afutàre , vrb Definizione
pigare (o fintzes giare) afuta, arrennegu
Sinonimi e contrari
achibberare,
airai,
aorcare,
arrabbiai,
arragiolire,
arrannegai,
inchighiristai,
inchimerai,
incrabudhire,
infelai,
infuterare
Frasi
su pitzinnu l'istrochet pro l'afutare, ma cudhu li daet un'iscabessu ◊ s'assessore faedhanne àltziat sa boghe, si afutat, iscudet punzos a sa mesa (A.Cossu)◊ mi afuto inchietu pro chi tentu no ndhe apo de profetu (B.R.Carbone)◊ si mi afuto est rejone, ca so ispiantadu!
2.
sas pedidorias isfatzidas de sos profitadores ant afutadu a babbu (G.Ruju)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'irriter
Inglese
to lose one's temper
Spagnolo
amoscarse
Italiano
stizzirsi
Tedesco
sich ärgern.
alvuràre , vrb: arborare,
arberare,
arbulare,
arburai,
arburare,
arvurare,
arvuriare Definizione
pònnere o prantare a àrbures, a matas; foedhandho de gente, pigaresidha deretu, su si pesare a boghes po cosighedhas, oféndhios o tzacaos: arburai dhu narant fintzes po pesare o fàere a mannu, arburare fintzes in su sensu de pònnere prantau, istrantagiau (a bisura de àrbure)
Sinonimi e contrari
arburire
/
artzisare,
inchietae
Modi di dire
csn:
arburàresi (nadu de sos cadhos) = pesàresi comente e ritzos, cun sos pes de dainanti in artu; arburai ccn. cosa = pònnere ritza, istantargiare
2.
s'achetu est semper marritanne, isconchinanne, annigranne e cricanne de si arburare
3.
ti àlvuras de crítica mania sentza ti intendher ne de birde e ne de sicu (G.A.Cossu)◊ su venenu mi àrborat sos nérbios!◊ si m'arvúriat su sàmbene in s'intèndhere cudhu!◊ si àrbulat su cadhu e che betat su mere!
4.
su pipiu est nàsciu tzeghixedhu e pensà ca no ndi dh'arburamu (A.Murru)◊ in pratza sunt arburandhe sa tuva po su fogulone
Traduzioni
Francese
border d'arbres,
se fâcher
Inglese
to plant with trees,
to lose one's temper
Spagnolo
arborecer,
enarbolar
Italiano
alberare,
inalberarsi
Tedesco
mit Bäumen bepflanzen,
sich aufbäumen.
ammodoinài , vrb: ammuduinare,
modoinai Definizione
fàere o istare coment'e dormiu, pigare o pèrdere is atuamentos, sa memória
Sinonimi e contrari
abbalaucare,
ammadainare,
asturdire,
atontonare,
immaidoinare,
immaudinare,
scilibriri,
stolondrai,
stontonai 1
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
perdre la mémoire
Inglese
to lose one's memory
Spagnolo
perder la memoria
Italiano
smemorare
Tedesco
das Gedächtnis verlieren.
artzisàre , vrb Definizione
su si arrennegare, su si ofèndhere
Sinonimi e contrari
alvurare,
inchietae
Frasi
issu, solu a intèndhere cussu zistru, artzisau si est deretu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se mettre en colère,
se fâcher
Inglese
to lose one's temper
Spagnolo
enfadarse
Italiano
inalberarsi
Tedesco
sich aufbäumen.
disapegài , vrb Definizione
pèrdere s'amore, s'istima po ccn. o calecuna cosa
Sinonimi e contrari
disamorai,
ispitzigare
Traduzioni
Francese
se désaffectionner
Inglese
to lose one's enthusiasm
Spagnolo
desapegarse
Italiano
disaffezionarsi
Tedesco
die Zuneigung verlieren.
ibentiàre , vrb: ilbentiare,
irbentiare,
ilventiare,
irventiare,
isbentiare,
isvantiare,
isventiare,
sbentiai Definizione
coment'e pèrdere bentu, pèrdere fragu, pèrdere sa fortza, s’efetu de s’àrculu (nau de is imbriagos puru), fintzes pigare ària, bentu
Sinonimi e contrari
iscoturare,
istudinare,
scexiai
/
bentiai,
irvalorire,
ispaporare
/
illeriare,
irbasolare
Frasi
ti mandho a pistare giarra, gasi ibéntias!◊ una borta dau focu, a sa piatza li fachiant sas bentosas in costazos pro irbentiare ◊ impitat sèmpere ispíritu isventiadu pro cumpònnere sas drogas ◊ tupa s'ampulla de su binu ca sinono si che irbéntiat! ◊ pro lu fàghere isventiare, a s'imbriagu, che l'ant postu fora
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
s'éventer,
s'évaporer
Inglese
to lose scent (strenght),
to evaporate,
to fade (away)
Spagnolo
evaporarse
Italiano
svaporare
Tedesco
ausdunsten,
verdunsten,
verrauchen.
