonchedhu modhi, chi no est fatu
Sinònimos e contràrios
cherfu
| ctr.
cotu,
drempidu,
fatu
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
vert,
qui n'est pas mûr
Ingresu
unripe
Ispagnolu
inmaduro
Italianu
immaturo
Tedescu
unreif.
lemenàlzu, lemenàrju, leminàrgiu , nm: leminarzu,
limenarju,
liminàrgiu,
liminarju,
liminarzu,
liminaxi,
liminaxu,
lumenàgliu,
lumenalzu,
lumenarju,
lumenarzu,
lumenàrgiu,
luminàrgiu,
luminarzu,
luminaxu Definitzione
su tretu inue si passat in sa porta (ma a logos est fintzes su travone de una porta)
Sinònimos e contràrios
briminaxu,
cumenarzu,
gennile,
minaxi,
nemenaxu,
riminale,
terminaxi
/
cdh. triminili
Frases
iscàmpia a su lumenarju e abbérgua it'est su bandhu! ◊ dhu poniant in su liminaxu de s'enna a pediri s'elemúsina ◊ istaiat un'ora manna in su luminarzu isetendhe ◊ in custu leminarzu teracos de una vida bi at zumpau! ◊ fit brincandhe su lemenarju de sa gianna ◊ intra, ello in su liminarzu abbarras?!◊ si seent in su leminàrgiu de sa domu o peri in camminu ◊ at agatau sa mamma aspetendudedha in su liminaxu ◊ chi custa cosa no l'iscat mancu su liminarzu de sa ghenna!
2.
cussu lemenarzu est de chercu
Terminologia iscientìfica
dmo
Ètimu
ltn.
*liminarium
Tradutziones
Frantzesu
seuil,
pas
Ingresu
threshold
Ispagnolu
umbral
Italianu
limitare
Tedescu
Schwelle.
màncu , nm, avb, cng: immancu,
mancus Definitzione
prus pagu, nau prus che àteru a su postu de unu no forte o fintzes po afortigare su no, s'idea de mancare, de no èssere; inditat sèmpere s'idea de farta o de méngua, de mancare (es. sas oto mancu deghe = mancant dexi minutus a is otu; is noi oras mancu cincu = mancant chimbe minutos a is noe) e in matemàtica tenet a símbulu / – /
Sinònimos e contràrios
nemmancu
| ctr.
finces,
prus
Maneras de nàrrere
csn:
chena mancu = chentza farta; mancu, mancus chi... (e fintzas "mancus" solu, + su vrb. a su cong.) = mancuberi, coment'e chi…, itl. nemmeno fosse; mancu su/sa/sos/sas…(+ númene, nadu coment'e a impudu, dispiàghidos) = no at pagadu, no ndh'est bàfidu, no ndhe balet (+ númene); èssere ómine de pacu prus o mancu = pagu ’e tzou, de pagu cabbale; èssere a mancu maledhu = istai unu pagu mellus de saludi; fàghere a mancu de carchi cosa = istare chentza, lassare istare; mancu po conca, po sonnu = mancu a bi pessare!; bènnere mancu, torrai de mancu = menguai, pèrdiri fortzas, essire peus, andhare de male in peus
Frases
ch'est colau su prus e no che at a colare su mancu?
2.
si est gai mancu bi andho ◊ mancu a lèzere faghet, cun custa lughe ◊ no bi andhas tue e mancu deo! ◊ machisonza, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ no timet mancu sas annadas malas ◊ non piaghet mancu a isse ◊ cun custu corriaxu, sa bachixedha mancu si acatat de èssi giunta!
3.
diaderus ndi fatzu de mancu de atrus trumentus! ◊ faghídendhe a mancu de fumare! ◊ no si ndhe podet fàghere de mancu a manigare
4.
no ndhe at iscobiadu a sa muzere ca issa si fit posta chena mancu a sa parte de sa cuscénscia
5.
mi brigat puru, mancu lu apa fatu pro cumbénia mia! ◊ mi catzas mancus chi sia unu cane! ◊ ite presse, mancu chi sias una chida sena papare?!
