abbruncài, abbruncàre , vrb: abbrunchiai,
abbrunchiare,
abbrunciare Definizione
atumbare o iscúdere a su bruncu, a murros, e fintzes pigare a su bruncu, nàrrere cosa coment'e giaendho una briga, naendho cosa in contràriu; pònnere bruncu (in sa carrada, in s'ampudha, in su papare o, is animales, in s'erba a pàschere); rfl. èssere a primma
Sinonimi e contrari
abboluire,
arruncare,
brigare,
chelcire,
irmurrare,
irruncare,
ispochiare,
sbruncai,
stronciai
/
assansiare
/
adobiai,
atumbae,
imbronconai,
trabbucai 1
/
agghegiare
/
ammurrionare
Modi di dire
csn:
abbruncai su frascu = artziai su frascu po bufai a bruncu; abbruncare su fogu = acontzare su fogu, sos titones
Frasi
fit andhendhe a s'apàlpidu, abbrunchendhe a bicos e chizolos ◊ at leadu a dereta, istontonendhe e abbrunchendhe in s'impedradu iscumbessu ◊ abbruncai un'animali chi si bollit fuiri ◊ is brebeis candu tenint ispédhiu de andai, dhas abbruncu e si firmant ◊ at abbruncau is cunsilleris sentza nimmancu dhis lassai isterri s'arrexonamentu!
2.
abarras isciacuendi pratus… abbrunca de su salatieri! ◊ is brebeis funt abbrunchendi sa pastura
3.
su sèneche lu cussizat severu e firmu, ma isse no resessit a abbruncare s'ammolighinamentu, pessandhe a una fémina chi no est sua
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
heurter,
claquer
Inglese
to give a slap (on lips)
Spagnolo
abofetear,
golpear en los morros
Italiano
dare un mostaccióne
Tedesco
auf die Schnautze hauen.
àca , nf Definizione
ebba de portante, ammaistada a camminare movendho impare ambaduos peis de una parte, a borta a borta
Sinonimi e contrari
acheta,
ebba,
vacheta
Cognomi e Proverbi
smb:
Acca
Terminologia scientifica
anall
Etimo
spn.
haca
Traduzioni
Francese
jument qui va l’amble
Inglese
pretty mare
Spagnolo
yegua amaestrada para mover los pies de un lado juntos
Italiano
cavallùccia
Tedesco
kleine Stute.
aciapitài , vrb: ciapitai Definizione
fàere is passighedhos de su ballu
Sinonimi e contrari
atzopitai,
istripitare,
sciampitai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
sautiller
Inglese
to hop about
Spagnolo
hacer los pasos del baile sardo
Italiano
salterellare
Tedesco
Tanzschritte,
sprünge machen.
aconculedhàre , vrb Definizione
fàere a cónculu, aciuvai, fàere a fossu, nau de is ogos, de is trempas
Sinonimi e contrari
aconcuare,
indevucare,
istuvucare,
tuvucare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
creuser
Inglese
to hollow out
Spagnolo
hundirse los ojos
Italiano
incavarsi (détto degli òcchi,
delle guance)
Tedesco
einfallen (für Wangen,
nau po is trempas),
tiefliegen (für Augen,
nau po is ogus).
addelantài, addelantàre , vrb: addelentare,
adelantai,
adelantare,
adelentare,
atelentare Definizione
crèschere is benes, s'interessu, fàere àteru interessu
Sinonimi e contrari
assusai,
errichire,
mediare,
mezorare
2.
Nicolau cunfessore in isciéntzias addelantadu sos fideles amparade!
Etimo
spn.
adelentar
Traduzioni
Francese
accroître ses biens
Inglese
to encrease one’s possessions
Spagnolo
incrementar los bienes
Italiano
incrementare i pròpri bèni,
gli avéri
Tedesco
vermehren.
addenticàre , vrb: addentigai,
addentigare,
addentigrai,
addentijare,
addrenticare,
adentiae,
adentiai Definizione
istrínghere cosa cun is dentes, arrennèscere a matzigare, mossigare cosa tostada
Sinonimi e contrari
addentai,
dencicare,
immorroxare,
iscafitai,
monsiare,
mòssere
/
maistai
2.
