abbiàtzu , avb Definition
cantu prima
Etymon
srd.
Translations
French
le plus tôt possible,
au plus tôt
English
as soon as
Spanish
cuanto antes,
lo antes posible
Italian
quanto prima
German
sobald wie möglich.
aconziminàre , vrb: conziminare Definition
aconciare, agiustare a sa bona
Synonyms e antonyms
arragnare
Translations
French
ajuster tan bien que mal
English
to repair as best one can
Spanish
arreglar a la diabla
Italian
aggiustare alla bèlla mèglio
German
so gut es geht instandsetzen.
àndhe , cng Definition
foedhu sèmpere cun chi avatu imperau po nàrrere su chi dipendhet o podet dipèndhere de ccn. cosa o fatu, inditat pruschetotu una càusa, un'intzimia
Synonyms e antonyms
addaghi,
arribbau 1,
giaghí
Sentences
andhe chi faghes gai no ti naro piús nudha! ◊ andhe chi bi ses bonu, proite no lu faghes tue?! ◊ andhe chi bi est, pastorighendhe, a si ndhe podiat leare medas de fiados?! ◊ faghedilu tue, andhe chi murrunzas si unu ti azuat!
2.
azigu connoschiat s'intrada, andhe a li pedire finas s'essida!
Translations
French
puisque
English
as,
since
Spanish
puesto que,
ya que
Italian
poichè
German
was? wie schön!
ateretànte, ateretàntu , avb, prn, agt: aturetanti,
aturetantu Definition
un'àteru tanti oguale, su própiu tanti, de sa matessi manera
Synonyms e antonyms
acetotu,
matessi
Sentences
in cada aversidade fis de amparu e zeo fipi pro tene ateretantu ◊ in custu solenni istanti chi mi depu separai, babbu mi at a perdonai: perdonit aturetanti mamma! (G.Cadeddu)
2.
fintzas tue as a fàghere ateretantu ◊ fit una corte neta e sa domo deviat èssere ateretantu ◊ aturetantu iant fatu Gavinu cun Eugéniu
Etymon
srd.
Translations
French
autant de,
autant,
aussi
English
as much (as)
Spanish
igualmente,
otro tanto
Italian
altrettanto
German
ebensofiel.
candhidàre , vrb: candidai Definition
pònnere in lista, propònnere a ccn. po dhu votare a calecuna cosa
Sentences
si est candhidadu a cussizeri ◊ l'ant candhidadu a síndhigu ◊ currei, currei a innòi, s’intruxu est candidau: sa lista 'e su caboni sa lítera at mandau!
2.
po sa morti immoi seu candidau: beni candu centenàriu in su letu mi agatas sonnigosu e fidau! (Lg.Melis)
Translations
French
proposer un candidat aux élections
English
to propose s.o. as a candidate
Spanish
candidatar,
presentar como candidado
Italian
candidare
German
als Kandidaten aufstellen.
che 1 , prep: chei 1,
chi Definition
prep. chi s'impreat ponendho paragones, coment'e medindho una cosa cun s'àtera; si su cunfrontu est inditau cun d-unu verbu, sa prep. dh'acumpàngiat unu chi, foras chi siat unu pps.; si custa prep. portat fatante un'art. det. o un'agt. o prn. dimustrativu si fúrriat in chei (es. bonu chei su pane, niedhu chei su pighe, mannu chei custu, artu chei cussu, chei cudhu); in sa forma che, si portat a denanti foedhu chi cumènciat cun cunsonante, custa a su contràriu de sa régula no càmbiat sonu e antzis si afortit (es. biancu che nie = nr. chenníe, feu che cane = checàne, faghet che tue = chetúe, rànchidu che fele = chefèle, pregare che santu = chessàntu, fragat che cibudha = checibúdha): est s'efetu de sa cng. ET de quo + et chi dh'at ingenerada; ma, a su contràriu de su che avb., càmbiat sonu sa /c/ sua de cuménciu candho si agatat apustis de vocale (es. feu che cane = nr. feughecàne, pregare che santu = pregareghessàntu). a/c.: su che prep. no arresurtat mai de dh'apostrofare; in camp. po fàere paragones s'impreat prus pagu – e si che podet furriare a chi –: si narat de prus comenti a, coment'e
Synonyms e antonyms
cantu,
comente
Sentences
est prus mortu chi no biu ◊ mezus in su letu chi non in presone ◊ isse est che a tie ◊ che deo si deviat sonniare chie no ischit it'est timire! ◊ e chie che a tie a note faghet bídere che a die? ◊ est sachedhosa chi ègua de preri ◊ no bi at àtera prendha chi incantat che a issa ◊ che inoghe in cudhane lassat fama bella ◊ fúrriat che dae balla ◊ isse est chei sos àteros ◊ is autoridadis fascistas fiant isceti su còmudu insoru tratendu is àturus chi àliga (B.Lobina)◊ nosu no seus chi a tui ◊ a candho intendho un’iscracàgliu che de una fémina
2.
