abberàre , vrb: averai 1, averare Definizione nau pruschetotu de sèmenes, fàere bellu, grussu, ingraniu bene; arresurtare berus, nau de ccn. cosa chi si ibertàt de tempus innanti, profetizada, o nada innanti de acontèssere Sinonimi e contrari abbasolare, achiare, ammadurae, ciòmpere, còmprere, crompire, ingranire, lòmpere Frasi su trigu at averadu, no at averadu ◊ sas ispigas sunt averadas ◊ donzi cosa naschet e averat ◊ avera tega, budrone, fruta e ranu e mulgat late a rios su pastore! (Sozu) 2. totu si averesit a puntinu cantu narzesit su mastru divinu ◊ faghe chi potemus bídere su Regnu tou averadu! ◊ isperat chi si averent sos sónnios ◊ su bisu chi at fatu no si est mai averau ◊ at cumpréndiu chi fut arribbada e averada sa fini Etimo itl? Traduzioni Francese mûrir Inglese to ripen Spagnolo madurar, cumplirse Italiano maturare, avverare, cómpiersi, inverare Tedesco bewahrheiten, reifen, sich bewahrheiten.

ammíssa , nf Definizione su ammíntere de is cosas (granos), su essire cumprias, lómpias Sinonimi e contrari crompimentu, giompidura, giompimentu, lompimentu Etimo ltn. admissus, -a Traduzioni Francese maturation Inglese ripening Spagnolo maduración Italiano maturazióne Tedesco Reifen.

ampuàre 1 , vrb Definizione cumprire is capacidades sessuales, cosa chi lompet a fúrriu de is tréighi, batórdighi annos (dipendhet de s'unu a s'àteru) candho a sa fémina dhi cumènciant a crèschere is titas, mascu e fémina comènciant a impilire in s'oru de sa natura (a s'ómine dhi essit sa braba puru e cumènciat a bogare) Sinonimi e contrari aputzare Frasi su pisedhu est cumintzandhe a ampuare Etimo srd. Traduzioni Francese mûrir sexuellement Inglese to mature Spagnolo alcanzar la madurez sexual Italiano maturare sessualménte Tedesco reifen.

bidhiàda , nf Definizione su fàere chilighia, note lègia, notada, sumana de chilighia, chilighia sighia Sinonimi e contrari chilighiada Frasi su tempus sicat totu cun sas bidhiadas ◊ sas bidhiadas brúsiant sos tiriones noos ◊ su cadhu de sa vida cun su fritu mi at postu in coro eterna bidhiada (P.Muresu) Terminologia scientifica tpm Etimo srd. Traduzioni Francese gelée blanche Inglese frost Spagnolo escarcha Italiano brinata Tedesco Reifen.

bidhiàre , vrb Definizione betare o fàere chilighia Sinonimi e contrari chilighiare, incilixiai Etimo srd. Traduzioni Francese geler blanc Inglese to frost over Spagnolo escarchar, formarse escarcha Italiano brinare Tedesco reifen.

cadhínu , nm Definizione cricu de lamone ladu o de ferru tundhu (o àteru) po giogare: si ghiat cun su 'manúbbriu' po dhu fàere orrumbulare in terra, currendho Sinonimi e contrari istírigu, lodhorinu Terminologia scientifica ggs Traduzioni Francese cercle Inglese hoop Spagnolo círculo Italiano cérchio Tedesco Reifen.

chilighiàre , vrb: chiligiare, cilixiai, cixiai Definizione betare, fàere chilighia Sinonimi e contrari astragare, bidhiare Frasi candu cixiat abbruxat s'erba Etimo srd. Traduzioni Francese geler, givrer Inglese to frost over Spagnolo escarchar Italiano brinare, gelare Tedesco reifen.

cobertòne , nm: copertone Definizione pígiu grussu de gomma de is orrodas de màchina Traduzioni Francese enveloppe d'une chambre à air Inglese tyre Spagnolo cubierta Italiano copertóne Tedesco Reifen.

còmprere , vrb: ciòmpere*, cròmpere, lòmpere Definizione nau de cosas chi si movent (e fintzes de tempus), arribbare a ue tocat, a su logu chi si depet andhare; nau de cosas chi creschent, agabbare s’isvilupu, arribbare a puntu de èssere bonas a papare, a còere, de pòdere serbire; giare a pitzu a unu o a calecuna cosa a iscúdere, a furare, a papare e àteru Sinonimi e contrari assuprire / abbasolare, abberare, achiare, ammadurae, crompire, ingranire / acometare, assacheare, assachitzare, atacai Frasi apustis de tantas dies crompet a Castedhu ◊ su mere crompiat a s’ispessada a compudare su messonzu ◊ so andhadu a l'abbisitare, ma paris chi so crómpidu a inie apo agatau sas portas serradas 3. est ca ses tue, ma si mi lu aiat nau un'anzenu li fia crómpiu a lu bocare fora! ◊ lestros e prestos li suprint e li crompent a corfos de ramu! ◊ no lis crompas a pitzu e no lis punciurres gherra! Traduzioni Francese arriver, mûrir, attaquer Inglese to arrive, to ripe, to assail Spagnolo llegar, madurar, asaltar Italiano arrivare, maturare, assalire Tedesco ankommen, reifen, angreifen.