custa cosa tosta deo no l'addéntigo, ca mi dolent sas dentes
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mordre
Inglese
to bite
Spagnolo
hincar los dientes
Italiano
addentare
Tedesco
anbeißen.
agioroscàre , vrb Traduzioni
Francese
se jetter en grondant (chien qui gronde)
Inglese
jumping of a growling dog with the intention of biting
Spagnolo
acometer los perros en la caza
Italiano
l'avventarsi del cane ringhiando per mòrdere
Tedesco
sich knurrend auf jdn,
stürzen.
allutzighinàre , vrb Definizione
apèrrere bene deunudotu is ogos, comen'e faendho prus atentzione, meravigliaos
Sinonimi e contrari
allutzigare,
ispalpedhare
Frasi
benit un'àinu, a denote, e mi allutzighinat sos ojos, pariat ànima mala
2.
cussas sunt baldiendhe sa domo cun sos ojos allutzighinados
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
écarquiller les yeux
Inglese
to open wide one's eyes
Spagnolo
abrir los ojos
Italiano
spalancare gli òcchi
Tedesco
die Augen aufsperren.
altudhàre , vrb: artudhare,
artzudhare,
astudhare,
atudhare Definizione
pònnere sa tzudha, fàere inteterare su pilu, intrare su fritu de s'assíchidu, de sa timoria; fintzes arrennegare
Sinonimi e contrari
aciuciudhae,
altudhire,
apilurtzie,
arpilare,
assunciudhai,
aturtudhire,
atzultzudhare,
impilurtzai,
impriutzai
Frasi
fit artudhadu a su fritu e a su fàmene
2.
mamas chin fizos morzendhe de fàmine sunt cosas chi faghent altudhare ◊ un'aerita de ispreu mi artudhat sa carena (P.Fae)◊ si li fit atudhada sa carena pessandhe de pòdere favedhare gai a su frade (S.Spiggia)◊ mancari si artzudhet, isse, si dha faent abbassare sa coa! ◊ mi ndhe altudhat sa pedhe
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
faire dresser les cheveux sur la tête (herisser),
frissonner de froid,
frissonner d'horreur
Inglese
to make s.o.'s hair stand on end,
to shudder
Spagnolo
espeluznar,
ponérsele los pelos de punta
Italiano
far rizzare i capélli,
rabbrividire
Tedesco
die Haare sträuben,
schaudern.
ambadúos, ambadús , agt, prn: amborduos,
ambosduos,
ammaduos Definizione
ambos duos (f. ambas duas): unu e àteru, duos leaos impare
Sinonimi e contrari
ambos
Frasi
dhi ant curau is ogos ambaduos ◊ tui ses prus pràticu de mei in ambaduas cosas
Traduzioni
Francese
les deux
Inglese
both
Spagnolo
ambos,
los dos
Italiano
entrambi,
ambedue
Tedesco
beide.
anzonína , nf Definizione
totu is angiones pigaos o cunsideraos impare / a s'a. = che anzone, acomenti si fait cun o a is angionis
Frasi
fatendhe s'alte sua matzonina, a sos massajos lis furat sa ua e a tie si dat s'anzonina! (A.M.Scanu)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tous les agneaux
Inglese
the whole of lambs
Spagnolo
el conjunto de los corderos
Italiano
l'insième degli agnèlli
Tedesco
Lammherde.
apodhicàda , nf: apodhigada Definizione
su istare aprapudhandho, tocandho, totu; posta de pódhighe, marcu abbarrau de is pódhighes
Sinonimi e contrari
apódhicu
2.
custos bidros, si los abbàidas, sunt totu apodhigadas ◊ frobbi cussu móbbile ca est totu apodhigadas!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
empreinte digitale
Inglese
fingerprint
Spagnolo
huella de los dedos
Italiano
imprónta delle dita,
imprónta digitale
Tedesco
Fingerabdruck.
apodhicàre , vrb: apodhigae,
apodhigai,
apodhigare,
podhicare Definizione
su istare totu tocandho cun is pódhighes, ponendho is pódhighes apitzu de is cosas sentza de bisóngiu, imbrutandhodhas (e, segundu ite si tocat, faendho male puru, giaendho dolore, ma fintzes po vísita o àteru); fintzes trebballare a pódhighes (es. su casu)
Sinonimi e contrari
afarrancae,
ammanuncai,
cariedhare
Frasi
ohi ite tológiu candho apódhigant s'ógiu! ◊ donzi mermu ti ant apodhicau ◊ sa morte isetat chin gúrpinos risitos de acunnortu pro nos apodhicare sas pèrelas de s'ànima (F.Satta)◊ su dotore mi at apodhigau bene in préchias
2.
