marrósu , agt Definizione
chi portat dentímine bellu, dentes bellas, bonas / gatu m. = batu areste; tilipirche m. = genia de pibitziri mannu chi portat is cambas longas a serracu
Frasi
beni, mucitu marrosu, e papadindhedhu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Marrosu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qui a une belle denture
Inglese
the one who has good teeth
Spagnolo
que tiene una buena dentadura
Italiano
che ha dentatura buòna
Tedesco
ein gesundes schönes Gebiß besitzend.
meraculàrgiu , nm, agt Definizione
chi o chie istat a lamentu po dónnia cosighedha, si assicat o ispantat po totu, biet luego totu perígulu o dannu; chi paret sèmpere ibertandho miràculos, po sa manera chi tenet de fàere
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
alarmiste
Inglese
alarmist
Spagnolo
alarmista,
que espera milagros
Italiano
allarmista,
miracolista
Tedesco
Schwarzseher,
schwarzseherisch.
murenósu , agt, nm Definizione
chi o chie sufrit de murenas, chi portat murenas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hémorroïdaire
Inglese
hemorrhoidal
Spagnolo
que padece hemorroides
Italiano
emorroidàrio
Tedesco
hämorrhoidal.
patidòre, patidòri , agt Definizione
chi est sufrindho
Sinonimi e contrari
pascionadu,
tribbuladu
| ctr.
gosadore
Frasi
siedas consoladore de sa zente patidora!
Traduzioni
Francese
souffrant,
affligé
Inglese
suffering
Spagnolo
que sufre
Italiano
sofferènte,
afflitto
Tedesco
leidend.
pècia 2 , nf: petza 3 Definizione
crantu, orrugu de css. cosa, piticu o mannu, fintzes truncu o pedra a cicire (custa fintzes manna, segada giusta a parallelepípedu); mescamente, bículu de orrobba po imbodhigare su pei in s'iscarpa / una p. de casu, de regotu = pischedhu, arrogu; petz'e làmbriga!… = debberone làgrima!
Frasi
fit una petza manna de pedra ruja ◊ unu fit restadu sétzidu subra sa petza de pedra sonendhe sa chiterra ◊ dae subra sa petza de su giannile imbíami unu cantu pro cumbidu! (A.M.Pinna)◊ fit sétzidu in sa petza addainanti de sa domo ◊ petza de s'élighe mannu setziat tiu Portolu
2.
unu tempus a pes si poniant sas petzas: como sas mizas
Etimo
itl.
pezza
Traduzioni
Francese
bout de tissu
Inglese
cloth
Spagnolo
paño que se pone alrededor del pie
Italiano
pezzuòla
Tedesco
Läppchen.
poíta , avb, cng, nm: poiti,
prite,
proite,
pruite,
pueta,
puita,
puite Definizione
po ita = foedhu chi s'impreat mescamente in is dimandhas, ma fintzes in is arrespostas cun idea de iscopu, de càusa o intzimia: si est cng. inditat solu càusa, intzimia, motivu; coment'e númene, dónnia cosa o motivu chi si podet cunsiderare càusa o iscopu
Sinonimi e contrari
ellea
/
ca
Modi di dire
csn:
iscipiaus poita seus benius! = comintzu o istérrida de chistione chi si faghet candho si andhat a chircare a ccn., prus che àteru pro cosas de importu; si no fut poita… = ite mi tantat chi…, gei mi parit ca…
Frasi
poita no benis cun mimi? ◊ proite mi cherias, chi mi as cramadu? ◊ poita si est firmau inguni, fustei? ◊ proite no bufas?
2.
fato goi proite mi andhat bene ◊ fostei si depit cuntziderai fortunada pueta dhi est andada bèni
3.
in s'andhare dudosu de custa vida cantos "proites" chena una risposta! (A.Porcheddu)◊ su proite faghet gai no bi lu dimandho ◊ no dhu scit mancu issu su poita ◊ pro l'ischire apo mastuladu puites mannos ◊ tropus poitas barrinant sa menti mia ◊ candho si fit acrarau a s'ispuntone aiat cumpresu su proite sos canes fint apedhandhe
4.
