Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

addelantài, addelantàre , vrb: addelentare, adelantai, adelantare, adelentare, atelentare Definition crèschere is benes, s'interessu, fàere àteru interessu Synonyms e antonyms assusai, errichire, mediare, mezorare 2. Nicolau cunfessore in isciéntzias addelantadu sos fideles amparade! Etymon spn. adelentar Translations French accroître ses biens English to encrease one’s possessions Spanish incrementar los bienes Italian incrementare i pròpri bèni, gli avéri German vermehren.

aggalenàre , vrb Definition pigare sonnu Synonyms e antonyms abeliari, apisulinare, assograi, galare, ingalenare / imbasare, irganzare, iscadangiai, sucunzare, tambai | ctr. abbertudare, ischidare Sentences fit in irverru, note de traschia, su sonnu no potia aggalenare (A.Contu) Translations French s'assoupir, entrouvrir English to doze off, to half-close Spanish adormilarse Italian assopirsi, socchiùdere gli òcchi German einschlummern.

allutzighinàre , vrb Definition apèrrere bene deunudotu is ogos, comen'e faendho prus atentzione, meravigliaos Synonyms e antonyms allutzigare, ispalpedhare Sentences benit un'àinu, a denote, e mi allutzighinat sos ojos, pariat ànima mala 2. cussas sunt baldiendhe sa domo cun sos ojos allutzighinados Etymon srd. Translations French écarquiller les yeux English to open wide one's eyes Spanish abrir los ojos Italian spalancare gli òcchi German die Augen aufsperren.

bi , prn Definition prn. de 3ˆ pers. (= a isse/issu, a issa, a issos, a issas) impreau candho si agatat cun àteru prn. (lu, la, los, las, lis) abbandha postu innanti de su vrb. o fintzes totu a unu postu apustis: in nuoresu narant liu, lia = bi lu, bi la, si dhu, si dha; a logos dhu ponent a solu e faent fintzes su pl. bis = dhis, lis, a issos/a issus, a issas (bi chis = che lis) Synonyms e antonyms li, si 3 Sentences e ite pro bi l'àere ischidu!…◊ bi lu naro, a compare, si mi azuat ◊ daebbilu su chi li cheret! ◊ custa cosa bi lis torro, a issos ◊ mandhabbilis a fizas tuas unu saludu! ◊ bendhebbilis barata sa cosa! ◊ aiat lassadu sos boes a unu bighinarzu pro bi los tènnere contu (S.Patatu)◊ su frade pòberu andhaiat a su frade ricu a bi pedire pane, ma no bi zaiat nudha ◊ a su frutu de su rú nois bi namos "mura"◊ a issu bi dhu naro zeo ◊ narabbis ca za bi torro! ◊ dàbbila cussa cosa! ◊ zàbbidha! ◊ semus andhaos paris a bi chis leare s’immurzu ◊ poite bis ant lassau fàere totu cussu degollu? Translations French lui English him (to), her (to) Spanish le, les Italian gli, le (a lui, a lei) + lo, la, le, li (cumpl. og.) German ihm, ihr, ihn, sie, es.

chinnichínni , nm Definition genia de male, candho unu istat sèmpere aperindho e serrandho is ogos (chinnidura de s'ocru) chentza si ndhe pòdere istare Synonyms e antonyms giogulana Etymon srd. Translations French tic nerveux des yeux English a nervous eye tic Spanish tic nervioso de los ojos Italian tic nervóso espresso con gli òcchi German Augentick.

dhi , prn: li Definition prn. de 3ˆ persona sing. chi si manígiat po su cumplementu dativu e de 'interessu', fintzes coment'e forma de arrespetu: pl. dhis (a issos, a issas) Synonyms e antonyms si 3 / bos Sentences dhi nau ca est aici! ◊ pia a èssere cuntentu de dhi mustrare su chi teneus ◊ su cavalieri miu, e ita dhi potzu nai?! (S.A.Spano)◊ unu pagu de ispera dhi est sobrada pro custa zente ◊ si dhu fatzo ischire, ca ndhe dhi paret bene ◊ at pigau s'ascioni po ndi dhi tirai su croxu, a su truncu ◊ a fustei ita ndi dhi parit? ◊ est pedindhe de dhi mutire su dotore ◊ at bófiu a unu chi dhi teniat cunfiantza meda Etymon ltn. illi Translations French lui English him, her Spanish le, con pron. diretto: se Italian gli, le (a lui, a lei) German ihm, ihr.

