acamingiòni , nm: achimingioni,
camignone 1 Definition
camingionedhu, baldu bunzone, minzone o ardu pinzone, e fintzes bardu anzoninu, erba de conillus, genia de erba (est una latuca areste), bona a papare, unu pagu marigosa po su latighedhu chi bogat ue si segat
Synonyms e antonyms
alminzone,
ardubinzone,
graminzone,
latosa 1,
limpora,
simingioni 1
Scientific Terminology
rbz, Sonchus arvensis, S. oleraceus, S.tenerrimus
Etymon
srd.
Translations
French
laiteron
English
milk thistle
Spanish
cerraja
Italian
cicérbita
German
Gänsedistel.
alminzòne , nm: amingione,
amingioni,
aminzone,
ammingione,
arminzone Definition
erba de conillus, genia de erba (una calidade de latuca areste), bona a papare, unu pagu marigosa po su latighedhu chi bogat ue si segat
Synonyms e antonyms
acamingioni,
ardubinzone,
carraminzone,
incamingioni,
latosa 1,
limpora,
simingioni 1
Scientific Terminology
rbz, Sonchus arvensis, S. oleraceus, S. tenerrimus
Etymon
srd.
Translations
French
laiteron
English
milk thistle
Spanish
cerraja
Italian
allattalèpre,
cicérbita
German
Gänsedistel.
arveghínu , agt: berbechinu*,
elveghinu,
vervechinu Definition
chi est de brebè; nau in suspu de unu, chi est tontu o de pagu contu coment'e is brebès, o chi deasi dhu càrculant
Synonyms e antonyms
irvechinu
Sentences
su pópulu arveghinu ant de trampare
Translations
French
de brebis
English
sheep's milk cheese
Spanish
de oveja
Italian
pecorino
German
Schaf…
cagiàu , pps, nm, agt: callau,
caxau,
cazadu Definition
de cagiare; su late mortu cun su càgiu; nau de css. cosa, chi che dhi est consumada s'abba (es. brodu); nau de logu po sa gente o animales chi dhue funt, chi ndh'est prenu, totu leau, cagiagàgia
Synonyms e antonyms
cagliadedhu,
pieta
/
cagiagàgia
| ctr.
brodosu,
isabbisabbi,
soltu
2.
mi at promintu sa columba de casu dae su primu cazadu
3.
su logu est totue cazadu de sordados
Scientific Terminology
csu
Translations
French
lait caillé
English
curdled milk
Spanish
cuajada
Italian
latte rappréso,
quagliato
German
geronnene Milch.
frúa , nf: frue,
frughe Definition
prus che àteru, late cagiau, ma fintzes totu su chi essit de su late: tinnada, colostru, arrescotu, callau, butiru
Synonyms e antonyms
cagiau,
pieta
/
giodhu
/
cdh. fruja
Scientific Terminology
mng
Etymon
ltn.
fruge(m)
Translations
French
lait caillé
English
milk curd
Spanish
leche cuajada
Italian
latte coagulato
German
Sauermilch.
làte , nm: lati Definition
genia de lícuidu de colore biancu chi faent is titas de is animales mammíferos fémina: est su primu e de is alimentos méngius e prus erricos po is sustàntzias chi portat, necessàriu a su fedu apenas naschiu o ancora piticu, ma bonu e impreau in css. edade; genia de súciu biancu che late chi bogant unas cantu erbas o linnas ue si segat su corgiolu (mescamente sa figu, sa lua)/ min. latighedhu, latedhu; lati corostau = colostra, su primu late comente naschit su fedu
Idioms
csn:
bogare, múrghere, caentare, budhire, acragare o mòrrere su l., fàghere su l. a casu, a zodhu, sbutirai su l.; pizu de l. = sa parte prus rassa chi cazat subra comente su late ifritat; zenias de l.: l. de petus = de fémina, l. berbeghinu, cràbinu, bàchinu, de àinu; crezes de l.: cracau (callau), durche, bíschidu; su primu l. (addaghi naschet su fedu) = colostra; l. síncheru o spirrulitu = su late apustis finida sa colostra; late de tita = lati callenti coment'e candu dhu mullint; èssere late late, latis latis (nadu de cosas de manigare)= tébiu che late (obu cotu latis latis = cotu a modhe); l. acicau = late de fémina chi at tentu assuconu, salarzu malu, chi si est ritiradu; l. brutu = late de fémina allatendhe ma torra ràida; l. apedradu = zenia de tumore a sa tita, de late abbarradu; l. mússidu = late de fiadu malàidu de mudridura o piaritu; intrare late (a sas titas)= fai lati, preni sa tita de lati; muntènnere su late (nadu de animales de múrghere)= chi sighint a bogare late, chi no si che sicant; l. pàganu o pudhinu = late de animale o fémina chi no at fizoladu; l. de carchina = carchina sorta in abba meda pro illatare muros; l. catúligu = su suci biancu chi bogat sa lua; víere l. = tastai cosa bona meda (nau in cobertantza, pigai corpus o àteru chi no praxit); su primu l. = itl. timo, ràndhula prummonata chi sa carena de su cristianu zughet in daisegus de s'ossu de mesu de petorras, in artu, tra s'ossu e sa bula, e chi si che sicat azummai deunudotu candho sa carena at fatu s'irvilupu; l. primarzu = carrisàbida, primu late, una ràndhula manna apalas de s'istògomo, itl. pàncreas; pèrdiri lati e cardaxu = pèrderendhe totu
Sentences
in beranu sa robba bogat late meda ca s'erba bundhat ◊ tenia su late in su fogu e pigadu mi ch'est, chentza bi dare tentu! ◊ sa mama a sos isposos: Ti siat beneitu su late chi ti apo dau! ◊ sa fae a sas berbeghes lis intrat late meda
2.
