abbacàbbile , agt Definizione
chi si podet abbacai, menguare de fortza, de fuliesa
Traduzioni
Francese
qui peut se calmer
Inglese
peaceable
Spagnolo
que se puede calmar
Italiano
calmàbile
Tedesco
beruhigbar.
abbíte , avb: addite,
agghite,
aita,
aite,
aiteu Definizione
a ite, pro ite (iscopu, càusa): prus che àteru si narat domandhandho, ma fintzes candho si bolet nàrrere cun fortza (o tzacu) chi una cosa est totu in debbadas / aitemilu/la/los/las, aitedilu, aitennollu? = ita mi ndi fatzu, ita ti ndi fais, ita si ndi feus?
Sinonimi e contrari
eaite?,
poita?
Frasi
aite no andhas, como chi est ora? ◊ addite mi cherias, chi mi as cramadu?
2.
addite ti miro in su retratu, candho ses morta?! ◊ addite piras, melas, e pro chie, riservades su dulche frutu?! ◊ míseru naschimentu: e abbite su póberu in su mundhu?! ◊ abbite torrades su calche a s'àinu?! ◊ ohi… aite cumpresu m'as?!…◊ e addite tiat èssere a samunare sa conca a s'àinu! ◊ aite a b'istúdiat, cussu? nudha!
3.
aitesilas, sas armas, si no pro las impreare? ◊ aitebbolla custa cosa totu andhada male?!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pourquoi,
à quoi bon?
Inglese
why?
Spagnolo
por qué
Italiano
perchè (a che scòpo)
Tedesco
warum.
acatàdu , pps, agt: acatau 1 Definizione
de acatare 1; chi si acatat, chi istat atentu de si acatare de totu
Sinonimi e contrari
abbillu,
abbistu,
ischidadu,
schidu,
speltu
/
abbizadu,
sapidu
Terminologia scientifica
ntl
Traduzioni
Francese
avisé
Inglese
shrewd
Spagnolo
que se ha dado cuenta,
listo,
avisado
Italiano
accòrto
Tedesco
umsichtig.
acoglidòre , agt, nm: acollidore,
acudhidori,
acuglidori,
collidore,
gullitore Definizione
chi o chie arregollet cosas a s’atenta o serbit a ndhe arregòllere, o po dha mantènnere chistia
Sinonimi e contrari
arregollidori
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ramasseur
Inglese
picker
Spagnolo
quien o que recoge
Italiano
raccoglitóre
Tedesco
Sammler.
afavàdu , agt: afavau Definizione
de afavare; immalaidau de sa fae chi at papau; chi est chentza fortzas, arréndhiu coment'e malàidu de afavamentu, chi si est pérdiu de ànimu
Sinonimi e contrari
afaighedhau
/
cdh. afaatu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
malade,
atteint du favisme
Inglese
a person which can easily contract the ilness of favism
Spagnolo
que padece favismo
Italiano
fàbico
Tedesco
Bohnenvergiftung (Fabismus)
afrontànte, afrontànti , nm Definizione
chie tenet sa propiedade o su possessu a làcana in mesu cun calecun’àteru o cun calecuna cosa (es. istrada)
Sinonimi e contrari
lacanante,
lacanarju
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
riverain
Inglese
frontager
Spagnolo
propietario de un inmueble que da a una calle o a un río
Italiano
frontista
Tedesco
Anlieger.
aghedhósu , agt Definizione
nau de cosa modhe, chi est unu pagu tostada solu segundhu su tretu o segundhu sa calidade
Sinonimi e contrari
cadhosu
/
duraghe
Frasi
su lardu de su súmene est aghedhosu ◊ sa ua litàchina est calidade aghedhosa, bona a pabassa ◊ su péssighe duraghe zughet sa purpa aghedhosa
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
pavie
Inglese
clingstone
Spagnolo
duro (dicho de algo que suele ser blando)
Italiano
duràcino
Tedesco
hartfleischig.
agudígliu , agt Definizione
chi tenet agudesa foedhandho
Sinonimi e contrari
assudu,
prontudu,
trempista
Terminologia scientifica
ntl
Etimo
spn.
agudo
Traduzioni
Francese
hardi
Inglese
bold in speaking
Spagnolo
que habla con agudeza
Italiano
ardito nel parlare
Tedesco
frech.
amicàtu , pps, agt: amigadu Definizione
de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine)
Sinonimi e contrari
afancedhau,
afantadu,
amistadu
2.
che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine
Traduzioni
Francese
concubin
Inglese
concubinary
Spagnolo
que pasa mucho tiempo con sus amigos,
amante
Italiano
concubinàrio
Tedesco
in wilder Ehe Lebende.
ammeschinàu , agt: ammischinau Definizione
chi si ammischinat; chi dhue at de ndhe tènnere làstima
Frasi
"Tocamí, teni piedadi!" tzerriàt unu a totu boxi, ammeschinau
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
minable
Inglese
who moves to pity
Spagnolo
que mueve a piedad
Italiano
che muove a pietà
Tedesco
wer Mitleid erregt.
