Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

sa , art, prn: cià, tza Definition artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene fémina sing. (sa barra, sa corte, sa domu, sa fémina, sa gana, sa lepa, sa mama, sa nue, sa panatera, sa pipia, sa sorri, sa téula), andhat sèmpere bene apostrofau cun númenes chi cumènciant cun vocale (s'ànima, s'arte, s'eréntzia, s'intrada, s'ispina, s'olia, s'ortalíssia, s'umbra): si ponet sèmpere cun númenes upm. (es. sa folla, sa méndhula, sa nuxedha, s'olia, sa musca) e candho inditant su paru, s'arratza, totu sa genia (es. sa craba = totu is crabas, su paru cràbinu, sa fémina = totu is féminas, su paru fémina); che a totu is artículos est pronúmene puru (cun significau de cudha, sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare); cun prep.: a, cun, de, in, pro sa (in srd. no faet mai “articolata”!); su pl. sas, is, as / a/c.: cun númene de parentela inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona-sugetu de sa fràsia (es. Antoni est bénnidu cun sa muzere; sa muzere est essida a cumandhu = cale muzere? cussa de s'ómine chi seus naendho / in sa de... = anch'e ..., a che… (sèmpere gente); sa ’irgonza!… = ita brigúngia! Sentences sa die de sa Sardinna ◊ sa domu de sa mama ◊ o sa tzia!, o sa meri! 2. sa chi mi piaghet mi chírrio ◊ mi pigu sa chi istimu dèu, a mulleri ◊ piga sa chi boles 3. sa pudha mia criat in sa de compare ◊ a sa de su conaju bi andhaiat àtera zente ◊ unu de sos chimbe fradighedhos andheit a sa de babbu e lu pregunteit, ma babbu lu giagareit nèndheli a si ndhe torrare a sa de nois 4. Antoni fit cun sa muzere ◊ su pipiu est cun sa mama Etymon ltn. ipsa Translations French la, celle English the, that Spanish la Italian la, quélla German die, jene.

sacramentài , vrb: sacramentare Definition giare is sacramentos; rfl. pigare is sacramentos / mòrrere sacramentadu = cun is sacramentus (cunfessau, comunigau, oliau) Translations French administrer les sacrements English to administer the sacraments to (s.o.) Spanish sacramentar Italian sacramentare German die Sakramente spenden oder austeilen.

salvadòre, salvadòri , agt, nm: sarbadore Definition chi o chie sarbat: su Sarbadore = su Cristos (si ponet meda a númene de ómine: po fémina, Farora, Forica, Salvatorica) Sentences dai meda sa trista umanidade de unu salvadore fit apitu Surnames and Proverbs smb: Salvadori Translations French sauveur English saving, the saviour Spanish salvador Italian salvatóre German Retter, Erlöser.

sas , art, prn Definition artículu e fintzes prn. fémina pl.: dhue at bidha (Luras) chi est su solu art. pl. po númenes mascu e fémina Synonyms e antonyms is Sentences sas féminas, sas mamas, sas cosas, sas domos, sas lughes, sas bidhas ◊ sas manos che a su milesu, chi contaiat sas arantzos cun su pè!◊ si fit a li torrare sas colpos chi mi at dadu!… 2. sas chi mi piaghent mi còmporo! ◊ torra luego, mih, no fetas de sas tuas! Etymon ltn. ipsas Translations French les English the, them Spanish las Italian le German die.

scadracilài , vrb: iscadranchilare*, scardacilai, scardacillai, scardancilai Definition segare is cardanchiles a un'animale (po fàere dannu a su mere) Synonyms e antonyms irdarcilae, scardanchinare, scarracillai, scarrengibai Sentences si ndi arregordais su corrinu de is bacas scardacilladas? ◊ no ant a cantai prus su prantu po is tírrias ne is revesas chi scardancillant is bacas Translations French couper le jarret English to cut the hocks Spanish desjarretar Italian sgarrettare German die Hachsen durchschneiden.

sciodhài , vrb: sciudhai Definition dhu narant de bestimentos (mígias, mudandhas, magliones e àteru, mescamente segundhu sa genia de materiale o de tessíngiu) candho si che faent meda prus largos; illadiare, istrecare, pistare; fintzes nàrrere in giru cosa chi no si depet, iscoviare; nau de gente, chi est chentza fortzas, arréndhia Synonyms e antonyms ifodhonare, ilfodhonare, illariodhare, illasaredhare, irbrofodhare, istiriolare, sciabudhai, sciadhonai / iscassetare, lendhare, sciodhuedhai Sentences custas mígias si funt totu sciodhadas de cantu funt bècias ◊ s'olàsticu de is mudandas est totu sciodhau 2. papa cantu ndi bollis ma no isciodhis s'àgina! ◊ mi est arribbada una granata e mi ndi at pigau una camba, mi dh'at totu sciodhada 3. is féminas gei abarrant pagu a sciodhai: ndi ant prenu totu sa bidha! 4. est una fémina totu sciodhada ◊ candu oberit buca, cussu, sciodhat su fuedhu ◊ seu totu sciodhau de s'arretroxa ◊ cussus bastàscius pudéscirus mi ant totu sciodhau, mi tirànt in duus, mi nci ant furriau a farrancas a susu ◊ est cosa de si sciodhai de s'arrisu! ◊ cussus portant su coru sciodhau ma no dhu faint a biri Etymon srd. Translations French délabrer English to chip the rim Spanish ensancharse Italian slabbrare German ausweiten.

