aíssu , nm: aito,
aitu Definizione
su frore de su lidone / mele de aitu = mele ranchitzu, marigosu, su chi s'abe faghet de su fiore de su lidone
Sinonimi e contrari
eritzàmene pruma 1
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srdn.
Traduzioni
Francese
fleur d'arbousier
Inglese
the flower of the strawberry-tree
Spagnolo
flor del madroño
Italiano
fiore del corbézzolo
Tedesco
Blume des Erdbeerbaums.
campanèdhas 1 , nf Definizione
calidades de erba de sa matessi famíglia cun frore a campana chi faent fintzes in orrocas e muros idorrutos
Terminologia scientifica
rba, Legousia hybrida, L. falcata, Campanula erinus e persicifolia
Traduzioni
Francese
campanule
Inglese
bell flower
Spagnolo
campánula,
farolillo
Italiano
speculària,
campànula
Tedesco
Glockenblume.
caulíta , nf Sinonimi e contrari
cimagorita,
corigoritu,
muitzu
Terminologia scientifica
rba, Ammi majus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
ammi élevé
Inglese
bishop’s flower
Spagnolo
ameos
Italiano
visnaga maggióre,
rindòmolo
Tedesco
Zahnstocherammei,
großer Ammei.
cimagoríta , nf Definizione
una genia de erba
Sinonimi e contrari
caulita,
corigoritu,
muitzu
Terminologia scientifica
rba, Ammi majus
Traduzioni
Francese
ammi élevé
Inglese
bishop’s flower
Spagnolo
ameos
Italiano
visnaga maggióre,
rindòmolo
Tedesco
Zahnstocherammei.
cúcu 4 , nm Definizione
su frore de s'arenada
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
fleur du grenadier
Inglese
pomegranate flower
Spagnolo
flor del granado
Italiano
fióre del melograno
Tedesco
Blume des Granatapfelbaums.
cucuníu , nm Definizione
su frore de su samucu, nau deosi ca su frutu faet a pibionedhos tundhos
Sinonimi e contrari
pibirimou
Terminologia scientifica
rbr
Traduzioni
Francese
fleur du sureau
Inglese
elder flower
Spagnolo
flor del saúco,
sayuguina
Italiano
fióre del sambuco
Tedesco
Blume des schwarzen Holunders.
fiòre , nm: flore,
flori,
frore,
frori Definizione
parte de un'erba o de una mata, inue s'ingendrat su frutu e faet su sèmene: est sèmpere unu upm (si no dhu precisat un'agt.); genias de erba chi si prantant po bellesa (deosi faet sèmpere su pl.: is frores prantaos, segaos); mutu, pesadedha de poesia, parte de una moda chi depet arretrogare cun s'istérria / min. frorichedhu, froixedhu / is partes de su frore: su cambu, su càlixi, is follas, sa bussa de su sèmini, s’ena (itl. pistillo, genia de cambu filivili chi de s’overa artzat e in punta portat su podhinedhu), su podhinedhu; fiore de binu = genia de mufa bianca, napa chi faet su binu aghedandho (Mycoderma vini); flori de mari = genia de gremighedhu de mare chi giughet coment'e unu matucone de tzudhas e istat in tubbighedhu de carcàriu / fitónimos meda tenent a númene fiore: fiore de passione (Nigella arvensis), de fiuda (Sixalix atropurpurea ssp. maritima), flores de Spàngia (Polygala vulgaris), flori de passioni (Passiflora coerulea), de spadoni (Gladiolus italicus), frore de cada mese (Calendula officinalis), de santa Maria (Tuberaria guttata, Hypericum perforatum), de santu Giuanne (Achillea ligustica, Helichrysum italicum), frori de àcua (Epilobium hirsutum), de Àfrica (Vinca rosea), de aràngiu o de fragu bellu (Pittosporum tobira), de fragu malu (Orbea variegata), de mari (Limonium cordatum), de spina (Euphorbia milii), f. niedhu (Limodorum abortivum)
Sinonimi e contrari
brore
Modi di dire
csn:
fiore ispartu = obertu, essiu de su butoni; iscúdiri flori = si narat de sa mata chi at manténniu su frutu (e lassat arrúiri su frori); èssiri a frori (cherindhe nàrrere sempre su contràriu)= èssere a malu puntu, mali pigaus de poberesa, trascuradesa o àteru (gei ses a frori!… = za ses allichidu!, a bellu puntu ses!…); Pasca ’e frores = Pascarosada; su frori de s'areu = su menzus de totu sa parentella; èssere in su menzus fiore = in su prus tempus bellu de sa vida; gomais, gopais de froris = comaria, comparia gai, de santu Zuanne (chentza bi àere s'ozusantu)
Frasi
s'àrbure s'est barriada de fiore ◊ est bellu su fragu de su frori de is aràngius! ◊ ocannu sas méndhulas ant bogadu fiore pagu ◊ un'istídhiu de luxi imprassat su frori de leunaxi (T.Piredda)◊ frores de amarantu ndhe tèngio in su giardinu cun lígios de oriente…
2.
