Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

aíssu , nm: aito, aitu Definitzione su frore de su lidone / mele de aitu = mele ranchitzu, marigosu, su chi s'abe faghet de su fiore de su lidone Sinònimos e contràrios eritzàmene pruma 1 Terminologia iscientìfica rbr Ètimu srdn. Tradutziones Frantzesu fleur d'arbousier Ingresu the flower of the strawberry-tree Ispagnolu flor del madroño Italianu fiore del corbézzolo Tedescu Blume des Erdbeerbaums.

campanèdhas 1 , nf Definitzione calidades de erba de sa matessi famíglia cun frore a campana chi faent fintzes in orrocas e muros idorrutos Terminologia iscientìfica rba, Legousia hybrida, L. falcata, Campanula erinus e persicifolia Tradutziones Frantzesu campanule Ingresu bell flower Ispagnolu campánula, farolillo Italianu speculària, campànula Tedescu Glockenblume.

caulíta , nf Sinònimos e contràrios cimagorita, corigoritu, muitzu Terminologia iscientìfica rba, Ammi majus Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu ammi élevé Ingresu bishop’s flower Ispagnolu ameos Italianu visnaga maggióre, rindòmolo Tedescu Zahnstocherammei, großer Ammei.

cimagoríta , nf Definitzione una genia de erba Sinònimos e contràrios caulita, corigoritu, muitzu Terminologia iscientìfica rba, Ammi majus Tradutziones Frantzesu ammi élevé Ingresu bishop’s flower Ispagnolu ameos Italianu visnaga maggióre, rindòmolo Tedescu Zahnstocherammei.

cúcu 4 , nm Definitzione su frore de s'arenada Terminologia iscientìfica rbr Tradutziones Frantzesu fleur du grenadier Ingresu pomegranate flower Ispagnolu flor del granado Italianu fióre del melograno Tedescu Blume des Granatapfelbaums.

cucuníu , nm Definitzione su frore de su samucu, nau deosi ca su frutu faet a pibionedhos tundhos Sinònimos e contràrios pibirimou Terminologia iscientìfica rbr Tradutziones Frantzesu fleur du sureau Ingresu elder flower Ispagnolu flor del saúco, sayuguina Italianu fióre del sambuco Tedescu Blume des schwarzen Holunders.

fiòre , nm: flore, flori, frore, frori Definitzione parte de un'erba o de una mata, inue s'ingendrat su frutu e faet su sèmene: est sèmpere unu upm (si no dhu precisat un'agt.); genias de erba chi si prantant po bellesa (deosi faet sèmpere su pl.: is frores prantaos, segaos); mutu, pesadedha de poesia, parte de una moda chi depet arretrogare cun s'istérria / min. frorichedhu, froixedhu / is partes de su frore: su cambu, su càlixi, is follas, sa bussa de su sèmini, s’ena (itl. pistillo, genia de cambu filivili chi de s’overa artzat e in punta portat su podhinedhu), su podhinedhu; fiore de binu = genia de mufa bianca, napa chi faet su binu aghedandho (Mycoderma vini); flori de mari = genia de gremighedhu de mare chi giughet coment'e unu matucone de tzudhas e istat in tubbighedhu de carcàriu / fitónimos meda tenent a númene fiore: fiore de passione (Nigella arvensis), de fiuda (Sixalix atropurpurea ssp. maritima), flores de Spàngia (Polygala vulgaris), flori de passioni (Passiflora coerulea), de spadoni (Gladiolus italicus), frore de cada mese (Calendula officinalis), de santa Maria (Tuberaria guttata, Hypericum perforatum), de santu Giuanne (Achillea ligustica, Helichrysum italicum), frori de àcua (Epilobium hirsutum), de Àfrica (Vinca rosea), de aràngiu o de fragu bellu (Pittosporum tobira), de fragu malu (Orbea variegata), de mari (Limonium cordatum), de spina (Euphorbia milii), f. niedhu (Limodorum abortivum) Sinònimos e contràrios brore Maneras de nàrrere csn: fiore ispartu = obertu, essiu de su butoni; iscúdiri flori = si narat de sa mata chi at manténniu su frutu (e lassat arrúiri su frori); èssiri a frori (cherindhe nàrrere sempre su contràriu)= èssere a malu puntu, mali pigaus de poberesa, trascuradesa o àteru (gei ses a frori!… = za ses allichidu!, a bellu puntu ses!…); Pasca ’e frores = Pascarosada; su frori de s'areu = su menzus de totu sa parentella; èssere in su menzus fiore = in su prus tempus bellu de sa vida; gomais, gopais de froris = comaria, comparia gai, de santu Zuanne (chentza bi àere s'ozusantu) Frases s'àrbure s'est barriada de fiore ◊ est bellu su fragu de su frori de is aràngius! ◊ ocannu sas méndhulas ant bogadu fiore pagu ◊ un'istídhiu de luxi imprassat su frori de leunaxi (T.Piredda)◊ frores de amarantu ndhe tèngio in su giardinu cun lígios de oriente… 2. lillus, arrosas, giatzintus, gravellus, is froris prus bellus chi Deus at criau ◊ ndi at bogau s'isciallu bellu de Olíana totu ricamau de froris ◊ a sa fémina li at batidu unu màtulu de fiores ◊ s'isfozit che fiore rugadu ◊ custos fiores sunt totu butonindhe pro fiorire ◊ su bànniu est fragósigu de arrancu de froris 3. candho fiat isposa dh'iant cantau custu frore ◊ at sonau su pitariollu oras e oras apustis de is cantadores a frores ◊ is frores chi apo incungiau andhandho a pedire a is bècios sunt medas 4. su fizu chi li naschesit fit bellu che flore ◊ est un'ajanedha bella che unu fiore ◊ gei ses torrau a frori a no èssi bellu mancu a t'isciacuai!…◊ za ses a frore: no ti ndhe faches sa birgonza?! ◊ l'ant morta in su mezus fiore, candho teniat deghennoe annos! Sambenados e Provèrbios smb: Fiore, Fiori, Flore, Floreddu, Flores, Flori, Floris Terminologia iscientìfica upm, rbr Ètimu ltn. flore(m) Tradutziones Frantzesu fleur Ingresu flower Ispagnolu flor (f) Italianu fióre Tedescu Blume, kurzes Liebeslied.