bi restei male che chi mi aeres betadu abba calda ◊ faghide che chi siedas babbu meu! ◊ so inoghe che chi mai mi ndhe essere andhadu ◊ fia tílciula tílciula de suore che chi ch'essera ruta in unu poju ◊ custa cosa est che chi no la gitas!
3.
lu so bidindhe che segadu, che rutu, che fatu, lu tenzo che mortu, che pérdidu
Etymon
ltn.
quo et
Translations
French
comme
English
how (much),
as
Spanish
como
Italian
cóme,
quanto
German
wie,
wie viel.
dàchi , cng: addaghi,
daghi,
deghi Definition
(iscritu fintzas da chi, de chi) candho, si, andhe chi: tenet su valore de inditare su matessi tempus de duas cosas acapiadas apare o chi una sighit de un'àtera o benit apustis
Synonyms e antonyms
candho,
dàgada,
deganno,
sicomente
Sentences
daghi si tatant de abbas niadas s'incantant che isposos e isposas ◊ daghi ghirat babbu tou as a bídere sa surra chi ti daet ◊ daghi essit su sole faghet caentu ◊ ti pentzas de nci torrai deghi ti ant a interrai? ◊ deghi si est acatau ca furint ànimas mortas, su pastore at atacau a cantare ◊ daghi mi paso za benzo a ti chircare, ca como so istracu!
2.
daghi cheres chi mi sea, un'iscuta mi apo a sere ◊ daghi fis ispetendhe a fàghere gai, mi lu depias nàrrere! ◊ no si podet bídere, ma daghi fostè la cheret andhet a subra! ◊ deghi mi pàsiu gei eus a torrai a incumentzai
Etymon
srd.
Translations
French
depuis que
English
when,
as
Spanish
desde que
Italian
dacchè,
allorchè,
poichè
German
als,
da.
impésci , cng, avb: impessi,
impessu,
impissu Definition
luego apustis, un'iscuta como
Synonyms e antonyms
apenas,
comogomo,
tandho tandho
Sentences
sos pitzinnos ant traballau dae impessu ant caminau a sa sola ◊ su manzanu, impessu chi si nche pesabat, la mutiat ◊ s'anzone impessu nàschiu ponet fatu a sa mama ◊ impessu ghirau mi so indiosau ◊ sas labras tuas sunt friscas che frores impessu bodhios ◊ impissu ammaniaos sos papiros, sa pitzinna l'ant allezitimada ◊ impesci los at vistos est curtu a los topiare ◊ a manzanu tenes impesci impesci su tempus de ti sapunare!
2.
candho pranghendhe impessu t'intendhia deretu ti picabo ◊ est intrighinandhe: galu impessu si biet ◊ fit impessu ghirandhe e no aiat galu leau oru de sas cosas
Translations
French
à peine
English
only just,
as soon as
Spanish
apenas
Italian
appéna
German
kaum.
incantughí , cng Definition
cng. chi inditat càusa, arrexone
Synonyms e antonyms
sicomente
Sentences
candu su cuadhu si est postu a curri no si est pérdiu de ànimu incantughí iscidiat bèni sètzi cuadhus
Translations
French
puisque
English
as
Spanish
pues,
porque,
ya que
Italian
poichè
German
da.
màncu , nm, avb, cng: immancu,
mancus Definition
prus pagu, nau prus che àteru a su postu de unu no forte o fintzes po afortigare su no, s'idea de mancare, de no èssere; inditat sèmpere s'idea de farta o de méngua, de mancare (es. sas oto mancu deghe = mancant dexi minutus a is otu; is noi oras mancu cincu = mancant chimbe minutos a is noe) e in matemàtica tenet a símbulu / – /
Synonyms e antonyms
nemmancu
| ctr.