si no fut poita, si nd'iat a èssiri pesau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pourquoi,
parce que
Inglese
why,
because
Spagnolo
por qué,
porque
Italiano
perchè
Tedesco
warum,
wieso,
weil,
da,
damit,
als daß,
Warum,
Grund.
primedótu , avb Definizione
innanti de totu, prima cosa, prus importante
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
avant tout
Inglese
first of all
Spagnolo
antes que nada
Italiano
anzitutto
Tedesco
zunächst.
sestadòre , nm Definizione
chie, o fintzes aparíciu, chi cumènciat unu trebballu, un'òpera, dha sestat faendhodhi própriu is primas cosas
Sinonimi e contrari
| ctr.
afinadore
Traduzioni
Francese
ébaucheur
Inglese
sketcher
Spagnolo
quien,
que empieza un trabajo
Italiano
abbozzatóre
Tedesco
Skizzierer.
sicomènte , cng: sigomente,
sigomenti,
sigomentras,
sigumenti,
sigomentu,
sucomente Definizione
foedhu po inditare sèmpere unu motivu, a bisura de càusa / sicomente no… = tanti gei no!…
Sinonimi e contrari
addaghi,
incantughí
Frasi
sicomente a mie non mi at mai coglionatu nessune, est mentzus chi prima dimanne ◊ sigomenti custas píndulas si pigant a brenti prena, depit prima papai (A.Garau)◊ sigomenti no boliat chi dh'éssinti nau ca fut susuncu, at cumbidau totu su bixinau (B.Lobina)◊ sigomente est fintzas dae meda chi sa zente at lassadu sa cunditzione de s'animale, amus bisonzu de lezes e de istitutziones ◊ sucomente su pópulu si est pentitu de sa malesa, su Sennore l’at rispramiatu ◊ sigomentu cussa cosa li bisonzat no mi l'at dada
2.
sicomente non che liu tirat su sutzu, cussa ambisuga!…
Etimo
ltn.
sic qua mente
Traduzioni
Francese
puisque
Inglese
since
Spagnolo
como,
puesto que
Italiano
siccóme,
giacchè,
poichè
Tedesco
da,
weil,
denn.
sortéri 1 , nm Definizione
donniuna de is personas o cosas chi si depent fàere a billetes, a chie (o su chi) essit, a chie tocat
Traduzioni
Francese
personnes ou choses à tirer au sort
Inglese
drawing for (lots)
Spagnolo
lo que va a ser sorteado
Italiano
sorteggiando
Tedesco
durch Los bestimmen.
stàngiu , nm: istagnu* Definizione
elementu chímicu de símbulu Sn, númeru atómicu 50 e pesu atómicu 118,7: genia de metallu de colore craru, biancale, modhe, chi iscàgiat a temperadura bàscia, bonu mescamente po dh'ammesturare cun àteru metallu (es. cun s'arràmene faet su brunzu) o po istangiare àteros metallos ca dhos badrat de si ossidare; in s'arte de sa terràglia, genia de terra bianca de Làconi chi si frigat a s'istrégiu de terra po dh'istangiare
Terminologia scientifica
mtl
Traduzioni
Francese
étain,
engobe
Inglese
tin,
engobe
Spagnolo
estaño,
esmalte arcilloso con que se reviste la cerámica
Italiano
stagno,
ingòbbio
Tedesco
Zinn,
Angußfarbe.
tadaítu , nm Definizione
sa paga chi si giaet a sa tadàgia
Sinonimi e contrari
tatajiu,
tatalleu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mois de nourrice
Inglese
wetnurse wages
Spagnolo
sueldo que se da a la nodriza
Italiano
baliàtico
Tedesco
Ammenlohn.
tantecàntu , cng Definizione
si bit ca… est ladinu chi… : nau coment'e una cosa chi si lassat andhare, chi si cuncedet
Sinonimi e contrari
aposici,
cantecante,
tantetantu,
tanti
Frasi
tantecantu su mòrrere est natura: curret che abba in su pendhente sou ◊ no bi andhes, como, tantecantu no serbit a nudha ◊ tantecantu est gai, fintzas si daet a bídere chi nono
Traduzioni
Francese
cela va de soi
Inglese
it is plan
Spagnolo
está claro que
Italiano
è evidènte che…
Tedesco
es versteht sich,
daß
tatalléu , nm Definizione
sa paga chi si giaet a sa dida
Sinonimi e contrari
tadaitu,
tatajiu
Traduzioni
Francese
mois de nourrice
Inglese
wet-nurse's wages
Spagnolo
sueldo que se da a las nodrizas
Italiano
baliàtico
Tedesco
Ammenlohn.
