is , art, prn Definizione artículu plurale siat de númenes mascu e siat de númenes fémina: sos, sas, os, as (is cosas, is coros/corus, is domos/domus, is dannos/dannus, is féminas, is ómines/óminis, is pipias, is pipios/pipius); che is àteros artículos, s'impreat fintzes in càmbiu de unu númene e balet totu cudhos, cudhas, cussos, cussas, cun su prn. relativu chi fatante / is de domo = sos de famíllia, sos parentes prus custrintos Sinonimi e contrari sas, sos Frasi sentza pònnere versu trudu iscrias a is amigos otavas o currentina! ◊ is óminis funt diferentis de is féminas ◊ chi si morint is cadhos e is boes, is ferros ti dhos betas… a paneri! 2. is de Tonara narant "fígiu, fògia de nuge no ne bògio"◊ depeus torrai gràtzias a totus is chi ant crétiu in custu ◊ is chi ant inténdiu bengant totus a innòi! ◊ is chi ant acabbau podint andai ◊ is de su bighinau dhi ant intrau cosa a papare Etimo ltn. ipsis Traduzioni Francese les, ceux, celles Inglese the Spagnolo los, las, aquellos, aquellas, quienes Italiano i, gli, le, quélli, quélle, colóro Tedesco die, jene, diejenigen.

isbatizài, isbatizàre , vrb: sbatillai, sbatizai Definizione àere segamentos de conca cun ccn. cosa o chistione, iscúdere o atumbare a ccn. logu, pigare múngia, carda Sinonimi e contrari aciapuai, atapai 1 / atormentai, imbatijare Etimo srd. Traduzioni Francese se creuser la cervelle Inglese to bang, to rack one's brain Spagnolo devanarse los sesos Italiano sbatacchiare, lambiccarsi il cervèllo Tedesco sich den Kopf zerbrechen.

isculuzonàre , vrb: iscuruzonare Definizione cricare, istare cricandho is cugigones, in is cugigones Sinonimi e contrari fodichinare, iscrucuzonare Etimo srd. Traduzioni Francese fouiller dans les débarras Inglese to search high and low Spagnolo rebuscar en los rincones Italiano frugare nei cantùcci, nei ripostìgli Tedesco kramen.

ismedhinàre , vrb Definizione istare coment'e atontau, ammadurare de ogos coment'e ispantau, atontau Sinonimi e contrari abbebberecare, atontai, ispampanai Traduzioni Francese rouler les yeux Inglese to roll Spagnolo pasmarse, poner los ojos en blanco Italiano stralunare Tedesco verdrehen.

ispalpedhàre , vrb: isprapedhai, isprapiedhai, isprepedhai, isprepedhiare, ispripiedhare, sprapadhai Definizione isperriare deunudotu, apèrrere bene is ogos, is prabaristas, o fintzes àteru Sinonimi e contrari ilbambarriare, irbarriolare, ispamparinare, ispamporionare, isparpalociai, ispitzulinare, sparrancai / abberberedhare, acrabionare, allutzighinare, sparrunchiai / allampare Frasi iat isprapedhau is ogus chi pariant duas làntias ◊ Bissentedhu furiat isprepedhendi is ogus po biri mellus ◊ ispripiedhat sos ogos po cumprènnere si est abbizu o drommidu 2. est abarrau cun is ogus isprapedhaus de sa timoria ◊ est siciau cun is manus isprapiedharas in is ginugus Etimo srd. Traduzioni Francese ouvrir grand Inglese to open wide Spagnolo abrir los ojos, abrir de par en par Italiano spalancare gli òcchi Tedesco die Augen aufsperren.

líos , prn Definizione li, bi + los, si + dhos/dhus Frasi sos onores mannos a issu lios aiat fatos s'amicu ◊ sos inimicos suos lios apo postos in manos Traduzioni Francese les-lui Inglese them to him (her) Spagnolo se los Italiano gliéli Tedesco sie, ihm (ihr, ihnen).

los , prn: dhos* Definizione prn. de 3ˆ persona pl. mascu po gente o cosa manigiau sèmpere a cumplementu ogetu Frasi a issos los bido e los intendho ◊ apo pérdidu cos'e fiados: bidos mi los azis? ◊ cussos cantos de linna che los apo postos a su fogu Traduzioni Francese les Inglese them Spagnolo los Italiano li Tedesco sie.

majonèta , nf Definizione genia de fémina bècia, fata a pentzamentu, chi nanca iat a bènnere su note de Pasca de is Tres Gurrès a batire giogos a is piciochedhos… Sinonimi e contrari befana Terminologia scientifica fnt Traduzioni Francese "befana" Inglese befana (kindly old witch who brings children toys at Epiphany) Spagnolo vieja que trae regalos a los niños para los Reyes Italiano befana Tedesco Befana, alte, gerechte Hexe, die, nach der italienischen Volksüberlieferung.

