assímas , avb Definizione
prus a totu
Sinonimi e contrari
mascamente,
prusatotu
Frasi
assimas a mengianu dhi fait mali a is gangas, si abbóxinat
Traduzioni
Francese
spécialement
Inglese
especially
Spagnolo
sobre todo
Italiano
specialménte,
soprattutto
Tedesco
vor allem.
covacúra , nf Definizione
totu su chi si podet pònnere a covecu, po ammontu a calecuna cosa
Sinonimi e contrari
acavannu,
ammantadroxu,
assacarru,
carrarzura,
coberta,
coguzu,
cubutóngiu,
cucutzura,
cugutzadorza
Frasi
betare una cosa a covacura
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
couverture,
tout ce qui sert à couvrir
Inglese
coverings
Spagnolo
todo lo que cubre
Italiano
tutto ciò che può servire per coprire
Tedesco
Decke.
dògna , agt: dogni,
dógnia,
donni,
dontzi,
donza,
donzi,
dónzia,
dugna,
ónnia Definizione
foedhu chi acumpàngiat unu númene po inditare chi est cadaunu, donniunu, totugantos, dónnia síngulu; a bortas si narat a ispantu po calecuna cosa chi paret matuca meda
Sinonimi e contrari
cada
/
debberone,
maduru
Frasi
dónzia tantu andhat giutèndhesi unu biazu de fozas ◊ in dugna famíglia ndi sutzerit de dugna manera ◊ zumpe dónnia monte e dónnia mare pro lòmpere a terras inue frades chircant sos frades! ◊ dónnia die andhaiat a si vaturet una fasche de linna
2.
che giughet donzi tivedha cant'est lalgu s'istradone! ◊ betaiat donzi ràndhine… cantu a una nughe! ◊ li atzufat torra e lu agganguglitat chi cudhu ndhe bogaiat donzi oju che pirastru! ◊ zughet dogni sanna cantu un'ispadinu! ◊ sont abbaitanne chin dontzi ocru cantu a su puntzu!
Etimo
ltn.
omnia
Traduzioni
Francese
chaque
Inglese
every
Spagnolo
cada,
todo
Italiano
ógni
Tedesco
jeder,
jede,
jedes.
mascamènte, mascamènti , avb: mascamenti,
mescalimente,
mescamente,
mescamenta,
mescomente Definizione
prus che àteru, bolet nàrrere po su prus, su prus de is bortas
Sinonimi e contrari
assimas,
mascas,
prusatotu
Frasi
sos cadhos, sos boes, mescamente in s'istiu, si moent meda ca sa musca no los dassat in pasu ◊ no sunt totus de un'idea ebbia, mescalimente cudhos coturones chi ant preparadu sos binos noos
Traduzioni
Francese
surtout,
spécialement
Inglese
especially
Spagnolo
sobre todo,
en especial
Italiano
soprattutto,
massimaménte,
specialménte
Tedesco
vor allem.
ónni, ónnia , agt: dogna*,
onzi,
ónzia Definizione
acumpàngiat unu númene (sèmpere sing.) po inditare chi est cadaunu, donniunu pigau o cunsiderau abbandha, a solu, e no càmbiat de mascu a fémina: si narat fintzes in su sensu de mannu meda
Sinonimi e contrari
cada
Frasi
ónzia parte de sa carena serbit pro carchi cosa ◊ sa pinneta fiat dae ónzia parte inghiriada de àrbures ◊ gai onni die chi siat s'isposinzu cunsagradu!
2.
onzi turatzu de nie fit faghindhe… mannu cantu a mie! ◊ che zughiat onzi ogru cantu su punzu!
Traduzioni
Francese
chaque
Inglese
every
Spagnolo
todo,
cada
Italiano
ógni
Tedesco
jeder,
-e,
-s.
pidànciu , agt: pidànciulu,
pirànciu Definizione
chi costumat a contare totu su chi ischit o ch'intendhet
Sinonimi e contrari
culivala,
irmendhajolu,
lendharzu,
pidanceri,
pirancianu,
piranciuleri,
pirodha,
sciudhànciu,
scorduladori
| ctr.
segretu,
sizerru
Frasi
alla custus óminis, no fait a chistionai ca súbbitu ti narant ca ses pidància! ◊ gei ses unu pirànciu bellu!…
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
rapporteur
Inglese
gossipy
Spagnolo
hablador,
quien lo dice todo
Italiano
svescióne
Tedesco
Klatschbase.
prusatótu, pruscatótu, pruschetótu , avb Definizione
prus a totu, che totu: prus chi no po àteru
Sinonimi e contrari
assimas,
mascamente,
mesche,
pertzipu
Traduzioni
Francese
surtout
Inglese
above all
Spagnolo
sobre todo
Italiano
soprattutto
Tedesco
vor allem,
über alles,
insbesondere.
tótu agt, prn, avb Definizione
foras nudha, foras peruna parte o perunu tanti, css. cosa pigada chentza che ndhe bogare nudha: est un'agt. chi podet cambiare de m. a f. (si acumpàngiat númene de bidha, nau a su postu de sa gente de sa bidha, no cuncordat); candho est prn. de gente, prus che àteru dhu narant pl., totus (a/c.: candho est impreau coment'e prn. de gente est méngius a dhu nàrrere pl., ca assinuncas su chi si narat no est tanti precisu, es.: una maladia podet bènnere a totu = a totugantos o a donzi cosa? ◊ in sa vida amus bisonzu de totu = de totugantos o de donzi cosa?); s'imperat meda coment'e avb. in su sensu de deunudotu, meda, prenu prenu, e agiummai no cuncordat mai cun s'agt. o nm. chi acumpàngiat (si podet pentzare coment'e nau prus de su nm. chi no de su vrb.); coment'e agt. si ponet apustis e innanti de su nm.: candho est innanti si ponet s'art. in mesu e si ponet innanti sempre candho acumpàngiat su nm. impare cun agt. numeràriu, postu innanti de custu puru; in is prop. interrogativas si manígiat cun significau de elencu cumpletu: ite as batiu, totu, de bidha? ◊ ita eis fatu, totu, oi in iscola? (o fintzes ite totu as as batiu?)◊ comente azis fatu, totu, a coitare gai?