cussa picioca dh'ant apodhigada a deretu e a trevessu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
toucher du doigt
Inglese
to touch
Spagnolo
toquetear con los dedos
Italiano
toccare,
tastare con le dita
Tedesco
berühren,
betasten.
apodhilàre , vrb Definizione
artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acuiladórgiu o acorru de is pudhas
Sinonimi e contrari
apudhai,
apudhalzare
/
acadhai,
alciare,
ampiai
Frasi
sas pudhas sunt apodhiladas in su cannitu ◊ sa pudha si est apodhilada e at comintzadu a si pulire (Z.Zazzu)
2.
si nch'est apodhilata a supra de su carru
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se percher
Inglese
to roost
Spagnolo
posarse los pájaros
Italiano
appollaiare
Tedesco
sich auf die Stange setzen.
apudhài , vrb: apudhare Definizione
su si che artzare a su pudhàrgiu, a s’acorru de is pudhas, artzare a pitzu de calecuna cosa che is pudhas; andhare a in artu; su si crèdere meda, bogare atza che pudhu in mesu de pudhas
Sinonimi e contrari
apiculai,
apodhilare,
apudhalzare
/
ampiai,
alciare
/
alleporedhare,
alleporizare,
apudhichinare,
incaboniscai,
ingrigliare
Frasi
ma càstia cussu caboni chi si est apudhau asuba de sa carrada! ◊ custa pudha fiat apudhada asuba de unu muntoni de òru…
2.
sa nébida a mengianu de su Frumindosa si ndi apudhat a bidha
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se percher,
ragaillardir,
remplir d'orgueil
Inglese
to perch,
to make proud,
to make cocky
Spagnolo
posarse los pájaros,
engallarse
Italiano
appollaiarsi,
ringalluzzire,
insuperbire
Tedesco
sich niederkauen,
eitel werden,
stolz werden.
apudhalzàre , vrb: apudharjare,
apudharzare Definizione
artzare a su pudhàrgiu, istare in s’acorru de is pudhas
Sinonimi e contrari
apodhilare,
apudhai,
apudhionare
2.
bi at unu paone apudharzadu subra de una conchita
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se percher
Inglese
to perch
Spagnolo
posarse los pájaros
Italiano
appollaiarsi
Tedesco
sich auf die Stange setzen.
arangiarrungiósu , nm Definizione
genia de mata po bellesa (no est naturale in Sardigna): si narat fintzes bòcia arrungiosa (chi est su frutu, totu arrasposu a fora)
Terminologia scientifica
mtr, Maclura pomifera
Traduzioni
Francese
oranger des osages
Inglese
osage orange
Spagnolo
naranjo de los osage
Italiano
maclura
Tedesco
Milchorangenbaum,
Osagedorn.
ataconài, ataconàre , vrb: taconare* Definizione
pònnere su tacone, aconciare is iscarpas; nau in cobertantza, cobèrrere
Sinonimi e contrari
| ctr.
istaconare
Traduzioni
Francese
changer les talons
Inglese
to botch shoes
Spagnolo
remendar los zapatos
Italiano
rabberciare le scarpe
Tedesco
ausbessern.
cacàtza , nf Definizione
genia de isprugadura de colore grogo chi faent is gràndhulas grassas in su cundhutu de is origas
Traduzioni
Francese
cérumen
Inglese
earwax
Spagnolo
cerumen,
cera de los oídos
Italiano
cerume
Tedesco
Ohrenschmalz.
cadredhaméntu , nm Definizione
su atripare is peis a terra comente faet chie no bolet abbarrare o no bolet calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acuadhinadura,
cadredhada,
cadredhadura,
cadredhu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
remuement de pieds par souffrance
Inglese
fidgeting
Spagnolo
forcejeo de los pies
Italiano
dimenìo con i pièdi per insofferènza di qlcs
Tedesco
Schlenkern.