cassí , nm: cassibi,
cassile,
cassili,
cassívile Definizione
genia de animaledhu, gatagreste o cane de serra, pagu prus mannu de s'annaemele o bíurru, a pilu in colore de castàngia, in colore de aràngiu in su gúturu e in petorras, coa longa e grussa, pilosa: unu tempus in Sardigna si ndhe agataiat medas e como ch'est agiummai ispérdiu; papat sórighes, pigiones, bobbois, conillos: est amparau cun lei po no dh'ispèrdere deunudotu
Sinonimi e contrari
ansile*,
assíbile,
bassili,
grassíbile,
ibbirru,
ischirru,
màrcia 3,
vrassívile
Cognomi e Proverbi
smb:
Cassili, Cascili
Terminologia scientifica
anra, martes martes latinorum
Traduzioni
Francese
martre des pins,
martre sarde
Inglese
pine marten,
sardinian marten
Spagnolo
marta
Italiano
màrtora comune,
màrtora sarda
Tedesco
Baummarder,
Edelmarder.
frégua, freguèdha, frégula , nf: frélua,
freuledha,
frígula Definizione
ispétzia de fianda po usu de minestra: macarrones a farinedhos chi si faent istidhigandho abba a sa símbula e girandho a lébiu sa punta de is pódhighes apitzu, aintru de su tianu: sa símbula essit totu aranedhada, a farinedhos minudos che gràndhine e si faet sicare po durare / a./c. a logos narant freguledha a su frutu de su samucu / f. incasada = cundhida cun bagna e casu ratadu; frégula istufada, istuvada = sucu cotu a budhidu, cundhidu che a sos macarrones, postu in lama cun ozu budhidu betadu subra e postu in su furru fintzas a fàghere sa crosta cun casu ratadu subra puru
Sinonimi e contrari
ambu,
pistizone,
sucu
Frasi
beniat a bidha a portai sa frégua manna de incasai ◊ custu botixedhu est prenu de freguedha ◊ sa frégula si fait de símbula, a pibionedhus
Cognomi e Proverbi
smb:
Fregula
Etimo
itl.
frégolo
Traduzioni
Francese
pâtes alimentaires granulées pour soupe
Inglese
typical sardinian pasta for soups
Spagnolo
pastas sardas para sopas
Italiano
tipo di pasta sarda per minèstre
Tedesco
sardische Suppennudeln (Pl.).
imbecídha , nf Definizione
genia de pigione chi narant fintzes filomena de mata, ogu de boe e conca de moru
Sinonimi e contrari
oghibboi
Terminologia scientifica
pzn, sylvia melanocephala
Traduzioni
Francese
fauvette mélanocéphale
Inglese
sardinian warbler
Spagnolo
curruca cabecinegra
Italiano
occhiocòtto
Tedesco
Samtkopfgrasmücke.
istrúmpa , nf: strumpa Definizione
genia de gherra chi si faet in duos, prus che àteru a giogu o balentia, aferrandhosi s'unu cun s'àteru a chintzu a bratzos fadhios e cricandho de fàere orrúere s'àteru a terra iscutulandhodhu, parandhodhi sa camba o àteru: binchet chie, po fortza o abbilesa, betat a terra s’àteru ponendhodhu asuta / genias de i. segundhu comente si leat s'àteru: i. a totu chitu, i. a chitu partidu
Sinonimi e contrari
chintada,
istrampada
Frasi
sunt zocandhe un'istrumpa trissinada, a chitu partidu ◊ in Ollolai faghent su campionadu de s'istrumpa ◊ a pitzocu, zogandhe a s'istrumpa no ch'est arrennéssiu mai nessunu a dhi pònnere s'ischina in terra
Terminologia scientifica
ggs
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
lutte sarde libre
Inglese
sardinian catch-as catch can
Spagnolo
lucha libre sarda
Italiano
lòtta lìbera sarda
Tedesco
sardisches Freistilringen.
magliorédhu , nm: malloredhu Definizione
genia de macarrone tundhu fatu a manu: macarrone cravau, de punzu, de úngia, de manu nostra
Sinonimi e contrari
arribiedhu,
cicione,
malladedhu,
mutzitu,
pitzoti
Frasi
de malloredhus bèni cundius gei si ndi at papau dus!…
Terminologia scientifica
mng
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
"gnocchi" (quenelles de purée de pommes de terre et de farine)
Inglese
gnocco (typical Sardinian pasta)
Spagnolo
ñoqui
Italiano
gnòcco
Tedesco
sardisches Klößchen.
píbara , nf: píbera,
pípara,
pípera Definizione
genia de arrasia velenosa chi assimbígiat a su coloru, ma chi no si agatat o no faet in Sardigna: is chi si agatant funt su coloru de abba o tartza (p. de arriu, de àcua, de modhe: natrix maura) e un'àteru coloru mannu chi faet fora de s'abba (p. de sicu, de soli, soliana, coluber hippocrepis); est animale sèmpere pigau a paragone po gente mala / sulai che píbera = furriàresi male arrennegados, arrespòndhere a boghes
Frasi
che píbera chi pistu li ant sa coa ti boltas a sa tzega a mossigare (P.Porcu)◊ sunt che píberas de sicu ammanitzendhe trobeas pro afunare ideas e fadigas ◊ no ti tzachis, ca paris una píbara! ◊ nàsciu, suat che una píbara! ◊ ferenandhe che píbera, cumintzat a boghes contras a su fizu ◊ arrebbugia, candu dha fuedhas si fúrriat comenti a una píbara!
