abbaltàre , vrb: abbastare,
abbastai,
baltare* Definizione
nau de css. cosa, chi dhu'est su tanti chi serbit o chi si bolet / abbastare si tiat!… = no faghet a istare ifatu a totugantu, no si abbastat mai
Sinonimi e contrari
| ctr.
faltare,
mancai
Frasi
machine cantu ant fatu a fontomare no podet abbastare mente umana ◊ si ti abbastat s'ànimu beni a mi tocare!…◊ su chi tengu no mi abbastat ◊ si no ti abbastat domandandi àteru! ◊ mi abbastat chi de a mie ti ammentes!
2.
abbastare si tiat a totu custas ispesas!…
Traduzioni
Francese
suffire
Inglese
to be enough
Spagnolo
bastar,
alcanzar
Italiano
bastare
Tedesco
genügen.
acanciàre , vrb: acansae,
acansai,
acansare,
acansciare,
acantzai,
acantzare 1,
acantzari,
acassare,
alcansare,
alcantzai,
arcansare,
arcantzai,
arcassare Definizione
arrennèscere a tènnere cun sa pregadoria, arrecire calecuna cosa de Deus, o fintzes su giare chi faet Deus, prus che àteru foedhandho de gràtzias
Sinonimi e contrari
arrecabai,
dare,
cuntzèdere
| ctr.
arrafudai,
necare
Modi di dire
csn:
acassare, acansare una gràscia, unu disizu; alcantzai a unu fuendisí = sighírelu; alcantzai camminu = fàghere caminu, fàghere tretu
Frasi
cussu est disillu chi podit acansai ◊ acansade, Segnore, chi pro raru favore sonnu e no morte siat custu sou! (P.Mossa)◊ bidat onzi gràssia acansada! ◊ pro nois domandhade su favore cun s'aficu chi siat acansadu (A.Zedde)◊ totu su chi ti apo auguradu ti benzat acansadu dae Deus! ◊ pregheit a totu sos santos pro li arcansare sa gràscia ◊ custu disígiu no podit èssiri acantzau
Etimo
spn.
Traduzioni
Francese
obtenir
Inglese
to get,
to grant
Spagnolo
alcanzar,
impetrar
Italiano
impetrare,
accordare
Tedesco
erbitten,
bewilligen.
ampuàre 1 , vrb Definizione
cumprire is capacidades sessuales, cosa chi lompet a fúrriu de is tréighi, batórdighi annos (dipendhet de s'unu a s'àteru) candho a sa fémina dhi cumènciant a crèschere is titas, mascu e fémina comènciant a impilire in s'oru de sa natura (a s'ómine dhi essit sa braba puru e cumènciat a bogare)
Sinonimi e contrari
aputzare
Frasi
su pisedhu est cumintzandhe a ampuare
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
mûrir sexuellement
Inglese
to mature
Spagnolo
alcanzar la madurez sexual
Italiano
maturare sessualménte
Tedesco
reifen.
baltàre , vrb: abbaltare,
bastai,
bastare Definizione
nau de css. cosa, chi dhu'est su tanti chi serbit o chi si bolet; dhu narant po abbasciare puru
Sinonimi e contrari
abbassiare,
cabai,
falare,
lòmpere
| ctr.
faltare,
mancai
Modi di dire
csn:
bastat, bastu chi, bastet, bastit chi… = itl. purchè, bastus chi… ; bastare tiat!… = no abbastat mai, no est possíbbili chi abbastit
Frasi
custu pane bastat pro duos una die ◊ su dinari chi balanzat no li bastat pro totu su mese ◊ su sale chi as betadu a sa padedha bastat ◊ po fai totu custu trabballu no mi bastat su tempus ◊ cussu est malu, bastat a nàrrere chi est un'arga!
2.
seus bastaos in pagas dies
3.
faghe comente cheres, bastu chi andhes! ◊ su mascu apretau, bastit chi siat foras de cuili, romigat pani mancai amucorau! ◊ de sa genti no m’importat, bastat chi siat prena sa brenti ◊ ti ndi dongu una de is mias, bastat chi ti citas
4.
bastare tiat un'ómine solu a campare totu cussa zente!…◊ bastare tiat cudhu cantighedhu de robba a fagher bestires a totugantos!…◊ bastare tiat, su dinari, a comporare totu su chi amus in gana!…
Cognomi e Proverbi
prb:
a chini no dhi bastat su pagu, cun su meda no fait nudha
Etimo
ltn.
bastare
Traduzioni
Francese
suffire
Inglese
to be enough
Spagnolo
bastar,
alcanzar
Italiano
bastare
Tedesco
genügen,
ausreichen.
giannitài, giannitàre , vrb: aciannitai*,
zanitare Definizione
s'apedhare de su cane currendho su sirbone o àteros animales mannos
Sinonimi e contrari
gannitare,
giannire
Frasi
canes giannitant fatu a fera e in s'adhe s'intendhet calchi tiru ◊ solu sos canes ndhe lesint s'annotu ma giannitendhe si fuesint totu
Terminologia scientifica
bga
Traduzioni
Francese
aboyer
Inglese
to bark
Spagnolo
ladrar de los perros a sus dueños al no alcanzar la caza
Italiano
scagnare
Tedesco
anschlagen.
sichíre , vrb: sighie,
sighire,
sighiri,
sigire,
sigiri,
sijire Definizione
andhare a innanti faendho ccn. cosa cumenciada, durare in su tempus; andhare o cúrrere aifatu e lòmpere a ue un’àteru est andhau o est andhandho; lòmpere a un’arresurtau; agatare a unu asuba de su fatu, faendho unu dannu; si narat fintzes po andhare aifatu de una régula o de cosa pigada po ghia / pps. sichiu, sighidu; sighindhe = itl. di séguito
Sinonimi e contrari
insighiri,
segudare,
sensare,
síghere,
sodigai,
tènnere
| ctr.
