addelantài, addelantàre , vrb: addelentare,
adelantai,
adelantare,
adelentare,
atelentare Definitzione
crèschere is benes, s'interessu, fàere àteru interessu
Sinònimos e contràrios
assusai,
errichire,
mediare,
mezorare
2.
Nicolau cunfessore in isciéntzias addelantadu sos fideles amparade!
Ètimu
spn.
adelentar
Tradutziones
Frantzesu
accroître ses biens
Ingresu
to encrease one’s possessions
Ispagnolu
incrementar los bienes
Italianu
incrementare i pròpri bèni,
gli avéri
Tedescu
vermehren.
aggalenàre , vrb Definitzione
pigare sonnu
Sinònimos e contràrios
abeliari,
apisulinare,
assograi,
galare,
ingalenare
/
imbasare,
irganzare,
iscadangiai,
sucunzare,
tambai
| ctr.
abbertudare,
ischidare
Frases
fit in irverru, note de traschia, su sonnu no potia aggalenare (A.Contu)
Tradutziones
Frantzesu
s'assoupir,
entrouvrir
Ingresu
to doze off,
to half-close
Ispagnolu
adormilarse
Italianu
assopirsi,
socchiùdere gli òcchi
Tedescu
einschlummern.
allutzighinàre , vrb Definitzione
apèrrere bene deunudotu is ogos, comen'e faendho prus atentzione, meravigliaos
Sinònimos e contràrios
allutzigare,
ispalpedhare
Frases
benit un'àinu, a denote, e mi allutzighinat sos ojos, pariat ànima mala
2.
cussas sunt baldiendhe sa domo cun sos ojos allutzighinados
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
écarquiller les yeux
Ingresu
to open wide one's eyes
Ispagnolu
abrir los ojos
Italianu
spalancare gli òcchi
Tedescu
die Augen aufsperren.
bi , prn Definitzione
prn. de 3ˆ pers. (= a isse/issu, a issa, a issos, a issas) impreau candho si agatat cun àteru prn. (lu, la, los, las, lis) abbandha postu innanti de su vrb. o fintzes totu a unu postu apustis: in nuoresu narant liu, lia = bi lu, bi la, si dhu, si dha; a logos dhu ponent a solu e faent fintzes su pl. bis = dhis, lis, a issos/a issus, a issas (bi chis = che lis)
Sinònimos e contràrios
li,
si 3
Frases
e ite pro bi l'àere ischidu!…◊ bi lu naro, a compare, si mi azuat ◊ daebbilu su chi li cheret! ◊ custa cosa bi lis torro, a issos ◊ mandhabbilis a fizas tuas unu saludu! ◊ bendhebbilis barata sa cosa! ◊ aiat lassadu sos boes a unu bighinarzu pro bi los tènnere contu (S.Patatu)◊ su frade pòberu andhaiat a su frade ricu a bi pedire pane, ma no bi zaiat nudha ◊ a su frutu de su rú nois bi namos "mura"◊ a issu bi dhu naro zeo ◊ narabbis ca za bi torro! ◊ dàbbila cussa cosa! ◊ zàbbidha! ◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu ◊ poite bis ant lassau fàere totu cussu degollu?
Tradutziones
Frantzesu
lui
Ingresu
him (to),
her (to)
Ispagnolu
le,
les
Italianu
gli,
le (a lui,
a lei) + lo,
la,
le,
li (cumpl. og.)
Tedescu
ihm,
ihr,
ihn,
sie,
es.
chinnichínni , nm Definitzione
genia de male, candho unu istat sèmpere aperindho e serrandho is ogos (chinnidura de s'ocru) chentza si ndhe pòdere istare
Sinònimos e contràrios
giogulana
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
tic nerveux des yeux
Ingresu
a nervous eye tic
Ispagnolu
tic nervioso de los ojos
Italianu
tic nervóso espresso con gli òcchi
Tedescu
Augentick.
dhi , prn: li Definitzione
prn. de 3ˆ persona sing. chi si manígiat po su cumplementu dativu e de 'interessu', fintzes coment'e forma de arrespetu: pl. dhis (a issos, a issas)
Sinònimos e contràrios
si 3
/
bos
Frases
dhi nau ca est aici! ◊ pia a èssere cuntentu de dhi mustrare su chi teneus ◊ su cavalieri miu, e ita dhi potzu nai?! (S.A.Spano)◊ unu pagu de ispera dhi est sobrada pro custa zente ◊ si dhu fatzo ischire, ca ndhe dhi paret bene ◊ at pigau s'ascioni po ndi dhi tirai su croxu, a su truncu ◊ a fustei ita ndi dhi parit? ◊ est pedindhe de dhi mutire su dotore ◊ at bófiu a unu chi dhi teniat cunfiantza meda
Ètimu
ltn.
illi
Tradutziones
Frantzesu
lui
Ingresu
him,
her
Ispagnolu
le,
con pron. diretto: se
Italianu
gli,
le (a lui,
a lei)
Tedescu
ihm,
ihr.