isminunchíre, isminuncíre , vrb Definizione
torrare a s'ossu, essire iscarritzinu, làngiu
Sinonimi e contrari
apedhuncare,
illanzigare,
irromasire,
istincare,
scalaxiri,
slangiri
Traduzioni
Francese
maigrir beaucoup
Inglese
to lose weight a lot
Spagnolo
adelgazar mucho
Italiano
dimagrire mólto
Tedesco
abnehmen.
isporàre , vrb Definizione
betare pore, pèrdere de pore, pèrdere de ànimu, disisperare, pèrdere s'ibertu, s'ispera
Sinonimi e contrari
isarcare
| ctr.
animai,
incoragire
Frasi
no timas e no t'ispores! ◊ pro su ludu no t'ispores: cola! ◊ àlvure mai arraighinada, onzi travuntana l'atrighentat, la tríulat e l'isporat ◊ su caminu no l'isporabat pro dare un'ocrada a s'amorada ◊ l'aiat isporau su dispiachere de sos fizos chi nche l'aiant imbertu a sa gherra ◊ est gai sa sorte, ma issu no s'isporat!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
déprimer,
décourager,
démoraliser
Inglese
to depress,
to discourage,
to lose heart
Spagnolo
desanimarse
Italiano
deprìmere,
scoraggiare,
pèrdersi d'animo
Tedesco
niederdrücken,
entmutigen,
verzagen.
pèldere , vrb: pèldiri,
pèrdede,
pèrdere,
perdi,
pèrdiri,
predi Definizione
essire o pigare cosa de sa vista, de possessu, a manera de no ischire prus inue est o de no ndh'èssere prus meres, de no dha tènnere prus, ma fintzes in su sensu de perdimentare sa cosa ponendhondhe chentza cabu, chentza bisóngiu, o guastandhodha; rfl., no ischire prus inue unu est, no agatare o no ischire prus su camminu po andhare a ue si bolet o torrare a logu connotu: segundhu de ite si foedhat, su si cundennare s’ànima, essire malu, andhare male; àere sa parte peus in is càmbios (fàere prus ispesa chi no badàngiu), in su giogu, in is provas a trivas de pare; nau de istrégiu, lassare essire in calecunu istampu o segada o lassare orrúere su chi dhu'est aintru; andhare male, no ndh'àere fortuna de calecuna cosa, guastare de no èssere prus bonas nau de cosas de papare / ind. pres. 1ˆ p. sing. pèrgio; cong. pres. 1ˆ p. pl. perdemas; pps. pérdidu, pertu, prédiu
Sinonimi e contrari
aperdimentare,
arroinare,
guastare,
imballiare,
impèrdere,
ispeldisciare,
perdire
/
falare,
sfàiri
| ctr.
balanzare,
bíncere,
conchistare,
salvai
Modi di dire
csn:
p. sa limba = no èssere prus bonu a faedhare una limba, no faedhare, essire mudu; pèrdiri sa boxi = essire serragados meda; p. sa vista, sos ogros, sa salude = inciurpaisí, essiri malàdiu; p. sa passéssia = arrennegàresi, dare a subra, no agguantare prus; p. sas fortzas = essire débbile; p. lati e cardaxu = pèrderendhe totu, pèrderendhe sacu e sale; p. su sentidu = irbariare, ammachiaisí; p. tempus = pònnere su tempus in cosas chentza cabu, chentza fàghere cosas de zudu; pèrdere sonnu = drommire prus pagu de su tantu chi bi cheret; no ndi perdit nudha (nadu de ccn. postu a paragone de un'àteru; nadu de unu chi est iscurtendhe, chi istat gai atentu de si ammentare totu su chi at intesu) = si assemizat deunudotu, est lintu e pintu s'àteru; pèrderendhe su fedu (nau de fémina, de animali príngiu) = aurtire, fintzas andhàreli male de àtera manera, mòrrere de dannu; pèrdere s'iscola = no andhare o no lassare andhare a iscola; lassare pèrdere (una cosa, una chistioni, un'ofesa) = lassare istare, lassai sentz'e circai, no ndi fai contu, perdonai
Frasi
si unu possedit centu brebeis e ndi perdit una, no at a lassai is atras norantanoi in is montis po andai a circai sa brebei pérdia? ◊ sa burrasca li at pérdidu sa nae ◊ onzi cosa lassada est pérdida ◊ no mi che lees cussa cosa, no mi la perdas! ◊ zughia su mucadoredhu in busaca e no mi l'agato: lu depo àere pérdidu ◊ custu tubbu est perdendi àcua ◊ su mastru bonu no ndhe perdet de materiale, triballendhe!