garaítzos , nm pl: ghidaitzos, ghiraditos, ghiraitos, ghiraitzu, ghiratitzos, giraditzos, giraditzus, giraitzos Definition totu s'istentina, nada deosi ca in bentre est totu a lobos, a ghiroes, a tòrronos Synonyms e antonyms beraditos, busellos, iltentina, mannaditzus, stintinigu Sentences lestru, cane de isterju, chi za ti coco duos ghiraitos a paca de s'imperju! ◊ is giraditzus dhus impreant po cundiri sa fà, ca is prus grussus non servint po su sàmbini e ne po su sartitzu Scientific Terminology crn Etymon srd. Translations French intestin English the intestines Spanish tripas Italian gli intestini German Eingeweide (Pl.), Gedärm, Gedärme.

irfroghedhàre , vrb: irfruedhare Definition segare is pigionatzos o cambos noos chi essint in su truncu o in su fundhale de is matas Synonyms e antonyms immodhitare, irbrossare, irfrogare, irgrasazonare, ischesciai, ispudhonare | ctr. imbrossai Sentences apo irfruedhadu sos múzulos, ca creschent menzus sas iferturas Etymon srd. Translations French ébourgeonner English to pinch out Spanish deschuponar Italian scacchiare, tagliare gli spròcchi German ausgeizen.

is , art, prn Definition artículu plurale siat de númenes mascu e siat de númenes fémina: sos, sas, os, as (is cosas, is coros/corus, is domos/domus, is dannos/dannus, is féminas, is ómines/óminis, is pipias, is pipios/pipius); che is àteros artículos, s'impreat fintzes in càmbiu de unu númene e balet totu cudhos, cudhas, cussos, cussas, cun su prn. relativu chi fatante / is de domo = sos de famíllia, sos parentes prus custrintos Synonyms e antonyms sas, sos Sentences sentza pònnere versu trudu iscrias a is amigos otavas o currentina! ◊ is óminis funt diferentis de is féminas ◊ chi si morint is cadhos e is boes, is ferros ti dhos betas… a paneri! 2. is de Tonara narant "fígiu, fògia de nuge no ne bògio"◊ depeus torrai gràtzias a totus is chi ant crétiu in custu ◊ is chi ant inténdiu bengant totus a innòi! ◊ is chi ant acabbau podint andai ◊ is de su bighinau dhi ant intrau cosa a papare Etymon ltn. ipsis Translations French les, ceux, celles English the Spanish los, las, aquellos, aquellas, quienes Italian i, gli, le, quélli, quélle, colóro German die, jene, diejenigen.

ispalpedhàre , vrb: isprapedhai, isprapiedhai, isprepedhai, isprepedhiare, ispripiedhare, sprapadhai Definition isperriare deunudotu, apèrrere bene is ogos, is prabaristas, o fintzes àteru Synonyms e antonyms ilbambarriare, irbarriolare, ispamparinare, ispamporionare, isparpalociai, ispitzulinare, sparrancai / abberberedhare, acrabionare, allutzighinare, sparrunchiai / allampare Sentences iat isprapedhau is ogus chi pariant duas làntias ◊ Bissentedhu furiat isprepedhendi is ogus po biri mellus ◊ ispripiedhat sos ogos po cumprènnere si est abbizu o drommidu 2. est abarrau cun is ogus isprapedhaus de sa timoria ◊ est siciau cun is manus isprapiedharas in is ginugus Etymon srd. Translations French ouvrir grand English to open wide Spanish abrir los ojos, abrir de par en par Italian spalancare gli òcchi German die Augen aufsperren.

li , prn: dhi* Definition pron. de 3ˆ persona sing. impreau po gente (mascu e fémina) e po cosa (= a issu, a issa, a cussu, a cussa) manigiau po cumplementu dativu o de 'interessu': andhat bene iscritu siat abbandha e innanti de su vrb., siat totu a unu apustis (solu cun impr. o ger.) Synonyms e antonyms bi Sentences a isse li naro goi, ma a issa li naro gai ◊ issa li rispondheit in frantzesu e isse li pedeit iscuja in sardu ◊ afrànzali sa terra, a su prantone! ◊ bètali abba, a sa bràsia, pro no si che falare a chisina! ◊ ite li cheret a cue? ◊ candho ti cramat, rispòndheli! ◊ a chie ndhe at bisonzu daendheli! ◊ in su chelu che siat e no li fetant pesu sas cosas chi li sezis nendhe! (S.Patatu)◊ si li at unfiadu unu didu Etymon ltn. illi Translations French lui English him (to) Spanish le Italian gli (a lui, ad esso), le (a lei, ad essa) German ihm, ihr.