garaítzos , nm pl: ghidaitzos,
ghiraditos,
ghiraitos,
ghiraitzu,
ghiratitzos,
giraditzos,
giraditzus,
giraitzos Definitzione
totu s'istentina, nada deosi ca in bentre est totu a lobos, a ghiroes, a tòrronos
Sinònimos e contràrios
beraditos,
busellos,
iltentina,
mannaditzus,
stintinigu
Frases
lestru, cane de isterju, chi za ti coco duos ghiraitos a paca de s'imperju! ◊ is giraditzus dhus impreant po cundiri sa fà, ca is prus grussus non servint po su sàmbini e ne po su sartitzu
Terminologia iscientìfica
crn
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
intestin
Ingresu
the intestines
Ispagnolu
tripas
Italianu
gli intestini
Tedescu
Eingeweide (Pl.),
Gedärm,
Gedärme.
irfroghedhàre , vrb: irfruedhare Definitzione
segare is pigionatzos o cambos noos chi essint in su truncu o in su fundhale de is matas
Sinònimos e contràrios
immodhitare,
irbrossare,
irfrogare,
irgrasazonare,
ischesciai,
ispudhonare
| ctr.
imbrossai
Frases
apo irfruedhadu sos múzulos, ca creschent menzus sas iferturas
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ébourgeonner
Ingresu
to pinch out
Ispagnolu
deschuponar
Italianu
scacchiare,
tagliare gli spròcchi
Tedescu
ausgeizen.
is , art, prn Definitzione
artículu plurale siat de númenes mascu e siat de númenes fémina: sos, sas, os, as (is cosas, is coros/corus, is domos/domus, is dannos/dannus, is féminas, is ómines/óminis, is pipias, is pipios/pipius); che is àteros artículos, s'impreat fintzes in càmbiu de unu númene e balet totu cudhos, cudhas, cussos, cussas, cun su prn. relativu chi fatante / is de domo = sos de famíllia, sos parentes prus custrintos
Sinònimos e contràrios
sas,
sos
Frases
sentza pònnere versu trudu iscrias a is amigos otavas o currentina! ◊ is óminis funt diferentis de is féminas ◊ chi si morint is cadhos e is boes, is ferros ti dhos betas… a paneri!
2.
is de Tonara narant "fígiu, fògia de nuge no ne bògio"◊ depeus torrai gràtzias a totus is chi ant crétiu in custu ◊ is chi ant inténdiu bengant totus a innòi! ◊ is chi ant acabbau podint andai ◊ is de su bighinau dhi ant intrau cosa a papare
Ètimu
ltn.
ipsis
Tradutziones
Frantzesu
les,
ceux,
celles
Ingresu
the
Ispagnolu
los,
las,
aquellos,
aquellas,
quienes
Italianu
i,
gli,
le,
quélli,
quélle,
colóro
Tedescu
die,
jene,
diejenigen.
ispalpedhàre , vrb: isprapedhai,
isprapiedhai,
isprepedhai,
isprepedhiare,
ispripiedhare,
sprapadhai Definitzione
isperriare deunudotu, apèrrere bene is ogos, is prabaristas, o fintzes àteru
Sinònimos e contràrios
ilbambarriare,
irbarriolare,
ispamparinare,
ispamporionare,
isparpalociai,
ispitzulinare,
sparrancai
/
abberberedhare,
acrabionare,
allutzighinare,
sparrunchiai
/
allampare
Frases
iat isprapedhau is ogus chi pariant duas làntias ◊ Bissentedhu furiat isprepedhendi is ogus po biri mellus ◊ ispripiedhat sos ogos po cumprènnere si est abbizu o drommidu
2.
est abarrau cun is ogus isprapedhaus de sa timoria ◊ est siciau cun is manus isprapiedharas in is ginugus
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
ouvrir grand
Ingresu
to open wide
Ispagnolu
abrir los ojos,
abrir de par en par
Italianu
spalancare gli òcchi
Tedescu
die Augen aufsperren.
li , prn: dhi* Definitzione
pron. de 3ˆ persona sing. impreau po gente (mascu e fémina) e po cosa (= a issu, a issa, a cussu, a cussa) manigiau po cumplementu dativu o de 'interessu': andhat bene iscritu siat abbandha e innanti de su vrb., siat totu a unu apustis (solu cun impr. o ger.)