arràntzati, vae! vae chi ti vies late!…
3.
dèu passu lati a sa domu ◊ su lati de sa figu fait a iscrafíngiu
Surnames and Proverbs
smb:
Latte, Lattes, Latti
Scientific Terminology
mng
Etymon
ltn.
lacte
Translations
French
lait
English
milk
Spanish
leche,
látex
Italian
latte,
làtice
German
Milch.
múgghere , vrb: mugi,
múgiri,
mújere,
múlgere,
múlghere,
múlgiri,
múrgere,
múrghere,
múrguri Definition
istrínghere sa tita a manos (o is tzimingiones, si est baca) o fintzes passare is tzimingiones in mesu de is pódhighes coment'e a tiradura a manera de ndhe fàere essire su late; nau de àteru, istrínghere cosa fintzes a atrotigadura a manera de ndhe dhi fàere essire abba o súciu; nau in cobertantza, isfrutare / pps. múlghidu, multu, muntu, murtu
Synonyms e antonyms
múgliri
/
atipriare,
isciuciai
/
irfrutuare
Idioms
csn:
m. a sa cadhigada = a s'imperriotu, ponindhe su fiadu suta de ancas e murghindhe a conca imbassiada a cara a betu contràriu; m. a cúcuru in culu = apispirinados in daisegus de su fiadu; múrghere a unu che chera de abbatu = isfrutaidhu, pigaindedhi totu sa cosa, acomenti faint is allurpius
Sentences
immoi mugeus is bacas ◊ murtas las azis sas berbeghes? ◊ ndh'at murtu duas, de berbeghes, in tantos annos chi fit pastore!…◊ como murghent fintzas a màchina ◊ murgiant a un'ipiolu ◊ is mannalissas si mulgiant in domu ◊ su babbu est mujenno ◊ cussa craba, candu dha mugint, imbrutat s'istrégiu!◊ custa manu mi dolet e no si dha fatzo a múrgere!
2.
sa samunadora murghet sa robba samunada ◊ ti murgo a sa tatza su sutzu de un'arantzu ◊ sa lavatrice est murghindhe: candho faghet, istèrreche sa robba
3.
ant postu sa giustíscia in movimentu pro la múrghere issos sa bidha!
Scientific Terminology
pstr
Etymon
ltn.
mulgere
Translations
French
traire,
tordre
English
to squeeze,
to milk
Spanish
ordeñar,
exprimir
Italian
múngere,
strizzare
German
melken,
auswringen.
múgliri , vrb: mulli,
múlliri,
múxere,
múxiri Definition
istrínghere sa tita (o is tzimingiones) a manos o fintzes passare is tzimingiones in mesu de is pódhighes coment'e a tiradura a manera de ndhe fàere essire su late; nau de àtera cosa, istrínghere o trochigiare sa cosa a manera de ndhe fàere essire abba o àteru (fintzes iscúdere, pistare)/ pps. múgliu, múlliru, múlliu, múxiu / m. su giuncu = profizare e colare in carchi ata su zuncu (mascru) friscu pro lu triballare a lu fàghere a presorzos; múlliri is cambas = dòrchere, profizare de sa debbilesa (o pro irfortzu)
Synonyms e antonyms
iscrapicare,
múgghere*
Sentences
su pastori dónnia dí depit acorrai e mulli is brebeis ◊ acorru is brebeis e dhas mullu: ma portant pagu lati… a candu mi acatu ca funta is duas de chitzi! ◊ fui muxendu sa baca de siu Danieli
2.
dhi mullint is cambas ca su chi portat apitzus est tropu grai ◊ ti timu pagu e chi ti movis ti mullu cument'e unu giuncu!
Surnames and Proverbs
smb:
Múlliri
Translations
French
traire
English
to milk
Spanish
ordeñar
Italian
mùngere
German
melken.