6.
a mie mi ant acumpanzadu duas féminas fatendhe lughe cun d-unu titzone inchesu e brinchendhe muros de tres tancas: mancu sas rutas chi amus leadu!…◊ za nos est costadu cust'ozu… mancu su fritu chi amus leadu collindhe s'olia!
7.
sa cosa chi no benit mai mancu est sa paràgula de Deus ◊ custa est funtana chi no benit mai mancu, ne in istiu e ne in annadas de sicore ◊ sa mere de domo, custa dea-pobidha, non beniat mai mancu in sas netzessidades (Z.Zazzu)
Sambenados e Provèrbios
smb:
Mancu
Ètimu
itl.
Tradutziones
Frantzesu
moins,
non plus,
pas,
même
Ingresu
not so much as
Ispagnolu
menos,
ni,
ni siquiera
Italianu
méno,
nemméno,
neppure
Tedescu
wenigste (Subst.),
weniger (Adv.),
nicht einmal (Adv.).
no , avb: non,
nu Definitzione
foedhu de nega impreada prus che àteru coment'e avb. (ma fintzes coment'e nm.) po giare a cumprèndhere sèmpere su contràriu de su chi si narat cun su vrb.; in d-unas cantu nadas, su no podet bàlere po adduire, fàere a cumprèndhere chi eja / a/c., impare cun su vrb. in forma de cong. si ponet sèmpere po fàere su modu de cumandhu negativu: no bi andhes!, no fuedhis aici!, no bos isarchedas!, no contedas fàulas!, no cumences!, no fatzais giura!, no ti pighis pentzamentu!, no dias curpas a su mastru!; si manígiat meda in is pregontas po ischire ma nau in su sensu precisu de bòllere su contràriu: Cudhu líbberu no mi l'as buscadu?, No l'as fatu ancora su cumandhu chi ti apo nadu?, No bi la ses morighendhe sa bagna in su fogu?; no + cong. = a bortas chi…, de is bortas chi…
Maneras de nàrrere
csn:
(in prop. dipendhentes) no… + vrb. a su cong. = a bortas chi…, no siat chi…, a manera chi…, pro chi no…; no est a (+ vrb. inf. o cong.) = no tocat de…; no est chi… (+vrb.)? = de is bortas, (vrb.)?; dae su no no si tinghet paperi = si rispondhes totu chi nono, a sas dimandhas chi ti faghent (in su porrogu), no ischint e no iscrient nudha
Frases
no podia annare nen carru a innanti e nen carru ifatu ◊ no est cosa de tocares tue ◊ chin cussa nos istimamus, ma su babbu, no de mi la dare, no diat chèrrere mancu chi cole in su camminu issoro ◊ nu apu acutu a pigai su postali
2.
cussu bàrriu est andhendhe male: arrànzalu no che lu perdas ◊ bae a bídere no li bisonzet cosa! ◊ s'inghinúciant fachendhe oratzione no los cumbincat sa tentatzione (T.Ziranu)◊ no ti dha provis meda sa conca, no ti noxat!…◊ custu dolore de conca so pessendhe no siant sos ogros chi mi lu sunt faghindhe ◊ at a esse mellus a nosi ndi andai, non mutat is carabbineris abberu! ◊ bazi e no che torredas!◊ intrate chi b'at fritu, non bos refrietas! (A.Pau)
3.
no est gai, no, a fàghere a sa maconatza: dae tentu e fàghela bene, sa cosa! ◊ a nois no est a nos bierezas in gala: est a bíere ite bi at intro de su coro! ◊ no est a lu bídere gai, a cussu, no: cussu est professore de s'universidade, fintzas si no paret! ◊ no est chi comporais lissa bella? ◊ no est chi mi podes fàghere custu piaghere?
4.
bi at ómine chi est una die cun s'una, una die cun s'àtera: e no faghent gai sos mascros berbeghinos puru?!…◊ ih, ello nono, no faghent totugantos gai, a si che collire sa linna chi at segadu àtere?!… Ponide cue e segadebbondhe, si ndhe cherides! ◊ custu no est fritu… lampu!
