acamingiòni , nm: achimingioni,
camignone 1 Definizione
camingionedhu, baldu bunzone, minzone o ardu pinzone, e fintzes bardu anzoninu, erba de conillus, genia de erba (est una latuca areste), bona a papare, unu pagu marigosa po su latighedhu chi bogat ue si segat
Sinonimi e contrari
alminzone,
ardubinzone,
graminzone,
latosa 1,
limpora,
simingioni 1
Terminologia scientifica
rbz, Sonchus arvensis, S. oleraceus, S.tenerrimus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
laiteron
Inglese
milk thistle
Spagnolo
cerraja
Italiano
cicérbita
Tedesco
Gänsedistel.
alminzòne , nm: amingione,
amingioni,
aminzone,
ammingione,
arminzone Definizione
erba de conillus, genia de erba (una calidade de latuca areste), bona a papare, unu pagu marigosa po su latighedhu chi bogat ue si segat
Sinonimi e contrari
acamingioni,
ardubinzone,
carraminzone,
incamingioni,
latosa 1,
limpora,
simingioni 1
Terminologia scientifica
rbz, Sonchus arvensis, S. oleraceus, S. tenerrimus
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
laiteron
Inglese
milk thistle
Spagnolo
cerraja
Italiano
allattalèpre,
cicérbita
Tedesco
Gänsedistel.
arveghínu , agt: berbechinu*,
elveghinu,
vervechinu Definizione
chi est de brebè; nau in suspu de unu, chi est tontu o de pagu contu coment'e is brebès, o chi deasi dhu càrculant
Sinonimi e contrari
irvechinu
Frasi
su pópulu arveghinu ant de trampare
Traduzioni
Francese
de brebis
Inglese
sheep's milk cheese
Spagnolo
de oveja
Italiano
pecorino
Tedesco
Schaf…
cagiàu , pps, nm, agt: callau,
caxau,
cazadu Definizione
de cagiare; su late mortu cun su càgiu; nau de css. cosa, chi che dhi est consumada s'abba (es. brodu); nau de logu po sa gente o animales chi dhue funt, chi ndh'est prenu, totu leau, cagiagàgia
Sinonimi e contrari
cagliadedhu,
pieta
/
cagiagàgia
| ctr.
brodosu,
isabbisabbi,
soltu
2.
mi at promintu sa columba de casu dae su primu cazadu
3.
su logu est totue cazadu de sordados
Terminologia scientifica
csu
Traduzioni
Francese
lait caillé
Inglese
curdled milk
Spagnolo
cuajada
Italiano
latte rappréso,
quagliato
Tedesco
geronnene Milch.
frúa , nf: frue,
frughe Definizione
prus che àteru, late cagiau, ma fintzes totu su chi essit de su late: tinnada, colostru, arrescotu, callau, butiru
Sinonimi e contrari
cagiau,
pieta
/
giodhu
/
cdh. fruja
Terminologia scientifica
mng
Etimo
ltn.
fruge(m)
Traduzioni
Francese
lait caillé
Inglese
milk curd
Spagnolo
leche cuajada
Italiano
latte coagulato
Tedesco
Sauermilch.
làte , nm: lati Definizione
genia de lícuidu de colore biancu chi faent is titas de is animales mammíferos fémina: est su primu e de is alimentos méngius e prus erricos po is sustàntzias chi portat, necessàriu a su fedu apenas naschiu o ancora piticu, ma bonu e impreau in css. edade; genia de súciu biancu che late chi bogant unas cantu erbas o linnas ue si segat su corgiolu (mescamente sa figu, sa lua)/ min. latighedhu, latedhu; lati corostau = colostra, su primu late comente naschit su fedu
Modi di dire
csn:
bogare, múrghere, caentare, budhire, acragare o mòrrere su l., fàghere su l. a casu, a zodhu, sbutirai su l.; pizu de l. = sa parte prus rassa chi cazat subra comente su late ifritat; zenias de l.: l. de petus = de fémina, l. berbeghinu, cràbinu, bàchinu, de àinu; crezes de l.: cracau (callau), durche, bíschidu; su primu l. (addaghi naschet su fedu) = colostra; l. síncheru o spirrulitu = su late apustis finida sa colostra; late de tita = lati callenti coment'e candu dhu mullint; èssere late late, latis latis (nadu de cosas de manigare)= tébiu che late (obu cotu latis latis = cotu a modhe); l. acicau = late de fémina chi at tentu assuconu, salarzu malu, chi si est ritiradu; l. brutu = late de fémina allatendhe ma torra ràida; l. apedradu = zenia de tumore a sa tita, de late abbarradu; l. mússidu = late de fiadu malàidu de mudridura o piaritu; intrare late (a sas titas)= fai lati, preni sa tita de lati; muntènnere su late (nadu de animales de múrghere)= chi sighint a bogare late, chi no si che sicant; l. pàganu o pudhinu = late de animale o fémina chi no at fizoladu; l. de carchina = carchina sorta in abba meda pro illatare muros; l. catúligu = su suci biancu chi bogat sa lua; víere l. = tastai cosa bona meda (nau in cobertantza, pigai corpus o àteru chi no praxit); su primu l. = itl. timo, ràndhula prummonata chi sa carena de su cristianu zughet in daisegus de s'ossu de mesu de petorras, in artu, tra s'ossu e sa bula, e chi si che sicat azummai deunudotu candho sa carena at fatu s'irvilupu; l. primarzu = carrisàbida, primu late, una ràndhula manna apalas de s'istògomo, itl. pàncreas; pèrdiri lati e cardaxu = pèrderendhe totu
Frasi
in beranu sa robba bogat late meda ca s'erba bundhat ◊ tenia su late in su fogu e pigadu mi ch'est, chentza bi dare tentu! ◊ sa mama a sos isposos: Ti siat beneitu su late chi ti apo dau! ◊ sa fae a sas berbeghes lis intrat late meda
2.