sciollài , vrb: irfozare*, isciollai, sfollai Definition istacare o pèrdere sa fògia; nau de is metallos abbrigaos, bogare ischerdas, ischintídhias / s. s'àxina = ispollaidha de su pàmpinu Synonyms e antonyms irfozire, sfollitai Translations French effeuiller English to strip the leaves off Spanish deshojar Italian sfogliare, defoliare German entblättern.

segalatràngas , nm Definition chie istat sèmpere segandho sa passiéntzia, giaendho ifadu, istrobbu Synonyms e antonyms aconciabbraghetas, arremiculu Sentences custas segalatrangas si che sunt andhadas e pagu bi at mancadu chi no mi ndhe apant bogadu sos ojos Etymon srd. Translations French casse-pieds English pain in the neck Spanish pelma Italian rompiscàtole German Nervensäge.

segudài, segudàre , vrb Definition agatare, cassare, aciapare a unu faendho dannu, in farta, fuendhosiche, ma fintzes solu andhare aifatu, sodigare Synonyms e antonyms acometare, aggreghestare, assitiai, cucai, scolliri, sejare, sichire, sodigai Sentences los ant segudados furendhe ◊ eite pro los segudare ponindhe fogu: si no bi ndh'at de los pistare chei s'azu!…◊ mi so sonniadu levendhe unu sirbone e mai lu podia segudare (P.Pisurzi)◊ si ti ségudo deo, faghindhe cussa faina, as a bídere chi buscas! 2. sos duos compares si saludant e onzunu segudat peri su caminu sou ◊ chi ti ponit infatu cussu ti ndi ségudat Etymon ltn. *secutare Translations French prendre en flagrant English to catch (in the act), to reach Spanish sorprender, coger, pillar Italian sorprèndere, raggiùngere, cògliere in flagrante German überraschen, nachkommen.

sesúgia, sesúja , nf, nm: sisuja, sisuju, susúgia, susuja, susuza Definition est una genia de lóriga de loru o pedhe crua chi si ponet a su giuale, in mesu in mesu, po dhue intrare sa punta de sa timona de su carru o sa canna de s'arau / pinnicare o fortzicare sa cosa, sa zente che susuja = fàere a unu gànciu, atrotigare, acancarronare Synonyms e antonyms agione, alasoni, bagione 1, cajone 1, fatzolu 1, giussòrgia Scientific Terminology msg Etymon ltn. subjugia (lora) Translations French anneau d'un joug English strip of leather joining the top flail to the handle Spanish barzón Italian gombina German Lederriemen im Pflugbaum.

sos , art pl, prn Definition artículu chi acumpàngiat is númenes mascos in sa forma de su plurale: s'impreat fintzes coment'e prn. Synonyms e antonyms is Sentences sos babbos, sos fizos, sos tios, sos frores, sos animales 2. sos de domo, sos de como, sos de fora, sos chi cherent gai Etymon ltn. ipsos Translations French les English the Spanish los Italian i, gli German die.

spetzài, spetzàri , vrb Definition segare, istacare sa petza de s'ossu (spetzari = segare, fàere a orrugos linna o àteru) Synonyms e antonyms isprupare Etymon srd. Translations French écharner English to strip the flesh off Spanish descarnar Italian scarnare German entfleischen.

stalladúra , nf: staxadura Definition su istagiare unu pegus, su che dhu istesiare de sa chedha, su separare duas chedhas de bestiàmene innanti betadas a unu (che in is cumones); fintzes cosa chi si ponet in mesu coment'e tramesu Synonyms e antonyms stallamentu, stallu 1 2. una stalladura de linna separàt is duus bixinaus Etymon srd. Translations French sortie du troupeau English separation from the flock Spanish el descarriar Italian sbrancaménto German Absonderung aus der Herde.