finces,
prus
Idioms
csn:
chena mancu = chentza farta; mancu, mancus chi... (e fintzas "mancus" solu, + su vrb. a su cong.) = mancuberi, coment'e chi…, itl. nemmeno fosse; mancu su/sa/sos/sas…(+ númene, nadu coment'e a impudu, dispiàghidos) = no at pagadu, no ndh'est bàfidu, no ndhe balet (+ númene); èssere ómine de pacu prus o mancu = pagu ’e tzou, de pagu cabbale; èssere a mancu maledhu = istai unu pagu mellus de saludi; fàghere a mancu de carchi cosa = istare chentza, lassare istare; mancu po conca, po sonnu = mancu a bi pessare!; bènnere mancu, torrai de mancu = menguai, pèrdiri fortzas, essire peus, andhare de male in peus
Sentences
ch'est colau su prus e no che at a colare su mancu?
2.
si est gai mancu bi andho ◊ mancu a lèzere faghet, cun custa lughe ◊ no bi andhas tue e mancu deo! ◊ machisonza, no ti ndhe faghes mancu sa birgonza de faedhare gai?! ◊ no timet mancu sas annadas malas ◊ non piaghet mancu a isse ◊ cun custu corriaxu, sa bachixedha mancu si acatat de èssi giunta!
3.
diaderus ndi fatzu de mancu de atrus trumentus! ◊ faghídendhe a mancu de fumare! ◊ no si ndhe podet fàghere de mancu a manigare
4.
no ndhe at iscobiadu a sa muzere ca issa si fit posta chena mancu a sa parte de sa cuscénscia
5.
mi brigat puru, mancu lu apa fatu pro cumbénia mia! ◊ mi catzas mancus chi sia unu cane! ◊ ite presse, mancu chi sias una chida sena papare?!
6.
a mie mi ant acumpanzadu duas féminas fatendhe lughe cun d-unu titzone inchesu e brinchendhe muros de tres tancas: mancu sas rutas chi amus leadu!…◊ za nos est costadu cust'ozu… mancu su fritu chi amus leadu collindhe s'olia!
7.
sa cosa chi no benit mai mancu est sa paràgula de Deus ◊ custa est funtana chi no benit mai mancu, ne in istiu e ne in annadas de sicore ◊ sa mere de domo, custa dea-pobidha, non beniat mai mancu in sas netzessidades (Z.Zazzu)
Surnames and Proverbs
smb:
Mancu
Etymon
itl.
Translations
French
moins,
non plus,
pas,
même
English
not so much as
Spanish
menos,
ni,
ni siquiera
Italian
méno,
nemméno,
neppure
German
wenigste (Subst.),
weniger (Adv.),
nicht einmal (Adv.).
mancumàle , avb Definition
foras male
Synonyms e antonyms
bellaggai
Sentences
mancumale s'annu a poi fatesit annada bona e su bestiàmine si campesit ◊ mancumale arriveint su matessi, finas si aiant fatu unu caminu inghiriosu
Translations
French
heuresement (que)
English
just as well
Spanish
menos mal
Italian
méno male
German
Gott sei Dank!.
nàdu 1 , pps, agt, nm: natu,
nau Definition
de nàrrere: est incurtzau de naradu e s'impreat fintzes in su sensu de sa cosa chi si narat mescamente coment'e contu o díciu
Synonyms e antonyms
narau
/
contadu,
nada
2.
ca fit ómine de savímene, chin pacas paràulas vene natas los poniat totu a sa muta
3.
de su nau a su fatu nc'est grandu diferéntzia
Translations
French
dit,
dicton
English
said,
told,
known as,
saying
Spanish
dicho
Italian
détto
German
gesagt,
gennant,
geheißen.
sbagassài , vrb: irbagasciae Definition
andhare a bagassas, istare sèmpere aifatu de féminas, de s'una a s'àtera; fintzes pigare a befa, fàere a bregúngia a unu ananti de gente
Synonyms e antonyms
cicisbeai
Translations
French
courir le cotillon
English
to act as a cicisbeo
Spanish
putear
Italian
cicisbeare
German
den Hof machen.