tènta , nf Definizione
tanti de terrenu, de largària parívile, chi si pigat trebballandho (es. marrandho o arandho, arregollendho olia, messandho e àteru): a logos, fintzes possessu, orrugu de terrenu a bisura longa (corria de terra)
Sinonimi e contrari
ràglia,
teneca,
tula
Modi di dire
csn:
leare sa t. = comintzare unu tretu largu cantu podet bastare pro unu o cantos sunt triballendhe a fiancu de pare; truncare sa t. = andhàreche a sa tenta de s'àteru a costazu; segadore de t. = messadore a manu de intro, a s'ala de su laore chentza messadu, su chi sestat sa tenta; fàghere una cosa a t. = totu pínniga, a pínnigu, chentza ndhe lassare nudha; bogai sa t. = fàghereche totu su tretu comintzadu; andai a tenta dereta = deretos, chentza fàghere a biraorba, ne a s'andhetorra; pigai, messai totu a una t. = leandho totu sa largúria de su trebballu; t. de orbaci = pannu, telu de o. comente essit de su telàrgiu a bisura de tenta
Frasi
no les sa tenta tropu larga, tzapendhe, ca petzi càtigas su chi faghes! ◊ apenas cumentzàt a orbesci seminàt sa tenta e atacàt a marrai ◊ is ispigadrixis depiant bodhiri s'ispiga e passai s'àcua a is messadoris in sa tenta ◊ si funt in medas sa tenta dha pigant prus larga
2.
nci seu artziau a monti a tenta dereta ◊ cussa narat una fàula infatu de s'àtera, nosu faeus biri ca dha creeus e issa sighit a tenta dereta ◊ s'abe si leat s'idatone a tenta chirchendhe sas àrbures
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bande de terrain qu’on peut travailler
Inglese
rope walk
Spagnolo
porción de terreno que se trabaja
Italiano
andana
Tedesco
Schwaden.
tragadòre, tragadòri , agt, nm: tragaroi Definizione
chi o chie tragat, serbit a tragare, a portare a tragu / nastru tragadori = genia de fasca larga, forte, móvia a motore, po carrare cosa, carrigare
Sinonimi e contrari
tranguadori,
trazadore
Frasi
in sa navi ant postu su nastru tragadori po nci artziai is balígias ◊ s'undha tragadora cheret timida
Cognomi e Proverbi
prb:
arriu mudu, tragadori
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
transporteur
Inglese
dragger,
carrier
Spagnolo
que arrastra
Italiano
trascinatóre,
trasportatóre
Tedesco
Schlepper,
Transporteur.
tricadòre , agt Definizione
nau de ccn., chi acostumat a trigare, a istentare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
retardataire
Inglese
latecomer
Spagnolo
que suele estar atrasado
Italiano
ritardatàrio
Tedesco
Nachzügler.
urósu , agt: aurosu* Definizione
chi tenet bonas uras, chi portat fortuna
Sinonimi e contrari
afoltunadu,
assortadu,
auradu
Frasi
rusignolos e canàrios intonant s'urosu cantu
Traduzioni
Francese
qui a de la chance,
qui porte bonheur
Inglese
good wish,
lucky
Spagnolo
que tienetrae buena suerte
Italiano
augurale,
fortunóso
Tedesco
Glückwunsch.
zunchèta , nf: giuncheta* Definizione
cagiau chi si ponet in istrégiu de giuncu (frúscia, frussella), ma fintzes giodhu
Sinonimi e contrari
giodhu,
mezoradu
Frasi
tziu Berte aiat imbudhidau una preda de ribu pro fàchere sa zuncheta ◊ custu pastore lis partit fintzas sos malunes de sa zuncheta, a sos bichinos
Traduzioni
Francese
jonchée
Inglese
junket
Spagnolo
lácteo que queda en una encella
Italiano
giuncata
Tedesco
Quark.