Terminologia scientifica
anar, natrix maura, coluber hippocrepis
Etimo
ltn.
vipera
Traduzioni
Francese
vipère,
couleuvre sarde
Inglese
viper,
grass snake,
sardinian coluber
Spagnolo
culebra viperina,
culebra de herradura
Italiano
vìpera,
bìscia viperina,
còlubro sardo
Tedesco
Ringelnatter,
Hufeisennatter.
sàdru , agt, nm: saldu,
sardu Definizione
chi o chie est de sa Sardigna, chi pertocat sa Sardigna, is Sardos; sa limba chi foedhaus is Sardos / nàrrere una cosa a sa sarda, sardasarda = ladina, crara, chi si cumprendet bene
Frasi
boleus ballus sadrus, no a impressadura che is aremigus! ◊ su pópulu sardu at apertu sos ogos ◊ dhu nant "romanu", ma est casu sardu!
2.
limba e natura nos ant fatu a Sardos ◊ dae séculos semus nois Sardos coment'e malos teracos oprimidos (A.Casula)◊ o Sardu, si ses sardu e si ses bonu, semper sa limba tua apas presente! (Piras)
3.
in sardu iscrio: sa limba imparada dae totu sentza mastru in pitzinnia (Cubeddu)◊ chistionaus e iscrieus in sardu
Cognomi e Proverbi
smb:
Sardu
/
prb:
berrita no fachet Sardu
Etimo
ltn.
sardus
Traduzioni
Francese
sarde
Inglese
sardinian
Spagnolo
sardo
Italiano
sardo
Tedesco
sardisch,
Sarde.
sciampíta , nf, nm: sciampitu Definizione
su passu prus fàcile de su ballu sardu, genia de manera de mòvere is peis ballandho, coment'e atzopiandho, brinchidedhu (ma fintzes una genia de iscucuricàrgiu chi unu balladore, poderau cun àteros duos istacaos de su giru, faet ballandho furriau a peis in artu, a conca a bàsciu); manera de ballare, genia de ballu / fai s'isciampita a unu = parare s'anca
Sinonimi e contrari
ciapita,
tzopita
/
ballu
Frasi
a sciampitas altas acomenti a nosu mancu bosatrus badhais! ◊ bai ca oi no dha fais sa sciampita cun sa sposa a su costau! ◊ cun d-unu brínchidu si fut postu conca a bàsciu e peis a susu e iat fatu sa sciampita, sighendu a badhai ◊ o Luisicu, dh'arriscas de fai una sciampita?
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
entrechat,
pas de danse sarde
Inglese
sardinian ball step
Spagnolo
paso del baile sardo
Italiano
scambiétto
Tedesco
Kreuzsprung,
Entrechat.
sciampitài , vrb: isciampitai Definizione
fàere sa sciampita, mòvere is cambas coment'e ballandho, fàere is passitedhos de su ballu, fàere genia de giogos cun su ballu
Sinonimi e contrari
aciapitai,
atzopitai,
brinchitare,
istripitare
Frasi
sciampitat sa cónduma e faint s'anchita e su passu torrau (A.Cannas)◊ ci fiat essiu cuntentu e sciampitendi ◊ no sciampitat foras unu pipiu ca est tempus mau ◊ beni a mesu de su ballu ca ti fadeus biri comenti si sciampitat! ◊ is pobidhas sciampitendisí su paneri e nosu ingunis!
2.
fatzu unu ballu de cussus sciampitaus
Etimo
itl.t
zampettare
Traduzioni
Francese
danser la danse sarde
Inglese
to have a sardinian dance
Spagnolo
bailar el baile sardo
Italiano
scambiettare
Tedesco
Kreuzsprünge machen.
tenòre, tenòri , nm Definizione
càntigu a proa, cuncordu, cussertu, si faet in bàtoro ómines: su chi tumbat e cantat est sa boche, is chi dh'acumpàngiant formant su coro (bassu, contra, mesu boche); genia de boghe de ómine, sa prus arta cantandho
Sinonimi e contrari
cuncordu,
cuntzertu
Terminologia scientifica
sntz
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
chant choral typique de la Sardaigne,
ténor
Inglese
typical sardinian choral singing,
tenor
Spagnolo
canto coral sardo
Italiano
caratterìstico canto corale sardo,
tenóre
Tedesco
typisch sardischer Choralgesang,
Tenor.