fioríre, fioríri , vrb: florire, floriri, frorie, frorire, froriri Definitzione fàere su frore, apèrrere su frore; nau de gente, èssere giòvonos; cuncordare e mudare cun frores, po bellesa Sinònimos e contràrios florèssiri, infroriri / aflorigiai Maneras de nàrrere csn: froriri su ballu = ischire a ballare bene meda tantu de fàghere zogos e móidas prus de su netzessàriu; lassari froriri su sinu = muntènnere sas titas crispas e in artu de si pàrrere menzus; fiorire sos annos = faghíndhesi a ómine, a fémina, zòvanos mannos; coja froria = cojuaos cun fígios Frases sa méndhula fiorit premediu 2. a setant'annos unu no est fiorindhe, no, pro fàghere triballos graes! ◊ no as a cúrrere prus che a prima, ca no ti sunt fiorindhe sos annos! 3. froriant sos cuadhos de santu Zuanni cun collanas de frores in tzugu, pitioledhos e sonazolos 4. disigiànt pipiedhus a letru po bí froria sa coja Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu fleurir Ingresu to flower Ispagnolu florecer Italianu fiorire Tedescu blühen.

frorichédhu , nm Definitzione min. de frore Sinònimos e contràrios froicu Tradutziones Frantzesu fleurette Ingresu small flower Ispagnolu florecita, illa (f) Italianu fiorellino Tedescu Blümchen.

lígiu , nm: (lí-giu) lillu, lizu, lixu Definitzione erba e frore: lillu de Sant'Antoni o biancu, lígiu de Sant'Eleni; coment'e paragone po cosa bella meda, nau po istima mescamente de gente; in su giogu de is cartas (a iscoba), lillu est su puntu chi si faet contandho is ses / cun su númene lillu dhue at erbas meda: l. aresti (Ornithogalum umbellatum), l. arrúbiu (Hemerocallis fulva), l. de mari o de s'Assunta (Pancratium maritimum), l. de Maria (Amaryllis belladonna), l. de monti (Iris planifolia), l. indorau (Hemerocallis flava), l. persianu (Scilla peruviana) e àteras; in su giogu de is cartas, lillu bellu = su sete de oros / èssiri a chini lillu a chini frori = èssere sa matessi cosa, malos ambos, unu imbudhiau in peus Sinònimos e contràrios assunsena, gherilitzu, gixu, lolloibbiancu / cdh. líciu Frases si est lillu ge infrorit! ◊ ti apu portau unu lígiu, arrosas e gravellus ◊ tres fizos chi ponent sa muda in custu logu che matzu de lizos friscos in s'altare 2. cresche, lizu delicadu: piús ti altzas e ti afinas, piús ses apretziadu (P.Casu)◊ fit unu pitzinnu de vinti annos bellu che lizu càmpinu Sambenados e Provèrbios smb: (De)ligio, (De)ligios, (De)lizzos, Liggios, Ligios, Lillu, Lillus Terminologia iscientìfica frs, Lilium candidum Ètimu ltn. lilium Tradutziones Frantzesu lis, lys Ingresu lily, flower de luce Ispagnolu azucena, lirio blanco Italianu gìglio, iris Tedescu weiße Lilie.

