Legenda Incurtzaduras | Legenda Sìmbulos

acerbonài , vrb: cerbonai Definitzione pònnere su cerboni, s’arraiga, a bide o àteru, po dha mantènnere Sinònimos e contràrios arradicare 2. issu tenit sa bíngia totu bèni acerbonada Terminologia iscientìfica bng Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu échalasser la vigne Ingresu vines staking Ispagnolu arrodrigar Italianu méttere i palétti alle viti Tedescu pfählen.

aciopài , vrb Definitzione atzitzare is canes, su dhos mandhare a mossigare a ccn. Sinònimos e contràrios alluscai, ateneae, atiare, auntzare, incidai, inciulai, insissiligai, intzullire, tzuntzullare, ubetzare | ctr. caciare Tradutziones Frantzesu pousser, exciter Ingresu to instigate Ispagnolu azuzar Italianu aizzare i cani Tedescu hetzen (auf, mit Akk.).

acorriàre , vrb Definitzione est su chi faet a is dentes su frutuàriu papau aghedu chentza èssere ancora bene cotu e druche; atrotigare, fàere coment'e corria, a corria; baliare ccn. cosa Sinònimos e contràrios incurriatare / agguantai, babiai Frases sa pruna crua mi at acorriadu sas dentes ◊ sa frúture cherva acórriat ◊ mi sento acorriare solu in bídere custa ua: no ndhe cherzo assazare!(P.Mossa) 2. no faghet a bos nàrrere peruna cosa: no acorriades nudha! Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu agacer Ingresu to set on edge Ispagnolu dar dentera Italianu allegare i dènti Tedescu sich zusammenziehen.

acorriatàre , vrb Definitzione fàere tzacurrare is dentes; fàere corriatzu Sinònimos e contràrios arrodare, titiriscare, tzacarrai Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu grincer Ingresu to grind Ispagnolu rechinar Italianu digrignare i dènti Tedescu fletschen (animalis), mit den Zähnen knirschen (cristianus).

acucuài , vrb: acucurae, acucurai, acucurare, acucurari, acucurrare, acugurrai, acugurrare Definitzione prènnere un'istrégiu apitzu de is oros, a cúcuru (o a cucurru), ponendho prus de su chi cabet a oros; prènnere sa tita de late (nau de is animales féminas chi depent angiare) e fintzes acostire sa terra a ccn. cosa prantada, su si ammuntonare de sa gente chi acudit a unu logu; pònnere in cúcuru (nau de su giuale a is boes) Sinònimos e contràrios acolumare, acucurrumedhare, afucurare / acuguciai / giúnghere / maltzire, marcitai | ctr. bocare, iscucurai, leai Frases no cumprendu comenti apat pótziu acugurrai tanti dinai ◊ bi at logu chi sa mesura la faghent a oros, medindhe, e àteros ue l'acucurrant ◊ teniat dus canistedhus acucuraus de figu sicada 2. sas berbeghes sunt acucurrendhe ca lis cheret pagu pro anzare ◊ s'aera est acucurrendhe, acucurrendhe: s'imbucat a pròere, ndhe faghet de abba!… 3. at acucurau sa terra a sa patata ◊ totu sa genti de s'arruga si est acugurrada de is tzérrius chi apu ghetau! ◊ candu passant is isposus, sa genti, po dhus biri, at a èssi acugurrada me is ispuntonis ◊ poita ti acugurras a su petus miu? 4. mi leo su zuale e sos loros ca depo acucurrare sos boes ◊ sos basones, intantu, a custu puntu ognunu betat giuale a su giú sou e l'acucurrat a sa pedra, a triulare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu combler Ingresu to overfill Ispagnolu hacer rebosar Italianu riempire óltre i bórdi Tedescu überfüllen.

addegàre , vrb: atecare, ategai Definitzione fàere sa tega, nau de unos cantu laores (fae, pisucre, pisu)/ fasoledhu ategau = a tega fata Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu nouer (bot.) Ingresu to set Ispagnolu transformarse el ovario en fruto Italianu allegare (fare i baccèlli) Tedescu ansetzen (Bot).

addelantài, addelantàre , vrb: addelentare, adelantai, adelantare, adelentare, atelentare Definitzione crèschere is benes, s'interessu, fàere àteru interessu Sinònimos e contràrios assusai, errichire, mediare, mezorare 2. Nicolau cunfessore in isciéntzias addelantadu sos fideles amparade! Ètimu spn. adelentar Tradutziones Frantzesu accroître ses biens Ingresu to encrease one’s possessions Ispagnolu incrementar los bienes Italianu incrementare i pròpri bèni, gli avéri Tedescu vermehren.