àndhe , cng Definizione
foedhu sèmpere cun chi avatu imperau po nàrrere su chi dipendhet o podet dipèndhere de ccn. cosa o fatu, inditat pruschetotu una càusa, un'intzimia
Sinonimi e contrari
addaghi,
arribbau 1,
giaghí
Frasi
andhe chi faghes gai no ti naro piús nudha! ◊ andhe chi bi ses bonu, proite no lu faghes tue?! ◊ andhe chi bi est, pastorighendhe, a si ndhe podiat leare medas de fiados?! ◊ faghedilu tue, andhe chi murrunzas si unu ti azuat!
2.
azigu connoschiat s'intrada, andhe a li pedire finas s'essida!
Traduzioni
Francese
puisque
Inglese
as,
since
Spagnolo
puesto que,
ya que
Italiano
poichè
Tedesco
was? wie schön!
apatentàdu , agt Definizione
chi tenet o at leau sa patente; nau cun tzacu, chi tenet calecuna calidade mala créschia meda, segura
2.
est unu parassita apatentadu, semper chentza fàghere nudha!
Traduzioni
Francese
qui a le permis de conduire
Inglese
licensed
Spagnolo
cualificado,
que posee el permiso de conducir,
redomado
Italiano
patentato
Tedesco
zugelassen,
mit Führerschein versehen.
àrra 2 , nf Definizione
genia de preughedhu chi ponet a s'abe in su casidhu e dha bochit puru si no si meighinat
Terminologia scientifica
crp, varroa destructor
Traduzioni
Francese
varroa
Inglese
insect able to kill bees into the apiary
Spagnolo
parásito que mata las abejas en las colmenas
Italiano
varròa
Tedesco
Varroamilbe.
arrimàdu , pps, agt: arrimatu,
arrimau Definizione
de arrimare; firmu, postu o lassau a una parte; nau de ccn., chi po maladia o becesa no essit prus
Sinonimi e contrari
firmu,
postu
/
malàdiu
Frasi
s'autocarru dh'iant arrimau in pratza ◊ is istimentos de is frades o sorres prus mannos beniant arrimaos e dhos umperànt is prus pitios
2.
candho mi ant bidu betzu e arrimadu mi ant che un'istratzu fuliadu (C.Longu)◊ est mesu arrimau, cun sas ancas che tzumpedhu ◊ seo cricanno foedhos arrimaos in calecunu corruncone de sa memória
Traduzioni
Francese
appuyé,
posé
Inglese
deposited,
put
Spagnolo
arrimado,
que ya no sale de su casa (anciano)
Italiano
depósto,
appoggiato
Tedesco
gestützt.
arrisparmiósu , agt Definizione
chi cricat s'arrespàrmiu, de no perdimentare sa cosa, de ndhe pònnere paga
Sinonimi e contrari
aculumiosu,
aorradori,
arreguadori,
arrisparmieri
| ctr.
ispennijolu,
isperditziau,
istrubberi,
sperdicieri
Traduzioni
Francese
parcimonieux
Inglese
thrifty
Spagnolo
sobrio,
que ahorra
Italiano
parsimonióso
Tedesco
sparsam.
assabiàdu , agt, nm Definizione
chi o chie at cagiau a crebedhu, si est fatu sàbiu
Sinonimi e contrari
acabadu,
acuntzentau,
atinadu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
assagi,
devenu sage
Inglese
become sane again
Spagnolo
que ha recobrado el juicio
Italiano
rinsavito
Tedesco
wieder zu Verstand gekommen.
ataleschí , cng Definizione
a tales chi… = a manera chi…, a puntu chi…
Frasi
avisant sos fideles ataleschí acudant a crésia ◊ a tales chi viva friscu e sanu ◊ onora a su babbu e a sa mama a tales chi bivas tempus meda ◊ si un'istante iscultaias, a tales chi piús no ti ndhe bantes, ti proao in rejones apagantes
Traduzioni
Francese
de sorte que,
afin que
Inglese
so that
Spagnolo
para que
Italiano
talchè,
affinchè
Tedesco
so daß,
damit.
bàstas , cng: bastis,
bastu 3,
bastus 1 Definizione
foedhu po pònnere o chi ponet una cunditzione: s'imperat cun de e cun chi; candho est cun sa cng. chi e cun su verbu èssere e puntu isclamativu (bastu chi siat!) bolet nàrrere puru chi unu no est tanti seguru o no dhue credet meda a su chi narat o intendhet e abbarrat unu pagu ispantau e fintzes dispràxiu = como siat puru?!… si fit abberu?!…
Sinonimi e contrari
aliali!
Frasi
beni a ti cuai bastis chi ti cuist bèni ◊ bolliat unu piciocu mancai poberitedhu, bastas chi essit iscípiu bolai ◊ bastu chi sias cun àtere, bae, ma no a solu! ◊ apo a partire cras, bastu chi sas cosas no mi andhent a s'imbesse ◊ bastu chi mi nias sa veridade ti perdono!
2.
nachi za est istudiendhe, bastu chi siat! ◊ iscrient chi za sunt sanos, bastus chi siat!
3.