arràntzati, vae! vae chi ti vies late!…
3.
dèu passu lati a sa domu ◊ su lati de sa figu fait a iscrafíngiu
Cognomi e Proverbi
smb:
Latte, Lattes, Latti
Terminologia scientifica
mng
Etimo
ltn.
lacte
Traduzioni
Francese
lait
Inglese
milk
Spagnolo
leche,
látex
Italiano
latte,
làtice
Tedesco
Milch.
múgghere , vrb: mugi,
múgiri,
mújere,
múlgere,
múlghere,
múlgiri,
múrgere,
múrghere,
múrguri Definizione
istrínghere sa tita a manos (o is tzimingiones, si est baca) o fintzes passare is tzimingiones in mesu de is pódhighes coment'e a tiradura a manera de ndhe fàere essire su late; nau de àteru, istrínghere cosa fintzes a atrotigadura a manera de ndhe dhi fàere essire abba o súciu; nau in cobertantza, isfrutare / pps. múlghidu, multu, muntu, murtu
Sinonimi e contrari
múgliri
/
atipriare,
isciuciai
/
irfrutuare
Modi di dire
csn:
m. a sa cadhigada = a s'imperriotu, ponindhe su fiadu suta de ancas e murghindhe a conca imbassiada a cara a betu contràriu; m. a cúcuru in culu = apispirinados in daisegus de su fiadu; múrghere a unu che chera de abbatu = isfrutaidhu, pigaindedhi totu sa cosa, acomenti faint is allurpius
Frasi
immoi mugeus is bacas ◊ murtas las azis sas berbeghes? ◊ ndh'at murtu duas, de berbeghes, in tantos annos chi fit pastore!…◊ como murghent fintzas a màchina ◊ murgiant a un'ipiolu ◊ is mannalissas si mulgiant in domu ◊ su babbu est mujenno ◊ cussa craba, candu dha mugint, imbrutat s'istrégiu!◊ custa manu mi dolet e no si dha fatzo a múrgere!
2.
sa samunadora murghet sa robba samunada ◊ ti murgo a sa tatza su sutzu de un'arantzu ◊ sa lavatrice est murghindhe: candho faghet, istèrreche sa robba
3.
ant postu sa giustíscia in movimentu pro la múrghere issos sa bidha!
Terminologia scientifica
pstr
Etimo
ltn.
mulgere
Traduzioni
Francese
traire,
tordre
Inglese
to squeeze,
to milk
Spagnolo
ordeñar,
exprimir
Italiano
múngere,
strizzare
Tedesco
melken,
auswringen.
múgliri , vrb: mulli,
múlliri,
múxere,
múxiri Definizione
istrínghere sa tita (o is tzimingiones) a manos o fintzes passare is tzimingiones in mesu de is pódhighes coment'e a tiradura a manera de ndhe fàere essire su late; nau de àtera cosa, istrínghere o trochigiare sa cosa a manera de ndhe fàere essire abba o àteru (fintzes iscúdere, pistare)/ pps. múgliu, múlliru, múlliu, múxiu / m. su giuncu = profizare e colare in carchi ata su zuncu (mascru) friscu pro lu triballare a lu fàghere a presorzos; múlliri is cambas = dòrchere, profizare de sa debbilesa (o pro irfortzu)
Sinonimi e contrari
iscrapicare,
múgghere*
Frasi
su pastori dónnia dí depit acorrai e mulli is brebeis ◊ acorru is brebeis e dhas mullu: ma portant pagu lati… a candu mi acatu ca funta is duas de chitzi! ◊ fui muxendu sa baca de siu Danieli
2.
dhi mullint is cambas ca su chi portat apitzus est tropu grai ◊ ti timu pagu e chi ti movis ti mullu cument'e unu giuncu!
Cognomi e Proverbi
smb:
Múlliri
Traduzioni
Francese
traire
Inglese
to milk
Spagnolo
ordeñar
Italiano
mùngere
Tedesco
melken.