Sinònimos e contràrios
bi
Frases
a isse li naro goi, ma a issa li naro gai ◊ issa li rispondheit in frantzesu e isse li pedeit iscuja in sardu ◊ afrànzali sa terra, a su prantone! ◊ bètali abba, a sa bràsia, pro no si che falare a chisina! ◊ ite li cheret a cue? ◊ candho ti cramat, rispòndheli! ◊ a chie ndhe at bisonzu daendheli! ◊ in su chelu che siat e no li fetant pesu sas cosas chi li sezis nendhe! (S.Patatu)◊ si li at unfiadu unu didu
Ètimu
ltn.
illi
Tradutziones
Frantzesu
lui
Ingresu
him (to)
Ispagnolu
le
Italianu
gli (a lui,
ad esso),
le (a lei,
ad essa)
Tedescu
ihm,
ihr.
lis , prn: dhis Definitzione
pron. de 3ˆ persona pl. impreau po gente e po cosa (= a issos, a issas, a cussos, a cussas, po cumplementu dativu o de interessu): si ponet siat abbandha e innanti de su vrb., siat totu a unu ma apustis (cun impr. e ger.) e si podet acumpangiare cun su prn. bi (a logos, bi chis = che lis)
Sinònimos e contràrios
bi,
si 3
Frases
si est a féminas lis rispondho goi, si mi dimandhant ómines lis rispondho gai ◊ a sos Sardos lis ant leadu s'istadu ◊ torrabbilis cussa cosa, a sos meres! ◊ a sa fine benzeint a su chi lis importaiat de piús ◊ dàelis sa cosa issoro, no lis dias sa nostra! ◊ bi lis naro deo su de fàghere, a sos pitzinnos ◊ candho ant afidadu, a issos lis ant regaladu una cafetera
Tradutziones
Frantzesu
leur
Ingresu
to them
Ispagnolu
les
Italianu
gli,
a lóro
Tedescu
ihnen.
oraría , nf: oreria Definitzione
prendhas, òperas de òru trebballau
Frases
a ndhe zughet de oraria, cussa fémina!…◊ in cussa butega bendhent oraria ◊ sa meri fiat una de is prus arricas, teniat terrenus, bestiàmini e oreria
Ètimu
srd.
Tradutziones
Frantzesu
bijoux en or
Ingresu
gold jewels
Ispagnolu
joyería
Italianu
gioièlli d'òro,
gli òri
Tedescu
goldene Schmuckstücke.
promòres , nm pl Definitzione
is mannos, is antzianos
Ètimu
ltn.
primores
Tradutziones
Frantzesu
les personnes âgées
Ingresu
old men
Ispagnolu
los mayores
Italianu
gli anziani,
i maggióri
Tedescu
die Alten.
serpía , nf: cerpiu*,
telpia,
tzarpia Definitzione
dónnia e css. bobboi; nau cun tzacu fintzes po ccn.
Sinònimos e contràrios
arresia,
babballoti,
babbaúciu,
babbaudhu,
babboi,
errebiu,
incerpiu,
terpusu,
titupiu
Frases
dhu'iat una serpia totu imbusciada in paperi
2.
ma càstia custa serpia, ca bolet frigai su fradi mannu!…
Tradutziones
Frantzesu
les insectes
Ingresu
insects
Ispagnolu
los insectos
Italianu
gli insètti
Tedescu
Insekten.
sos , art pl, prn Definitzione
artículu chi acumpàngiat is númenes mascos in sa forma de su plurale: s'impreat fintzes coment'e prn.
Sinònimos e contràrios
is
Frases
sos babbos, sos fizos, sos tios, sos frores, sos animales
2.
sos de domo, sos de como, sos de fora, sos chi cherent gai
Ètimu
ltn.
ipsos
Tradutziones
Frantzesu
les
Ingresu
the
Ispagnolu
los
Italianu
i,
gli
Tedescu
die.
telpía , nf, nm: cerpiu*,
serpia,
terpia,
terpiu,
tirpia,
tripia,
tzarpia Definitzione
dónnia e css. bobboi; foedhandho cun tzacu de ccn., chie giaet ifadu o est malu
Sinònimos e contràrios
arresia,
babballoti,
babbaudhu,
babboi,
errebiu,
incerpiu,
terpusu,
titupiu
Frases
brujendhe piantas e colturas custa terra incantada si distruet, forsis mancu tirpias che istant solas ◊ su gorropu est unu furriadorzu de istrias, acoilat bobborrotis e tirpias
2.
cussa fémina est una tripia
Tradutziones
Frantzesu
les insectes
Ingresu
insects
Ispagnolu
los insectos
Italianu
gli insètti
Tedescu
Insekten.
tzarpía , nf, nm: cerpiu*,
itzerpia,
serpia,
telpia,
tzelpia,
tzerpia,
tzerpiu Definitzione
dónnia e css. bobboi; foedhandho cun tzacu, unu malu, chi giaet ifadu
Sinònimos e contràrios
arresia,
babballoti,
babbaúciu,
babbaudhu,
babboi,
errebiu,
incerpiu,
terpusu,
titupiu,
tzerpulia
Frases
po santu Matia oberint is ogus totus is tzerpias, is arrasias
2.
arguai de tui chi ti lessas ponni is peis asusu de cussa tzarpia! ◊ si pesat rea che tzelpia ◊ at a èssi fillu de calincunu tzerpiu pudésciu! ◊ est una tzerpia arrebbeca e superba
Tradutziones
Frantzesu
bestioles
Ingresu
insects
Ispagnolu
los insectos,
bicho
Italianu
gli insètti
Tedescu
Insekten.