- Sas pudhas mias faghent sos oos e si los mànigant! - Bastu chi siat?! ◊ - A Boredhu che li ant furadu sos porcos! - Bastu chi siat?!
4.
bastus de mi che l'iscutinare li apo nadu chi ei
Traduzioni
Francese
pourvu que,
à condition que
Inglese
provided (that)
Spagnolo
con tal de que
Italiano
purchè
Tedesco
nur… wenn.
benemíndhe!, benemíndi! , iscl, avb: benimindi,
beniminne Definizione
(fintzas b. de…) bene + mi + ndhe: foedhu po nàrrere chi una cosa a ccn. dhi est andhada bene meda, chi unu est cuntentu o si ndhe cuntentat o chi dhue at de si ndhe cuntentare, chi una cosa est bella de abberu, ma s'impreat fintzes cun idea de paragone e coment'e avb. in su sensu de meda, bene meda (a bortas cun ironia, po nàrrere chi àtera cosa est méngius)
Sinonimi e contrari
ebbenemindhe
Frasi
benemindi prexu! benemindi festa! ◊ benimindi s'arrori, su dannu, sa festa, ecc.◊ beniminne de cadhu: ti siat po salude!
2.
in bidha s'istat bene: e benemindhe tzitade!…
3.
s'arriu est calendi benemindi ◊ ti apu bistu iscriendi cosa e sudendidí benimindi (F.Carlini)◊ est pascendu a fura benimindi! (T.Dei)
4.
s'istima de sa mama est menzus: e benemindhe amores de isposa!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
qu'il est beau!
Inglese
how fine!
Spagnolo
qué bien
Italiano
che bèllo!
Tedesco
wie schön!,
sehr gut!
benidòre, benidòri , agt, nm: bennidore 2,
benitore,
venidore Definizione
foedhandho de tempus, chi at a bènnere; su tempus chi o fintzes chie at a bènnere, sa criadura chi depet naschire / a/c.: su b. de is verbos in sardu si faet cun is formas de su vrb. àere de s'ind. pres. prus sa prep. a e s'inf. de su vrb. chi s'impreat, su vrb. lessicale (es. apu a biri, as a fàere, at a nàrrere, aus a torrare, azis a bènnere, ant a iscriri); ma no sèmpere inditat tempus: a bortas inditat calecuna cosa chi podet èssere ma no est segura e si podet nàrrere de cosas a su presente puru (za at a pròere puru, como, za!…◊ gei s'at a balli unu sodhu cussu possessu!…◊ frius dhui at a fai anca ant a èssi is piciochedhus? ◊ ge no at a tocai de tzerriai sa maista de partus! ◊ ite cheres chi ti nia: at a èssere gai ma no ndh'isco! ◊ aliali, as a èssere tue cussu chi mi che at furadu sa cosa!); su b. passau (solu de forma) a paragone de un'àteru tempus b. in sardu no s'impreat mai: s'impreat solu in su sensu de duda, de possibbilidade, a metade tra su nàrrere e su dimandhare (za bi as a èssere andhadu a fàghere cudhu cumandhu, berus?! ◊ bae a bídere, chi como at a èssere torradu! ◊ no as a crei ca cussu dannu dh'apu fatu dèu: as a èssi istétiu tui etotu!), o fintzes po inditare seguresa, ma nau cun ironia (dh'ap'àiri pentzau de mi ndi andai a giru cun custu frius!…), mentres chi in su sensu de su tempus si narat de àtera manera: candho so prontu apo a bènnere/benzo ◊ candho s'at a istracare s'at a frimmare ◊ sa die chi ti pones a triballare za at a èssere una bella die!; su b. de unu tempus passau si podet fàere cun s'ind. imp. o cun su cund. passau e fintzes de àtera manera: deris nachi benias e no che ses bénnidu ◊ nanca torràst a benni e no ses benniu! ◊ nachi faghiat tempus bonu, oe, ma mi paret chi che la fúrriat male ◊ seu pentzendi a totu cussu chi emu pótziu fai e no apu fatu ◊ mi as nadu chi tias èssere bénnidu e poi ti ses torradu a pessare ◊ pessaia de bi andhare ma apo tentu irbortu
Sinonimi e contrari
benideru,
imbenidore
| ctr.
passadu
Frasi
benes e momentos afannosos preparat su tempus benidore ◊ sas generatziones benidoras ant a èssere diferentes ◊ Sennore, ti ringràtzio chi mi as dadu custa frua: pro su tempus bennidore la ponzo in manu tua ◊ castiae ca is tempos funt cambiandho e sa pinna e su tinteri ant a donae a papae a su mundhu benitore
2.
si atzendhent in su coro bramas de lobrare unu menzus benidore ◊ piús allegras bos bia a su benidore! ◊ at postu a parte àteros valores a godimentu de sos benidores (G.Finà)
Etimo
ctl.
venidor
Traduzioni
Francese
futur,
qui va naître
Inglese
future,
unborn (child)
Spagnolo
futuro,
que va a nacer
Italiano
futuro,
nascituro
Tedesco
kommend,
künftig,
Zukunft Leibesfrucht.