5.
ballit prus su no miu chi no su si tuu
Ètimu
ltn.
non
Tradutziones
Frantzesu
ne… pas,
point,
non
Ingresu
not
Ispagnolu
no
Italianu
non
Tedescu
nicht,
kein.
pàssu , nm Definitzione
incambionada o tretu chi si faet cun is peis camminandho; apertura de longu de is cambas, su tretighedhu chi cabet tra unu pei e s'àteru postos su prus atesu (si pigat fintzes coment'e misura de longària, tanti po bíere cantu podet èssere unu tretu); genia de móvia chi si faet cun is peis ballandho; mutúgiu, moida chi si faet cun is peis camminandho; in sa màdria o vite, apertura de su surcu a caragolu o distàntzia tra ferme e ferme, inter duas cristas; fintzes tretu significativu de iscritura
Maneras de nàrrere
csn:
fàghere a p. in carrela = passai ananti de una domu sentza de si firmai mancus a saludai; caminare a p. istracu = abbellu, azummai trazendhe sos pes, a passu istasiu; annare a p. pasatu = caminare pàsidos, abbellu; andai a p. istirau = lestros; betare p. = pònnere passos, caminare, mòeresi; illonghiare, istirare, allegrare, spetiai su p. = caminare prus impresse; camminai a p. = andhare chentza cúrrere; èssiri de passu, in su passu = in passera, in colada; mòghere de p. = mòere unu passu; castiai is passus a unu = zúghere a unu a oretu; su p. torradu = zenia de ballu chi no serrat a chircu
Frases
custa bronchita no mi lassat isperriai passu ◊ torrat pro bídere ue sos primos passos at betadu ◊ apu fatu una poriga de passus ◊ tanti funt bàtero passos de sa fiera de Abbasanta a bidha!…◊ no cumences gasie a passos mannos a t'ischertzare sa persona mia!
2.
cussu terrinu l'apo medidu a passos
3.
in sos ballos, isse daiat su passu e su tonu a su cantu ◊ tue ballas bene, ma custu passu no l'ischis
4.
s'intendint passus in foras: funt issus torrendi!
5.
nci portaus custa cosa a domu sua, po cantu ca seus in su passu ◊ dae inoche no s'est móghiu de passu ◊ onzi pitzinna mirat s'amoradu e fintz'a chelu si altzat su piúere a donzi colpu de passu torradu (A.Casula)◊ bai in bonora, fortuna, giai chi ses de passu! ◊ torrat a bidha a passu istasiu ◊ gei coidat a torrai… portat passu de sitzigorru!
Sambenados e Provèrbios
prb:
cunformi a sa camba tira su passu
Ètimu
ltn.
passus
Tradutziones
Frantzesu
pas
Ingresu
step
Ispagnolu
paso
Italianu
passo
Tedescu
Schritt.
sciampíta , nf, nm: sciampitu Definitzione
su passu prus fàcile de su ballu sardu, genia de manera de mòvere is peis ballandho, coment'e atzopiandho, brinchidedhu (ma fintzes una genia de iscucuricàrgiu chi unu balladore, poderau cun àteros duos istacaos de su giru, faet ballandho furriau a peis in artu, a conca a bàsciu); manera de ballare, genia de ballu / fai s'isciampita a unu = parare s'anca
Sinònimos e contràrios
ciapita,
tzopita
/
ballu
Frases
a sciampitas altas acomenti a nosu mancu bosatrus badhais! ◊ bai ca oi no dha fais sa sciampita cun sa sposa a su costau! ◊ cun d-unu brínchidu si fut postu conca a bàsciu e peis a susu e iat fatu sa sciampita, sighendu a badhai ◊ o Luisicu, dh'arriscas de fai una sciampita?
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
entrechat,
pas de danse sarde
Ingresu
sardinian ball step
Ispagnolu
paso del baile sardo
Italianu
scambiétto
Tedescu
Kreuzsprung,
Entrechat.