lillus, arrosas, giatzintus, gravellus, is froris prus bellus chi Deus at criau ◊ ndi at bogau s'isciallu bellu de Olíana totu ricamau de froris ◊ a sa fémina li at batidu unu màtulu de fiores ◊ s'isfozit che fiore rugadu ◊ custos fiores sunt totu butonindhe pro fiorire ◊ su bànniu est fragósigu de arrancu de froris
3.
candho fiat isposa dh'iant cantau custu frore ◊ at sonau su pitariollu oras e oras apustis de is cantadores a frores ◊ is frores chi apo incungiau andhandho a pedire a is bècios sunt medas
4.
su fizu chi li naschesit fit bellu che flore ◊ est un'ajanedha bella che unu fiore ◊ gei ses torrau a frori a no èssi bellu mancu a t'isciacuai!…◊ za ses a frore: no ti ndhe faches sa birgonza?! ◊ l'ant morta in su mezus fiore, candho teniat deghennoe annos!
Cognomi e Proverbi
smb:
Fiore, Fiori, Flore, Floreddu, Flores, Flori, Floris
Terminologia scientifica
upm, rbr
Etimo
ltn.
flore(m)
Traduzioni
Francese
fleur
Inglese
flower
Spagnolo
flor (f)
Italiano
fióre
Tedesco
Blume,
kurzes Liebeslied.
fioríre, fioríri , vrb: florire,
floriri,
frorie,
frorire,
froriri Definizione
fàere su frore, apèrrere su frore; nau de gente, èssere giòvonos; cuncordare e mudare cun frores, po bellesa
Sinonimi e contrari
florèssiri,
infroriri
/
aflorigiai
Modi di dire
csn:
froriri su ballu = ischire a ballare bene meda tantu de fàghere zogos e móidas prus de su netzessàriu; lassari froriri su sinu = muntènnere sas titas crispas e in artu de si pàrrere menzus; fiorire sos annos = faghíndhesi a ómine, a fémina, zòvanos mannos; coja froria = cojuaos cun fígios
Frasi
sa méndhula fiorit premediu
2.
a setant'annos unu no est fiorindhe, no, pro fàghere triballos graes! ◊ no as a cúrrere prus che a prima, ca no ti sunt fiorindhe sos annos!
3.
froriant sos cuadhos de santu Zuanni cun collanas de frores in tzugu, pitioledhos e sonazolos
4.
disigiànt pipiedhus a letru po bí froria sa coja
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
fleurir
Inglese
to flower
Spagnolo
florecer
Italiano
fiorire
Tedesco
blühen.
frorichédhu , nm Definizione
min. de frore
Sinonimi e contrari
froicu
Traduzioni
Francese
fleurette
Inglese
small flower
Spagnolo
florecita,
illa (f)
Italiano
fiorellino
Tedesco
Blümchen.
lígiu , nm: (lí-giu)
lillu,
lizu,
lixu Definizione
erba e frore: lillu de Sant'Antoni o biancu, lígiu de Sant'Eleni; coment'e paragone po cosa bella meda, nau po istima mescamente de gente; in su giogu de is cartas (a iscoba), lillu est su puntu chi si faet contandho is ses / cun su númene lillu dhue at erbas meda: l. aresti (Ornithogalum umbellatum), l. arrúbiu (Hemerocallis fulva), l. de mari o de s'Assunta (Pancratium maritimum), l. de Maria (Amaryllis belladonna), l. de monti (Iris planifolia), l. indorau (Hemerocallis flava), l. persianu (Scilla peruviana) e àteras; in su giogu de is cartas, lillu bellu = su sete de oros / èssiri a chini lillu a chini frori = èssere sa matessi cosa, malos ambos, unu imbudhiau in peus
Sinonimi e contrari
assunsena,
gherilitzu,
gixu,
lolloibbiancu
/
cdh. líciu
Frasi
si est lillu ge infrorit! ◊ ti apu portau unu lígiu, arrosas e gravellus ◊ tres fizos chi ponent sa muda in custu logu che matzu de lizos friscos in s'altare
2.