àe , nf: ave Definitzione is pigiones pentzaos e pigaos chentza distintziones e totus impare; dhu narant de ccn. pigione precisu, o fintzes de unu pigione ebbia bastat chi siat: candho acontesset custu si narat pl. puru; a logos, unu de is pigiones prus mannos, s'àbbile Sinònimos e contràrios pigionia, pilloneri, pugione, ulturina / àbbila Maneras de nàrrere csn: pintare s'ae a bolu = èssiri grandu pintori diaderus de pintai is pillonis candu funti bolendi; lestru che ae in bolu = lestru meda, àbbile faghindhe faina Frases no si moet de ae corogosta: pro paura s'isméntigat d'olare (L.Cubeddu)◊ si bolare coment'e ae podia, pro poder bènnere a cue su bolu pesare dia (A.G.Solinas)◊ sunt totu a una piae, che iscapados a s'ae ndh'essesint solovrados ◊ s'olia si l'est manighendhe s'ae ◊ s'ae famida est faghindhe dannu meda in binza 2. no píulat un'ae ◊ sas aes sulcant sas aeras ◊ sas aes puru, a trumas, ant boladu ◊ sas aves sunt cantandhe, bolendhe, faghindhe su nidu ◊ s'ischit chi sempre subra de sas ruinas sas aes mortorzeras faghent festa! ◊ pòneti alas de ave e bola artu! ◊ sas aves ant cambiadu boghe Ètimu ltn. ave(m) Tradutziones Frantzesu faune ornithologique Ingresu birdlife Ispagnolu las aves Italianu avifàuna, i volàtili Tedescu Vögel.

aggallàre , vrb Definitzione fàere su gallu, is càgios, fàere sa pedhe a tretos tostada e grussa meda Sinònimos e contràrios abbadhare, acorgiare, acorzolare Frases sos pes fint abbituados a totu sos intopos, aggallèndhesi in su corzu, caminendhe chentza botes Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu rendre calleux Ingresu to make horny Ispagnolu encallecer Italianu incallire, fare i calli Tedescu verhärten.

allorichitàre , vrb: allorighitare, lorichitare Definitzione fàere o essire a lorighedhas, a tzirollos (cricos) pitichedhos, nau mescamente de is pilos Sinònimos e contràrios anedhai, arrullai, eritzare, frisai, incincinnare, riciulare | ctr. istirare Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu friser Ingresu to form into curls Ispagnolu ensortijar Italianu arricciolare, fare i bóccoli Tedescu kräuseln.

altudhàre , vrb: artudhare, artzudhare, astudhare, atudhare Definitzione pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare Sinònimos e contràrios aciuciudhae, altudhire, apilurtzie, arpilare, assunciudhai, aturtudhire, atzultzudhare, impilurtzai, impriutzai Frases fit artudhadu a su fritu e a su fàmene 2. mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire dresser les cheveux sur la tête (herisser), frissonner de froid, frissonner d'horreur Ingresu to make s.o.'s hair stand on end, to shudder Ispagnolu espeluznar, ponérsele los pelos de punta Italianu far rizzare i capélli, rabbrividire Tedescu die Haare sträuben, schaudern.

arrullài , vrb: orrullai Definitzione anedhare is pilos Sinònimos e contràrios allorichitare, anedhai, eritzare, frisai, incincinnare, riciulare Frases is pilus de seda chi no ti apu arrullau furiant luxentis de isperas e no portalis serraus! (A.C.Serra) Ètimu ctl. rullar Tradutziones Frantzesu friser Ingresu to curl Ispagnolu rizar, ensortijar Italianu arricciare i capélli Tedescu sich das Haar kräuseln.