mèos , agt, prn: mios, mius Definizione agt. e prn. pl. m. de 1ˆ persona sing. chi giaet un'idea de possessu meu: chi apartenent a mie, a mimi, chi mi pertocant o fintzes chi dhos istimo, chi dhos sento caros / sos meos, is mios, is mius (nau de gente) = is de domo, is parentes; pisedhos mios!… = ma càstia!… (nau a ispantu, coment'e dispràxius, coment'e sentza nci bolli crei) Frasi maridu meu est su babbu de fizos mios ◊ no chelzo chi su tempus si apadronet de sos pensamentos mios ◊ fizos mios, arretzide sa beneditzione mia! ◊ sos amantes mios como los bido passendhe a un'ancuju ◊ la chíllio in bratzos meos ◊ àbbile ammuntadore, lassa sos anzones meos! ◊ as abbruxau sos sentidos meos ◊ is afetus mius no s'isciollint ◊ dona atentzioni a is cuntzillus mius ◊ a is tempos de is babbais mios furint diferentes medas cosas 2. is mios no bollent a fàere cosas deosi! ◊ sos mios sunt allimidos e isfidant fogu e ferru pro m'iscavare fossos suta de pes ◊ crepint is de crepai, is mius impari a is tuus: sa cosa si at a fai bollendi nosus duus! 3. ell'e tandho, babbutzios mios, no nos dades nudha?! ◊ pisedhos mios, a ndhe cherides bídere de funtzione!…◊ pisedhos mios, a birgonza, a furare! ◊ pisedhos mios, ite fatza sa chi at zutu a mi pedire dinari candho ndhe tenet e mi ndhe depet puru! Traduzioni Francese mes (adj.), les miens (pron.) Inglese my Spagnolo míos, los míos Italiano miei Tedesco meine, meine, die meinen, die meinigen.

ociàre , vrb: ocriare, oghiai, ogriare, ojare 1 Definizione abbaidare, bíere, betare castiadas fintzes in su sensu de disigiare, portare a ogu; chesciare, murrungiare ca una cosa est o paret paga o metzana, fàere s'ogrianu, o fintzes solu èssere de s'idea chi no est su tanti giustu o su chi serbit / ocriare chin ccn. = àerendhe ódiu Sinonimi e contrari abbadiai, agrionae, aogare, bídere Frasi su pastore est ojendhe atesu… sestat su tempus! ◊ si che at pijadu cantu at ojadu ◊ sa picioca est bellixedha e po cussu dh'ant oghiada totus! ◊ su fustealvu ojat e tentat chi ànima si tuchet e frimmet in more sua (G.Elies)◊ ses oghiendi cussa cosa: pigadha, si ti praxit! ◊ Rofaelle s'aiat ocriau bene su fizu de Predu: apustis aiat iscanzau de labras 2. no lu ógries ca est pagu, ca no ti ndhe poto dare àteru! ◊ la so ogriendhe, cussa cosa: mi paret metzana ◊ su fogu no cheret tènnere: est ogriendhe ca est paga sa linna! ◊ custu sale lu so ogriendhe: mi est parindhe pagu pro totu cussa cosa! ◊ custa linna la so ogriendhe: mi paret chi no noche bogat su zerru! Etimo srd. Traduzioni Francese lorgner Inglese to glance at Spagnolo comerse con los ojos Italiano adocchiare Tedesco erblicken, liebäugeln.

padúle , nf, nm: paoi, paule, pauli Definizione abba apojada, paule manna de abba, giubbu, mescamente in is errios mannos Sinonimi e contrari gurgu 1, lacone, lacuedha, làcuna, pógiu, trógliu Frasi brintat in sa pauli, nci afundat e mortu! ◊ a unu poju mannu de su riu li namus "Paule lada"◊ cussa funtana paret unu padule de arana ◊ funt paois de àcuas mortas ◊ in sa paule bi at tzinnia ◊ adoru de su paoi est totu cannisoni 2. bi est chie no si cunfundhet in custu paule de ódiu Cognomi e Proverbi smb: Paulis Etimo ltn. padule(m) Traduzioni Francese point le plus profond (d'un fleuve) Inglese big pool Spagnolo gran poza de agua en los ríos Italiano grande pózza d'àcqua nei fiumi Tedesco große Wasserlache in Flüssen.

pedinzòne , nm Definizione ufradura chi faet su fritu, prus che àteru in manos o in peis, e faet a iscrafíngiu Sinonimi e contrari filinzone, maninzone, pilinzone, pirignone*, zelone Terminologia scientifica mld Traduzioni Francese engelure (aux pieds) Inglese chilblain Spagnolo sabañón a los pies Italiano gelóne (ai pièdi) Tedesco Frostbeule (an Füßen).

pisedhína , nf Definizione pipios matucos e piciochedhos Sinonimi e contrari edora, feduliu, fegliutina, fratamaza, pagina, pibidhia, piciocalla, pitzinnàglia, ratatúglia, rustia / cdh. pipiàglia, stidhina Frasi sa pisedhina li ponzeit fatu comente a su preíderu candho essit a betare s'abbasanta ◊ che assiles nois pisedhina lompiaimis a chimas de sa solzaga ◊ bi at acudidu zente manna e pisedhina ◊ sa piata sentza pisedhina paret beranu sentza rundhinedhas Etimo srd. Traduzioni Francese les enfants Inglese children Spagnolo los niños Italiano i bambini Tedesco die Kinder.