crompíre , vrb: crumpire, cumplire, cumpliri, cumprire, cumpriri Definizione nau de cosas chi creschent, bènnere o batire a puntu giustu, bonas de pòdere serbire; fàere bonu a cara a unu, mescamente cun chie si tenet calecunu óbbrigu; fàere un'óbbrigu, unu dovere, atèndhere, mantènnere una promissa / cumprire unu disizu, una promissa Sinonimi e contrari abbasolare, abberare, achiare, ammadurae, còchere, ciòmpere*, còmprere, demprire, impertiae, ingranire, lòmpere Frasi sos àrbores crumpint su frutu ◊ cust'àrbure si bàrriat de frutu meda ma no lu cumprit ◊ su trigu fit crómpiu e de messare ◊ femu piciochedhu de doxi o trexi annus apena cumprius ◊ como apo crómpitu vinti annos 2. già l'ischiat deghí su tempus meu si cumpriat ◊ eo su tempus meu l'apo cumpridu! ◊ ant comintzadu una galleria ch'in tota sa vida mia no l'apo a bídere cumprida! 3. menzus cumprire a tardu chi no mai ◊ peruna fémina lu cheriat a cojare, ma totu lu cumpriant ◊ timendhe fis a mi cumprire sos amigos, chi no as abbertu sa gianna?! ◊ cudhu at cojadu una fiza, cudh'àteru at tentu dannu e a totugantos amus cumpridu ◊ za cumprit a totu, su pitzinnu: no ndhe lassat unu chentza saludadu! ◊ andhat a missa ma no cumprit a su pretzetu! ◊ a su mortu, cun megus cumprendhe bi fit su cumpanzu meu ◊ candho si est laureada za l'ant cumprida totu: parentes, amigos e connoschentes! Traduzioni Francese mûrir Inglese to ripe Spagnolo madurar, cumplir Italiano maturare, adempire Tedesco reifen, erfüllen.

cumpridúra , nf Definizione su cumprire, su lòmpere a sa fine, a puntu giustu / a c. = a s'acabbu, ma fintzas po cumpletai o cumpletendi ccn. cosa Sinonimi e contrari cromprimentu, giompimentu Frasi in su tusorzu o in sa cumpridura Etimo srd. Traduzioni Francese maturation Inglese ripeness Spagnolo maduración Italiano maturazióne Tedesco Reifen.

dempríre , vrb: adrimpie, drempire, drempiri, drimpire, drimpiri Definizione nau de cosas chi creschent, lòmpere a puntu de pòdere serbire; fàere su dovere, fàere is óbbrigos, lòmpere de una chistione a is conclusiones / èssere galu a drempire = chi no est lómpidu Sinonimi e contrari abbasolare, abberare, achiare, ammadurae, avetuie, crompire, grempire, ingranire, lòmpere | ctr. agurtire Frasi Deus aiat dempritu su disitzu meu ◊ oje puru drempint galu sa morte chei sos chercos sa lanne sos ómines de brunzu! (G.Delogu)◊ candu su trigu iat iscabidhau e si fut drimpiu fut cumparta fintzas s'erba mala ◊ su lori fait su cambu, iscabidhat e infinis si drimpit s'ispiga 2. lassade su ramu birde ca sa linna no est galu drempida! ◊ s'ógliu fit drimpitu e nche l'amus messatu 3. ses cuntentu de drimpire a s'impreu chin incuru Etimo ltn. adimplere Traduzioni Francese mûrir Inglese to ripe Spagnolo madurar Italiano maturare Tedesco reifen.

giòmpere , vrb: ciòmpere*, lòmpere, zòmpere Definizione arribbare a unu certu puntu, a su puntu giustu, nau siat po tretu e siat po frutos, po tempus; betare farrancas a unu po dhu iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pigare, po si dha papare Sinonimi e contrari abberare, arribbai, assuprire, còchere Modi di dire csn: giòmpere sos annos = fai is annus; giòmpere a s'intentu = lòmpiri a s'iscopu, averai unu disígiu Frasi si no giompo a sos primos onores no mi ndhe pigo annuzu! ◊ bidet su frutu ma no giompet mai a lu coglire ◊ pustis de tantu caminu giompeint a sa tanca ◊ su "Chi nono" de sa fémina li fit giómpidu che un'istuturrada ◊ gasi giompant a cras e chi si fichent! 2. agguanta fàmine finas a giòmpere sa figu! ◊ li mancat bator meses a giòmpere sos norant'annos ◊ giompeit sos istúdios e si fateit avocadu 3. miràdelu in sa rughe istrutu e feu, paret li siant giómpidas sas aes e no l'apant lassadu melmu intreu! (P.Casu)◊ mai li giompat bistrale a cuss'ílighe! ◊ muzere mia che ispiridada a tale vista s'est giómpida a pilos! Traduzioni Francese arriver, mûrir, attaquer Inglese to arrive, to ripen, to assail Spagnolo llegar, madurar, asaltar Italiano arrivare, maturare, assalire Tedesco erreichen, ankommen, reifen, angreifen.