mortídhus , nm pl Definitzione erba, frore de Santa Maria o de Santu Zuvanne, genia de erba linnosa, fragosa meda, fine, bona po allúere fogu, auscare porcos, e fintzes coment'e meighina po prus de unu male Sinònimos e contràrios abbruschiadinu, alchemissa, alluevogu, calecasu, muntedhos, murgueus, simu, usciadina Terminologia iscientìfica rbl, rbc, Helichrysum italicum Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu éternelle Ingresu everlasting flower, live-ever Ispagnolu perpetua de monte, sol de oro Italianu canapìcchia Tedescu Sonnengoldblume.

paltèra , nf: pastera Definitzione istrégiu, prus che àteru a bisura de cascita, a pònnere e mescamente a prantare o semenare frores: a logos est fintzes una filera de erbas de ortu prantadas, argiola de prantàgia puru Sinònimos e contràrios testu, tula Frases sunt fiores de campu o de pastera? ◊ e pro chie preparo colóvuros e lizos, sa rosa vellutada in sa pastera? (A.Spano)◊ ite bellu fiore chi apo piantadu intro de una pastera! ◊ cherias tenta contu che fiore in paltera Ètimu ctl. pastera Tradutziones Frantzesu jardinière, caisse à fleurs Ingresu flower box Ispagnolu florero Italianu vaschétta per fióri, fiorièra Tedescu Blumenkasten.

usciadína, usciadínu , nf, nm: usciadrina, uscradina, uscradinu, uscratina Definitzione erba, frore de Santa Maria o de Santu Zuvanne, genia de erba linnosa, fragosa meda (dhi narant fintzes nusca càssias ca no lassat pònnere sa tega a s'orrobba chistia): est fine, bona po allúere fogu, auscare porcos, e fintzes coment'e meighina po prus de unu male; linnighedha fine po auscare / uscradinu de porcu = billóteri, una calidade de cardu (Dipsacus fullonum); pingu de usciadinu = fragu de uscradura Sinònimos e contràrios abbruschiadinu, alchemissa, alluevogu, calecasu, mortidhus, muntedhos, murgueus, simu / cdh. usciatinu Frases betat manu a su porcu e mancu músciat, li fichit su puntzone, a s'usciadinu ponet fogu e in d-unu sinnu l'úsciat (Piras)◊ sos pitzinnos ghiravant s'usciadina pro usciare su porcu Terminologia iscientìfica rbl, rbc, Helichrysum italicum Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu hélichryse, éternelle Ingresu everlasting flower, live-ever Ispagnolu sol de oro, siempreviva amarilla Italianu canapìcchia Tedescu Sonnengoldblume.

zinzíu , nm, nf: ciciu 1*, zizia 3, ziziu Definitzione orrugu de istrégiu de terra o de ghisu; frorighedhu de campu e fintzes frocu o àtera cosighedha po bellesa / ziziu grogo = caragànciu Sinònimos e contràrios cicia 1, zínzili / ghísciu / fioredhu, zizioli Frases cussu curustu no cúmbidat a nemmos mancari lu facant a zizios! ◊ in su presépiu bi aiat berveghedhas de zinziu 2. sos zizios de su campu cherent abba e sole pro èssere bellos ◊ za si ndhe at postu de zizios e de fetas, cussa!…◊ pintat che zizios totu su chi acatat Tradutziones Frantzesu débris de terre cuite, petite fleur Ingresu shard, small flower Ispagnolu trozos, flor pequeña Italianu còccio, fiorellino Tedescu Scherbe, Blümchen.

zizióli , nm Definitzione frorighedhu de campu, mescamente sa sitzia Sinònimos e contràrios fioredhu, sisia, ziziu Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu petite fleur, pâquerette Ingresu small flower, daisy Ispagnolu flor pequeña, maya Italianu fiorellino, margheritina Tedescu Blümchen, Margerite.