bagnài, bagnàre , vrb: abbagnare, bangiai, bangiare, bannare 1, banzare Definitzione isciúndhere, betare o intrare a mesu de s'abba in s'erriu, in su mare; betare abba a sa cosa Sinònimos e contràrios ifúndhere, insúndhere, isfúndhere | ctr. asciutai, frobbire Frases bagnai su cuadhu, is bòis, unu vascellu ◊ daghi si solint banzare isparit de s'artrosi su dolore 2. onzi pedra de sàmbene est bangiada chi est s'Era de sos màrtires giamada ◊ conat su sudori e bàngiat s'istula Ètimu itl. bagnare Tradutziones Frantzesu se baigner Ingresu to bathe Ispagnolu bañar, mojar Italianu fare i bagni Tedescu baden.

cadredhài , vrb: cadredhare, cardedhai, cardidhari, cradedhare Definitzione fàghere de ancas, mòvere is cambas iscudendho is peis a terra, prus che àteru po tostorrudéntzia o protesta o dolore; istare a su brínchida brínchida Sinònimos e contràrios catrichidhare, ispeinchinare, istrumpidare, matanare, scadronai / iscradedhiare Frases si ndhe pesat calchidendhe e andhat cadredha cadredha ◊ chi dhi ponit sabi, a sa ferida, su sannori gei cadredhat! ◊ dh'at aferrau a sa braba e dh'at fatu cadredhai: fiat acanta a s'imbrutai puru! ◊ su porcu fit male trobeidu e cadredhendhe s'est isortu ◊ is animalis arestis cadridhant si dhus aferras ◊ axiu tenit sa croxueta cardedhendi candu est cassara a soga a conca!… 2. candu su craboni est malu a tenni tocat a cardedhai cun su sulavogu ◊ chi is predis si podiant cojai, cussu no iat a cardedhai meda po agatai fémina Tradutziones Frantzesu se démener Ingresu to fidget Ispagnolu agitar Italianu agitarsi, dimenarsi con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedescu sich hin und her bewegen.

cadredhaméntu , nm Definitzione su atripare is peis a terra comente faet chie no bolet abbarrare o no bolet calecuna cosa Sinònimos e contràrios acuadhinadura, cadredhada, cadredhadura, cadredhu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remuement de pieds par souffrance Ingresu fidgeting Ispagnolu forcejeo de los pies Italianu dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedescu Schlenkern.

cadrédhu , nm, agt Definitzione su cadredhare, fintzes una genia de tostorrudéntzia, de murrúngiu Sinònimos e contràrios cadredhada, cadredhadura, cadredhamentu 2. lassàdemi su cadredhu, no est comente nades bois! 3. custa teraca fit cadredha Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu remuement des pieds par souffrance Ingresu fidgeting Ispagnolu forcejeo de los pies Italianu dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs Tedescu Schlenkern.