su , art, prn: ciú, tzu Definition artículu impreau po acumpangiare e distínghere su númene mascu singulare (su babbu, su corpus, su fillu, su logu, su mare, su nàrrere, su pane, su para, su pentzai, su pipiu, su soli, su tempus), si apòstrofat sèmpere cun númenes chi cumènciant cun vocale (s’amore, s’antigóriu, s’artículu, s’ereu, s’erriu, s’ollu, s’ómine, s’ortu, s’ufrore): si ponet sèmpere cun númenes singulares upm. (su chíghere, su frori, su pische, su péssighe, su pibitziri) e candho inditant su paru, sa genia (es. su porcu = totu is porcos, sa porchina; su cuadhu = totu is cuadhos, su paru cadhinu); che a totu is artículos est pronúmene puru (agiummai sèmpere cun su prn. relativu chi aifatu ca si agatat in fràsias acapiadas apare) e si podet pònnere a su postu de cudhu, cussu, sa cosa, calesisiat cosa o idea; cun prep.: a, cun, de, in, pro su (sèmpere istacaos ca no mudat ne art. e ne prep.); pl. is, sos / a/c.: cun númene de parentella inditat sèmpere cussu chi apartenet o pertocat a sa persona 3ˆ in sa fràsia (es. su pobidhu – de sa fémina chi seus naendho – est andau a segai linna) o unu calesiògiat, in generale; su sardu no ponet mai artículu ne cun númene personale e ne cun sambenau / su ’e… (númene de bidha) = sartu, terrinos de… (bidha); su ’e domo = chini est de domu, chie faet parte de sa famíglia; como, su chi est est! = est aici e citu!, si acuntentaus de cussu, comenti est si dhu pigaus; su de…, su no… (+ vrb) = lómpidas a…, cunsiderau su fatu chi…; cussu [efetu, arresurtau] est su… + prop. = po curpa, po neghe de… Synonyms e antonyms ita Sentences o su pastore! o su meri! o su dutore! o su mastru! 2. su de domo podet istare fintzas gai ma su de fora, un'istranzu, cheret tratadu menzus ◊ fai su chi bolis! ◊ nàrami su chi so, no su chi fia! ◊ dhus alabant po su chi faint ◊ si fait su chi si podit ◊ custu est su chi dhoi fiat iscritu ◊ su chi mi ses tue mi est isse ◊ su chi est su minore est su mannu ◊ su chi tenet cosa in contràriu si abboghet! ◊ su chi faghes andhat bene ◊ su chi benit nos leamus! ◊ su chi mi azuat lu pago ◊ chini est su chi ti at saludau? ◊ sa zente narat fintzas su chi no est ◊ depes ligi su ci mi ant iscritu! 3. su de s'intèndhere totu custa moida cheret nàrrere chi est proindhe meda ◊ su de fàghere gai isse cheret nàrrere chi andhaiat bene gai! ◊ su de no èssere torradu a como, at tentu dannu ◊ non mi mancat su de fàere! ◊ sunt annados a sant'Antoni in su de Macumere ◊ su porcu forrogat ◊ su barracoco s'iferchit in sa méndhula ◊ bae a ti fàghere fintzas una zoronada: su chi est est! ◊ proite l'iscries su de mi nàrrere? ◊ cussu est su nu èssi torrau prima! ◊ cussu est su no ti ndhe pesare chito! 4. Damiana fiat ascurtendi is contzillus de su pobidhu Etymon ltn. ipsu(m) Translations French le, celui, ça English the, that Spanish el, lo Italian il, quéllo, ciò German der.

tartalía , nf, nm: tataliu, tatalliu, tratabia, tratalia, trataliu, tratalliu, trotobie, trotoia Definition sa frisciura (de pegus piticu, mescamente de angione) imbodhigada in sa napa, cun s'istentina e fata a orrostu Synonyms e antonyms fressura, revea, tatareu Sentences femu fúrria fúrria coment'e una tratalia posta a araxi a fogu ◊ si che at mandhigadu totu su tratalliu ◊ tratalios, cordedhas e boltados fint in bancas in terra aparitzadas ◊ fit aprontendhe su tatalliu de duos anzones chi aiat mortu Scientific Terminology mng Etymon itl. frattaglie Translations French fressure à la broche English pluck roasted on the spit Spanish asaduras asadas en el espetón Italian coratèlla còtta allo spièdo German am Spieß gebratene Geschlinge.

tzantaréssu , nm Definition iscutulada, cropu (de isciàbbula) chi si giaet cun sa lama de ciatu Etymon spn. Translations French coup du plat de l'epée English blow with the flat of the sword Spanish cimbronazo, cintarazo Italian piattonata German Schlag mit der flachen Klinge.

tzurumbecàre , vrb Definition èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma Synonyms e antonyms abbiocare, sconchiai, sconcoinai, tzilibbecare, tzinghirinare, tzumbecare Sentences si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe! Etymon srd. Translations French hochement de tête à cause du sommeil English to lose one's head balance for the sleep Spanish cabecear Italian tracollare della tèsta per il sónno German Kippen des Kopfes aus Schlaf.

uschíndhe , avb: oschindhe Definition a part'e annata, de su restu…, mancari gai…: a logos dhu narant po como / uschindhe uschindhe = comogomo, un'iscuta como Synonyms e antonyms aparteannata Sentences uschindhe, dae su palatu si vidiant artziandhe in su chelu pallas de unu fumu píchidu ◊ uschindhe, mannos e minores sunt ligaos tra issos dae sos bisonzos piús de comente si podet pessare (G.Chironi) Translations French d'autre part English on the other hand Spanish por otro lado Italian d'altrónde German anderseits, übrigens.

vavàtza , nf Definition sa bandha de aintru de is còscias Scientific Terminology crn Translations French partie intérieure de la cuisse English inside face of the thigh Spanish entrepierna Italian fàccia interna della còscia German Innenseite des Oberschenkels.