cresche, lizu delicadu: piús ti altzas e ti afinas, piús ses apretziadu (P.Casu)◊ fit unu pitzinnu de vinti annos bellu che lizu càmpinu
Cognomi e Proverbi
smb:
(De)ligio, (De)ligios, (De)lizzos, Liggios, Ligios, Lillu, Lillus
Terminologia scientifica
frs, Lilium candidum
Etimo
ltn.
lilium
Traduzioni
Francese
lis,
lys
Inglese
lily,
flower de luce
Spagnolo
azucena,
lirio blanco
Italiano
gìglio,
iris
Tedesco
weiße Lilie.
mortídhus , nm pl Definizione
erba, frore de Santa Maria o de Santu Zuvanne, genia de erba linnosa, fragosa meda, fine, bona po allúere fogu, auscare porcos, e fintzes coment'e meighina po prus de unu male
Sinonimi e contrari
abbruschiadinu,
alchemissa,
alluevogu,
calecasu,
muntedhos,
murgueus,
simu,
usciadina
Terminologia scientifica
rbl, rbc, Helichrysum italicum
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
éternelle
Inglese
everlasting flower,
live-ever
Spagnolo
perpetua de monte,
sol de oro
Italiano
canapìcchia
Tedesco
Sonnengoldblume.
paltèra , nf: pastera Definizione
istrégiu, prus che àteru a bisura de cascita, a pònnere e mescamente a prantare o semenare frores: a logos est fintzes una filera de erbas de ortu prantadas, argiola de prantàgia puru
Sinonimi e contrari
testu,
tula
Frasi
sunt fiores de campu o de pastera? ◊ e pro chie preparo colóvuros e lizos, sa rosa vellutada in sa pastera? (A.Spano)◊ ite bellu fiore chi apo piantadu intro de una pastera! ◊ cherias tenta contu che fiore in paltera
Etimo
ctl.
pastera
Traduzioni
Francese
jardinière,
caisse à fleurs
Inglese
flower box
Spagnolo
florero
Italiano
vaschétta per fióri,
fiorièra
Tedesco
Blumenkasten.
usciadína, usciadínu , nf, nm: usciadrina,
uscradina,
uscradinu,
uscratina Definizione
erba, frore de Santa Maria o de Santu Zuvanne, genia de erba linnosa, fragosa meda (dhi narant fintzes nusca càssias ca no lassat pònnere sa tega a s'orrobba chistia): est fine, bona po allúere fogu, auscare porcos, e fintzes coment'e meighina po prus de unu male; linnighedha fine po auscare / uscradinu de porcu = billóteri, una calidade de cardu (Dipsacus fullonum); pingu de usciadinu = fragu de uscradura
Sinonimi e contrari
abbruschiadinu,
alchemissa,
alluevogu,
calecasu,
mortidhus,
muntedhos,
murgueus,
simu
/
cdh. usciatinu
Frasi
betat manu a su porcu e mancu músciat, li fichit su puntzone, a s'usciadinu ponet fogu e in d-unu sinnu l'úsciat (Piras)◊ sos pitzinnos ghiravant s'usciadina pro usciare su porcu
Terminologia scientifica
rbl, rbc, Helichrysum italicum
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hélichryse,
éternelle
Inglese
everlasting flower,
live-ever
Spagnolo
sol de oro,
siempreviva amarilla
Italiano
canapìcchia
Tedesco
Sonnengoldblume.
zinzíu , nm, nf: ciciu 1*,
zizia 3,
ziziu Definizione
orrugu de istrégiu de terra o de ghisu; frorighedhu de campu e fintzes frocu o àtera cosighedha po bellesa / ziziu grogo = caragànciu
Sinonimi e contrari
cicia 1,
zínzili
/
ghísciu
/
fioredhu,
zizioli
Frasi
cussu curustu no cúmbidat a nemmos mancari lu facant a zizios! ◊ in su presépiu bi aiat berveghedhas de zinziu
2.
sos zizios de su campu cherent abba e sole pro èssere bellos ◊ za si ndhe at postu de zizios e de fetas, cussa!…◊ pintat che zizios totu su chi acatat
Traduzioni
Francese
débris de terre cuite,
petite fleur
Inglese
shard,
small flower
Spagnolo
trozos,
flor pequeña
Italiano
còccio,
fiorellino
Tedesco
Scherbe,
Blümchen.
zizióli , nm Definizione
frorighedhu de campu, mescamente sa sitzia
Sinonimi e contrari
fioredhu,
sisia,
ziziu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
petite fleur,
pâquerette
Inglese
small flower,
daisy
Spagnolo
flor pequeña,
maya
Italiano
fiorellino,
margheritina
Tedesco
Blümchen,
Margerite.