pógiu , nm, nf: poja 1, poju, pou, poxu, poza, pozu Definizione fossu prenu de abba mescamente in errios mannos (ma fintzes fossu ebbia); genia de bartza tundha, fraigada a muru, in su sartu Sinonimi e contrari bàtiga, cadhaja, corrovoni, fògia 1, foxone, gurgu 1, trógliu Modi di dire csn: una poja de ludu = fossu prenu de ludu; pozu de sàmbene = lacuina, lotzina de sànguini chi at pérdiu ccn. Frasi sa rana istat cracagliendhe intro de sos pojos ◊ si no ischis nadare, no ti abburres in sos pògios fundhucos! ◊ de tretu in tretu su pastore at fatu sos pojos pro abbare sa robba ◊ l’avio zirau e istrampau in su ludu de una poza, gherrandhe a istrumpa 2. in s'ortu bi amus fatu su poju pro collire s'abba 3. custu est fintzas tempus de oro pro chie est fora de pojos de peleu Cognomi e Proverbi smb: Poggiu Traduzioni Francese point le plus profond d'un fleuve Inglese river ditch Spagnolo hondonada en los ríos Italiano tónfano Tedesco Kolk.

promòres , nm pl Definizione is mannos, is antzianos Etimo ltn. primores Traduzioni Francese les personnes âgées Inglese old men Spagnolo los mayores Italiano gli anziani, i maggióri Tedesco die Alten.

scerbedhài , vrb: igerbedhare*, sciorbedhai Definizione segare, bogare, pistare is crebedhos, sa conca, fintzes in su sensu de bochíere; pigare a conca, a crebedhos, su si pigare pentzamentu mannu o meda po calecuna cosa Sinonimi e contrari ischerbicare, ispistidhai / irmedhighinare Frasi si dh'incòciu, cussu molenti dhu tzucu a puntara de pei, dhu sfiguru, dhu sciorbedhu! 2. custu est trabballu chi sciorbedhat ◊ no s'eus a sciorbedhai mera: si est mascu dhi poneus su nòmini de ajaju Traduzioni Francese casser la tête Inglese to smash one's head Spagnolo abrir la cabeza, devanarse los sesos Italiano pestare, rómpere la tèsta Tedesco schlagen, jdm. den Kopf einschlagen.

sduanài , vrb Definizione bogare su bagàgliu o s'orrobba de duana, lassandhodha andhare apustis de su controllu Sinonimi e contrari sgabbellai Traduzioni Francese dédouner Inglese to clear (through customs) Spagnolo pagar los impuestos de aduana Italiano sdoganare Tedesco verzollen.

serpía , nf: cerpiu*, telpia, tzarpia Definizione dónnia e css. bobboi; nau cun tzacu fintzes po ccn. Sinonimi e contrari arresia, babballoti, babbaúciu, babbaudhu, babboi, errebiu, incerpiu, terpusu, titupiu Frasi dhu'iat una serpia totu imbusciada in paperi 2. ma càstia custa serpia, ca bolet frigai su fradi mannu!… Traduzioni Francese les insectes Inglese insects Spagnolo los insectos Italiano gli insètti Tedesco Insekten.

sos , art pl, prn Definizione artículu chi acumpàngiat is númenes mascos in sa forma de su plurale: s'impreat fintzes coment'e prn. Sinonimi e contrari is Frasi sos babbos, sos fizos, sos tios, sos frores, sos animales 2. sos de domo, sos de como, sos de fora, sos chi cherent gai Etimo ltn. ipsos Traduzioni Francese les Inglese the Spagnolo los Italiano i, gli Tedesco die.

súos , agt, prn pl: suus Definizione chi (sos chi, totu sos chi) funt o apartenent o pertocant a issu, a issa (3ˆ pers. sing.): acumpàngiat númenes mascos plurales e si ponet sèmpere apustis che a totu is possessivos; coment'e prn. pigat sèmpere s'art. is/sos; foedhandho de gente, coment'e prn. sos suos funt is de domo, is de sa famíglia, o fintzes totu cudhos chi funt a sa parte sua (de ccn.) Frasi nci at postu is óminis suus po si assegurai su controllu de unu logu aici importanti ◊ fiat bellu su colori de is ogus suus ◊ mai isse at pedidu azudu pro sos bisonzos suos ◊ onzunu depet istare in càncaros suos, chentza si che imbarrigare subra de àtere 2. su mastru fit interroghendhe sos suos ◊ custus funt is contus tuus: intendeus is suus! 3. a chie mi at criticadu li àuguro chi sos suos li fetant su chi sos mios ant fatu a mie! Etimo ltn. suus Traduzioni Francese ses, les siens Inglese his (her, its) Spagnolo sus, los suyos Italiano suòi, i suòi Tedesco seine, ihre.

«« Cerca di nuovo