firmai,
sensai,
tasire
Modi di dire
csn:
sighire, sighire a + vrb. inf. = itl. riprèndere a + vrb. inf.; èssere a sighi sighi = a su tene tene, a punta a lòmpere a tènnere a ccn. o carchi cosa; èssere malu a sighire (nadu de ccn.)= chi est difítzile mannu a lu buscare, chi pro l'agatare tocat de lu chircare a tantas bias, chi de is fainas chi tenit a meda ndi lassat a cò; sighire una faina, unu triballu = fàgherelu, agabbàrelu, achipire; sighibbila!, sighidebbila! = sighi, sighei de aici!; sighire s'ormina = andhare ifatu de s'ormina; sighiri su cuntzillu, su parri de ccn. = iscurtare, fàghere comente cossizat; lu sighit su sole (nadu de cosa prantada) = su sole li assutat sas raighinas, che lu sicat ca zughet paga terra; èssere malu a sighire (nadu de unu)= chi no faghet a ndhe fàghere fine de una faina, de un'óbbrigu, chi promitit e no muntenet, chi tirat acoa cun arreghèscias; sighire sas códias, sas trassas, sa malíssia de ccn. = agatarebbilas, bincherebbilas
Frasi
si su laore sighit gasi ocannu s'erricheus!◊ nachi Bodale s'intendhiat male: sighidu li at o passadu li est? ◊ préigant sa paghe e sighint a gherrare! ◊ fit proindhe, pariat chi sighiat ma at sessadu ◊ sighi a fàghere sa faina, no arrimes! ◊ su crapitu sichiat a melare ◊ sa morte apo a giamare si sighis a mi ofèndhere! ◊ custu triballu deo ti lu comintzo e tue sighis ◊ paria istrangugliadu: Gesummaria si mi fit sighidu gai!…◊ s'impresa est sighindhe a triballare apustis de sas férias ◊ sa maista iat fatu tzerriare a iscola sa mama de mammai po dhi nàrrere a dha fàere sighire a istudiare
2.
so tucadu apustis sou, ma caminendhe lestru l'apo sighidu ◊ candu as pentzau mai a festa, tui, o fradi miu sighiu che fera?! ◊ currit totu e no si sighit mai ◊ sa betzesa mi est sighindhe! ◊ si funt fuius coment'e su bentu e immoi a dhus sighiri est unu fuedhu!…◊ nosu cumenciaus a movi: coidai a sigiri! ◊ sos annos, malasorte!, mi ant sighidu e no ndhe poto leare sa sedha (A.Casula)◊ si tuco prima, bois ndhe sighides ◊ ghirendhe a bidha nos at sighidu s'abba e ifustu nos at
3.
e chie lu sighit custu muradore? promitit sempre ma no benit mai! ◊ istat a s'inghíria inghíria ma de triballu no ndhe sighit ◊ no lu poto sighire a ndhe li tirare su dépidu: candho mi bogat iscusas, candho si cuat! ◊ de custas piciochedhas no fait a ndi sighí una: a chini tenit de fai custu, a chini de fai cudhu e no ndi benit manc'una! ◊ sa cosa chi mànigo no la poto sighire cun sas pagas dentes chi zuto ◊ prantachela in fundhu, cussa cosa, ca sinono la sighit su sole
4.
sighi costante s'istiga segura de s'arte! (P.Casu)◊ una borta apo sijiu s'erriu ci ni essiat dae su padente ◊ una borta apo sijiu s'istrada ci barigat dereta muru muru
5.
si sentza mi mòrrere agguanto, a sa sorte li sigo sas códias (Limbudu)◊ bi lis sigo deo sa malíscia! ◊ a mie aiat chérfidu a babbu, ca bi l'aia sighida deo sa mandronia, a fuste! ◊ su cane sighit sas trassas a mariane ◊ fit a sighi sighi cun sos carabbineris
Traduzioni
Francese
continuer,
persister,
rattraper,
surprendre
Inglese
to continue,
to persist,
to reach,
to catch
Spagnolo
seguir,
alcanzar
Italiano
continuare,
proseguire,
persìstere,
raggiùngere,
sorprèndere
Tedesco
fortsetzen,
fortführen,
andauern,
erreichen,
überraschen.
sodigài, sodigàre , vrb: sorigai Definizione
fàere ancora sa matessi cosa; lòmpere a ue, o a su tretu, a su puntu, chi un'àteru est andhau o est andhandho
Sinonimi e contrari
segudare,
sichire,
sodighiri
Frasi
sódiga a oberri po mimi is bríglias tuas a bentuestu ◊ nanca dhu depiant arrangiai, su castedhu: su bentu gei sódigat a dh'arrosigai! ◊ at sodigau aici po una cida
2.
mi ndi seu pesau e nchi seus sodigaus paris a dommu de su fradi ◊ bai a innanti, gei sódigu! ◊ su càmiu chi portu ananti no ndi dhu potzu sorigai currendi a 120! ◊ bénniu est s'avisu, e sa mala fortuna infatu at sodigau ◊ candu fut in prima média, custu piciochedhu fut artu artu: immoi ndi dh'ant sorigau is cumpàngius ◊ Morello currendho che unu lampu iat sodigau is àteros cuadhos ◊ sódiga a domo ca nos leamus unu mossu de pane!
3.
no potzo sodigare su mastru a mi fàghere cust'acontzu!
Traduzioni
Francese
continuer,
rejoindre
Inglese
to continue,
to reach
Spagnolo
seguir,
alcanzar
Italiano
continuare,
raggiúngere
Tedesco
fortsetzen,
erreichen.