lis , prn: dhis Definition pron. de 3ˆ persona pl. impreau po gente e po cosa (= a issos, a issas, a cussos, a cussas, po cumplementu dativu o de interessu): si ponet siat abbandha e innanti de su vrb., siat totu a unu ma apustis (cun impr. e ger.) e si podet acumpangiare cun su prn. bi (a logos, bi chis = che lis) Synonyms e antonyms bi, si 3 Sentences si est a féminas lis rispondho goi, si mi dimandhant ómines lis rispondho gai ◊ a sos Sardos lis ant leadu s'istadu ◊ torrabbilis cussa cosa, a sos meres! ◊ a sa fine benzeint a su chi lis importaiat de piús ◊ dàelis sa cosa issoro, no lis dias sa nostra! ◊ bi lis naro deo su de fàghere, a sos pitzinnos ◊ candho ant afidadu, a issos lis ant regaladu una cafetera Translations French leur English to them Spanish les Italian gli, a lóro German ihnen.

oraría , nf: oreria Definition prendhas, òperas de òru trebballau Sentences a ndhe zughet de oraria, cussa fémina!…◊ in cussa butega bendhent oraria ◊ sa meri fiat una de is prus arricas, teniat terrenus, bestiàmini e oreria Etymon srd. Translations French bijoux en or English gold jewels Spanish joyería Italian gioièlli d'òro, gli òri German goldene Schmuckstücke.

promòres , nm pl Definition is mannos, is antzianos Etymon ltn. primores Translations French les personnes âgées English old men Spanish los mayores Italian gli anziani, i maggióri German die Alten.

serpía , nf: cerpiu*, telpia, tzarpia Definition dónnia e css. bobboi; nau cun tzacu fintzes po ccn. Synonyms e antonyms arresia, babballoti, babbaúciu, babbaudhu, babboi, errebiu, incerpiu, terpusu, titupiu Sentences dhu'iat una serpia totu imbusciada in paperi 2. ma càstia custa serpia, ca bolet frigai su fradi mannu!… Translations French les insectes English insects Spanish los insectos Italian gli insètti German Insekten.

sos , art pl, prn Definition artículu chi acumpàngiat is númenes mascos in sa forma de su plurale: s'impreat fintzes coment'e prn. Synonyms e antonyms is Sentences sos babbos, sos fizos, sos tios, sos frores, sos animales 2. sos de domo, sos de como, sos de fora, sos chi cherent gai Etymon ltn. ipsos Translations French les English the Spanish los Italian i, gli German die.

telpía , nf, nm: cerpiu*, serpia, terpia, terpiu, tirpia, tripia, tzarpia Definition dónnia e css. bobboi; foedhandho cun tzacu de ccn., chie giaet ifadu o est malu Synonyms e antonyms arresia, babballoti, babbaudhu, babboi, errebiu, incerpiu, terpusu, titupiu Sentences brujendhe piantas e colturas custa terra incantada si distruet, forsis mancu tirpias che istant solas ◊ su gorropu est unu furriadorzu de istrias, acoilat bobborrotis e tirpias 2. cussa fémina est una tripia Translations French les insectes English insects Spanish los insectos Italian gli insètti German Insekten.

tzarpía , nf, nm: cerpiu*, itzerpia, serpia, telpia, tzelpia, tzerpia, tzerpiu Definition dónnia e css. bobboi; foedhandho cun tzacu, unu malu, chi giaet ifadu Synonyms e antonyms arresia, babballoti, babbaúciu, babbaudhu, babboi, errebiu, incerpiu, terpusu, titupiu, tzerpulia Sentences po santu Matia oberint is ogus totus is tzerpias, is arrasias 2. arguai de tui chi ti lessas ponni is peis asusu de cussa tzarpia! ◊ si pesat rea che tzelpia ◊ at a èssi fillu de calincunu tzerpiu pudésciu! ◊ est una tzerpia arrebbeca e superba Translations French bestioles English insects Spanish los insectos, bicho Italian gli insètti German Insekten.