giompidúra , nf Definizione su lòmpere de sa cosa a puntu giustu Sinonimi e contrari crompimentu, giompimentu, lompimentu Frasi frutu perunu bato a giompidura e iscuntento massaju e pastore Etimo srd. Traduzioni Francese maturation Inglese ripening Spagnolo maduración Italiano maturazióne Tedesco Reifen.

giompiméntu , nm: crompimentu, giumpimentu, lompimentu, zompimentu Definizione su cumprire de is cosas, su crèschere e lòmpere a su puntu giustu, bonas de serbire, nau fintzes de personas, de òperas e de fatos de sa vida, de su andhare; genia de sacu, in bentre de sa fémina, ue faet su fedu fintzes a naschire Sinonimi e contrari ammissa, giompidura / burba, filadòrgia, mammana, secundhina Frasi su frúture benit a giumpimentu ◊ batire a giompimentu disizos e isperas ◊ no est pro su malu si no so bénnidu ancora a giompimentu a sa prommissa Traduzioni Francese achèvement, maturation Inglese accomplishment, maturity Spagnolo maduración Italiano compiménto, maturazióne Tedesco Reifen.

ilmagnàre , vrb: immagnare, immannare, immanniare, irmagnare, irmanniare, ismanniare Definizione fàere a mannu, fàere mannu, prus mannu, fintzes errichire; nau de persona, fàere crèschere de carena e de conca, de giudítziu Sinonimi e contrari acrèschere, ammanniae, ammannire, immagnire, immannitare | ctr. ilminorigare, impiticai Frasi immagnendhe, su sèmene creschet dedioi ◊ mi at penadu tribbulendhe sa vida pro m'immannare in pannos de decoro (G.Branca)◊ deo apo immannadu a fizos mios ◊ cherfendhe totu a corpu ismanniare de manu tua bufas su velenu! (P.Sulis)◊ sos fizos candho irmànniant si cojubant ◊ sa famíllia est creschendhe e chin issa est irmanniandhe su bisonzu ◊ sa morte de su babbu lu fateit irmagnare prima de su tempus ◊ su tempus at imbetzadu a mamma ilmagnendhe a mie Etimo srd. Traduzioni Francese grandir, mûrir Inglese to grow Spagnolo crecer, madurar Italiano créscere, ingrandire, espàndere, maturare Tedesco wachsen, vergrößern, erweitern, reifen.

lòmpere, lòmpi , vrb: allòmpiri, ciòmpere*, còmprere, giòmpere, lòmpiri, zòmpere Definizione andhare e arribbare a unu logu, a unu tretu, a unu certu puntu; nau de frutos e cosas chi creschent, arribbare a su puntu de èssere bonos a papare, a incungiare; portare, acostire una cosa; betare is manos a unu po dh'iscúdere, o a una cosa po ndhe dha pinnigare, po si dha papare Sinonimi e contrari acodie, arribbai, assuprire, avrastare, illompi / abberare, achiare, crompire, impertiae, ingranire / aporrire, batire / assachitzare, atacai, crazugai Modi di dire csn: tzucau e lómpiu = puntu e mortu; no s'ídere mai lómpidu = tènniri tropu pressi, lassaisí pigai de su pressi, de sa furighedha; lòmpere sos annos = fai is annus; piga sa manu e lompimidhoi!… = a pinnigu est!…, ch'est atesu meda! Frasi lompe a domo de mamma tua ca ti cheret cumandhu! ◊ si ch'est lómpidu isse innanti meu e no mi at lassadu nudha ◊ s'abba ch'est lómpida, in su surcu ◊ ajó ca est lompendi su síndhigu! ◊ a ite ora ses lómpidu a bidha? ◊ binchet su pannu chie lompet innantis de sos àteros ◊ geo lompo a Austis e bio chi funt inie, poi che sódigo a bidha 2. sa cariasa lompet in maju ◊ sa cosa semenada a regadiu no lompet frutu 3. lompemindhe cussa cosa! ◊ a ue no lompes a manos, a bodhire sa figu lea s'unchinu ◊ bai e lompididhoi e torra luegus! ◊ bae, za ti che la lompo deo, a domo tua, custa cosa! ◊ Deus bos lompat a su disizu bostru! 4. fis bona cantu su mele, e como dae su fele lompes a mi rafiare! ◊ si li lompo lu lasso fritu che nie!… 5. addaghi si che ponet una cosa in conca no s'idet mai lómpidu! Traduzioni Francese arriver, parvenir, mûrir, parvenir à maturation Inglese to reach, to ripen Spagnolo llegar, madurar Italiano giùngere, pervenire, maturare Tedesco ankommen, reifen.

«« Cerca di nuovo