2.
est pigadu a montes ma s'est pérdidu ca no connoschiat su caminu
3.
a fàghere gai no mi cumbenit: deo bi perdo! ◊ cojendhe cun isse bi at pérdidu: issa si at barriadu una rughe! ◊ su prus, sa fémina est a parti de perdi ◊ giogamus a chie perdet pagat
4.
dona atentzioni ca ndi perdis lati e cardaxu! ◊ medas berbeghes ndhe ant pérdidu s'anzone ◊ scerada, cun su mali chi tenit ndi at pérdiu su pipiu!
5.
segundhu it’est, sa cosa de manigare lassada fora de frigoríferu si perdet ◊ sa peta cheret cota ca sinono si perdet ◊ putzi putzi a papare patata frissa in ozu de balena, e in bidha s'ulia perdínnesi! ◊ sicomente de frútora ndhe tenet meda, pro no si pèrdere ndhe regalat
6.
bi est chie perdet su tempus e chie lu cunchistat ◊ a che colare sa die sentza it'e fàchere est a la pèrdere ◊ a sos fizos no lis perdet mai s'iscola, mancari in su bisonzu
7.
custa carrada perdit e tocat a cambiai su binu a un'àtera
Cognomi e Proverbi
prb:
chie perdet s'anzenu bi ponet su sou
Etimo
itl.
perdere
Traduzioni
Francese
perdre
Inglese
to lose
Spagnolo
perder
Italiano
pèrdere,
smarrire
Tedesco
verlieren.
scabbalài , vrb Definizione
pèrdere o fàere pèrdere is fundhos de un'aziendha, su capitale, su cabbale
Sinonimi e contrari
| ctr.
acabbalai
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
perdre son capital
Inglese
to lose one's capital
Spagnolo
arruinarse
Italiano
pèrdere il capitale
Tedesco
das Kapital verlieren.
stramancài , vrb: istramancai*,
stremancai Definizione
fàere andhare male, fàere mancare, mancare de no ischire inue est unu o una cosa, pèrdere, fintzes andhare cun pagu seguresa a s'istòntona istòntona / stramancaisí de pari = nau de duos, èssere o istare tempus chentza si torrare a bíere; stramancai su mòri = pèrdere, fadhire su camminu
Sinonimi e contrari
malograi,
pèldere
| ctr.
acatare
Frasi
cussu bòi depit èssi corrinendi su cumpàngiu, ca faint aici candu si stramancant de pari ◊ at lassau is brebeis po andai a circai sa chi s'est stramancada ◊ allà, una cosa ti nau: is congixedhus no mi stramanchist! (A.Garau)◊ apu stramancau sa lítera chi portamu, depit èssi chi mi nc'est lissinada ◊ de candu tenit a mimi a serbidori, nerit candu dh'apu stramancau una brebei! ◊ totu su chi si stramancat in su boscu si torrat a agatai ◊ candu ti biu, de cantu mi praxis stramancu sa bia!
2.
at pediu agiudu ma ant circau de dhu fai stramancai ◊ issu si fiat stramancau de is cumpàngius e fiat torrau a Castedhu po ndi pigai is launedhas
Traduzioni
Francese
perdre,
s'égarer
Inglese
to lose (one's way)
Spagnolo
perder,
extraviarse
Italiano
smarrire,
smarrirsi
Tedesco
verlieren,
sich verirren.
tzurumbecàre , vrb Definizione
èssere cun sa conca a tontonadas, lassare orrúere sa conca dormindhosi cicios, tènnere sonnu meda de no poderare sa conca firma
Sinonimi e contrari
abbiocare,
sconchiai,
sconcoinai,
tzilibbecare,
tzinghirinare,
tzumbecare
Frasi
si tzurumbeco subra su piatu diventat sónniu finas su ricatu ◊ bae e corcadiche, chi ses tzurumbechendhe!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
hochement de tête à cause du sommeil
Inglese
to lose one's head balance for the sleep
Spagnolo
cabecear
Italiano
tracollare della tèsta per il sónno
Tedesco
Kippen des Kopfes aus Schlaf.