chi , prn: ci 1 Definitzione prn. relativu in parte de calesiògiat númene mascu o fémina, singulare o plurale, sugetu o cumplementu (su sardu no narat "su/sa cale, is calis, sos/sas cales", si no cun valore de càusa: su cales); coment'e prn. relativu s'impreat meda cun funtzione de avb. de logu in su sensu de inue, aundi, de tempus in su sensu de candho e de àteros cumplementos (fintzes acumpangiau cun pron. pers. po su sensu precisu de su cmpl.); in campidanesu e mesania s'impreat meda cun valore de cng. si po pònnere una cunditzione (e fintzes in prop. de ispédhiu); faet un'avb. in d-unas cantu maneras de nàrrere po inditare un'atzione chi sighit: èssere o istare + bvrb. sing. 2ˆ p. impr + chi ti… + bvrb (1ˆ p. sing. ind. pres.) = èssere o istare a su + bvrb 2ˆ p. impr. + matessi bvrb 2ˆ p. impr.; su/sa + nm. chi est su/sa + matessi nm… = fintzas su/sa… (s'impreat fintzes cun avb: oe chi est oe… = fintzes oe, ancora como) Sinònimos e contràrios ue, candho / si Frases dàemi sa cosa chi zughes in manu ◊ càstia a su trabballu chi ses fendi! ◊ custu est su contu chi praxit a tui ◊ bi ndhe at chi trampistant negusciendhe runza ◊ nàrami totu sas cosas chi cheres ◊ a carrela acudiat pisedhos chi teniant àteras cosas de contare ◊ sa Sardínnia tenit risorsas chi point èssi postas a fundamentu de indústrias noas ◊ apo arriciu is novas ci mi as mannau ◊ custa no est màchina chi potas cúrrere meda!◊ su ci apo fatu est istàpia una cosa ci est pràcia a totus (C.Argiolas) 2. sa domo chi isto l'apo comporada ◊ bi aiat unu palatu chi bi fint sas fadas ◊ sa die chi ant fatu a tie no ant fatu àtera cosa si no gravèglios e rosas ◊ fut s'annu chi at niau meda ◊ a candho como chi no at mes'annu apedhat, ite at a èssere a mannu, custu catedhu! ◊ sa dí chi furia gioghendu a mammacua apu agatau custu ◊ in s'annu chi non isciu ci funta duus fradis, unu arricu e s'àteru pòbiru ◊ sa poesia est unu frutu chi li cunfaghet su tempus asciutu (Màsala)◊ aiant postu a béndhere una siendha chi su mere fuit mortu ◊ at tzerriau unu cassadori chi dhi teniat cunfiantza meda (E.Musio) 3. un'amigu bonu no dhu agatas mancu a perda furriada, chi dhu circas in s'ora de s'abbisúngiu ◊ su meri miu, ci tèngiu fàmini, mi donat pastura ◊ chi boles chi mi chelle, chelladi innanti tue! ◊ como, ci morzo, mi morzo cuntentu ◊ oe nemos andhat a carrixae: bieus ci su mere si decidit a nosi pagae comente si depet! ◊ filla mia, chi si lassasta intrai finas a candu passat s'àcua! 4. fúrria chi ti fúrrio, e ite no ant imbentadu?! ◊ fint tira chi ti tiro fintzas chi che l'ant segadu ◊ est totaganta die pista chi ti pisto, cun cudhu martedhu! ◊ fit chirca chi ti chirco, fintzas chi l'at àpidu ◊ primu fiast sempri "papa chi est papa" e immoi no mi ndi bolis donai?! 5. teniat unu difetu chi no papàt atra cosa si no pasta reali 6. sa fera chi est sa fera candho ofendhet lu fachet pro si difèndhere (G.Piga) Ètimu ltn. qui Tradutziones Frantzesu que, qui Ingresu what, which Ispagnolu que Italianu che, il quale, la quale, i quali, le quali Tedescu der, die, das, welcher, welche, welches.

coilàrza, coilàtza , nf, nm: cubilarja, cuilàglia, cuilàrgia, cuilarza, cuilarzu, cuilarxa, cuilarxu, cuilatza, cuilaxa, curiatza Definitzione tretu, logu inue totu a fúrriu si dhue faet o ant fatu acorru po bestiàmene, passiale, cuile, e fintzes sa mindha ue si ponet su cuile; logu alladamingiau, grassu ca dhue fut su cuile; coilarza est fintzes sa tana de su lèpere / fàghere cuilarza = pònnere bestiàmene a pàschere, a crocare, po ingrassare sa terra Sinònimos e contràrios coibi, pastoritzale Frases cue est logu de pastoriu e de cuilarzos ◊ nche colaiat su tempus pulindhe sa cubilarja ◊ no t'ispundas atesu de cuilarxa ca cussu ti bolit ispitzulai! ◊ eus fatu s'abbisita de is cuilarxus de sa cussòrgia Terminologia iscientìfica pst Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu terrain où il y a des enceintes pour les animaux Ingresu corral Ispagnolu terreno donde hay apriscos Italianu terréno dóve insistono i recinti per il bestiame Tedescu Viehpferch.

contrasinnàre , vrb Definitzione cambiare is sinnos (mescamente de is animales po dhos cunfúndhere, si funt furaos) Tradutziones Frantzesu modifier la marque du bétail pour tromper Ingresu to falsify the signs Ispagnolu cambiar la marca de las reses Italianu falsare i ségni Tedescu die Zeichen entstellen.

córvina , nf Definitzione is crobos Sinònimos e contràrios corvia Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu les corbeaux Ingresu ravens Ispagnolu los cuervos Italianu i corvi Tedescu Raben.

«« Torra a chircare