Sinonimi e contrari
totucantu
/
deunudotu
| ctr.
nudha
/
nemmos,
neune
/
palte
Modi di dire
csn:
totu est chi… (+ vrb.)= mancai…, est in debbadas chi…; totu est chi no… (+ vrb. cong.)= mancari no…, fintzas si no…; cun totu chi…, chin totu custu = mancai…, belle e aici, mancari gai; (betare, pònnere) totu a unu = ghetai o pònniri impari; a tota fua, a tota die, a tota note = currindhe cantu prus si podet, die cun die, note note, a die o a note intrea; e + totu (etotu)= matessi, fuedhu po inditai un'identidadi, su própiu; de su totus = deunudotu, totu; totu a como, totu a cue ti che at dadu/daet a?!… = zenia de murrunzu, de briga pro isazerassione candho o ue no tocat; totu gai bos paret!… = gai fàtzile fàtzile bos paret!…; èssere o fàghere o totu o nudha = che a sos macos, fàghere chentza bídere chi tra su totu e su nudha si podet fàghere àteru, de tantas maneras; cun sos agt. numeràrios, pro su prus si che fúrriat a f.: totas duos, totas tres, totas bàtoro (ma fintzas "totos"), totas deghe; colare totu fora, totu intro = fai su giru (de unu logu) passendi isceti a parti de foras, de aintru; a totu + vrb. infinidu = faghindhe che tzegos, cun totu sa fortza, su chi narat su vrb. infinidu
Frasi
ant fatu sas domos totas chena progetu ◊ si ndhe falant dae cadhu totos tres ◊ si avertint totus cudhus chi tenint bestiàmini ◊ totos cantos fint bellos ◊ ti cherzo in cumpagnia pro tota vida ◊ at bíviu totu is annus suus fadendu su serbidori ◊ che fit tota die in campu ◊ bi fit totu sa note e totu sa die ◊ mi at fuedhau de totu custas cosas ◊ bi fit totu Anela, totu Bolòtana ◊ perdono a totas duos ◊ semus illiscigados totos duos ◊ dade cara a totus sos cumandhamentos!
2.
nci portu totu in sagrestia ◊ cussu gherrat contra a totu e contra a totus ◊ su totu e su nudha no sunt su matessi ◊ totus innòi seus? ◊ sunt tucaos totus ◊ totu comintzat e totu agabbat ◊ fatu totu azis? ◊ dónnia dí primu de arbèscere sa mama nd'iscidàt a totus ◊ chie totu bi aiat in sa festa? ◊ ite azis fatu, totu?
3.
est totu currindhe, tochendhe, faghindhe, paret irbariadu! ◊ portu is manus totu tzacadas ◊ sos pantalones sunt totu segados ◊ sa zanna est abberta totu ◊ notesta fiu totu isciustu ◊ custu frutuàriu est totu guastu ◊ su logu est totu irbandhonadu, sa domo totu bruta ◊ is cratzonis furint totu isciustus ◊ cuss'iscritura est totu irballos! ◊ sa tzacheta est totu tapulada ◊ candho est in mesu a zente, tota si sisirinat ◊ totu cambas comenti fiat, Minnia setziat a cuadhu a sa moda de is mascus (I.Lecca)◊ cussu logu est totu pedra, su caminu est totu ludu ◊ is piciochedhus funt arribbaus totu assustraus!
4.
seus malàdius totus a una callentura ◊ beta totu a unu, basolu e nughe, za los seberamus in domo ◊ cantas a totu cantare ◊ est tzerriendu a totu tzerriai ◊ est indúlliu a totu dia trabballendi ◊ cun totu chi fit faghindhe peneténscia, at traitu s'istima mia ◊ cun totu chi muzere mia fit betza, deo no cheria bídere sa fine sua innantis de sa mia ◊ dh'at iscritu mali su destinu miu, cun totu chi Deus est bonu a iscriri! (Lai)◊ totu a como ti che at dadu sa presse?! ◊ totu a cue ti che daet a fàghere s'onestu?! ◊ pro bàtoro sodhos? totu pro cussu at a èssere!…
5.
sos malàidos fint sanados totas deghe ◊ in totos duos logos bi at féminas bellas ◊ faghiat bolare s'abba in totos bàtoro bicos de sa baltza ◊ cantu ti benint a costare totas tres, ebba, pudhéricu e isteglieri? (A.Pau)◊ su giúditze at iscapatu totas chentu chimbanta distimonzos ◊ totu est chi l'ispetet, s'azudu tou, su malevadadu!…◊ totu est chi no siat bona, sa cosa… isse la còmporat su matessi!◊ dh'apu inténdiu frastimendi a totu frastimai
Etimo
ltn.
tottus/totus
Traduzioni
Francese
tout,
complètement
Inglese
completely,
whole
Spagnolo
todo
Italiano
tutto,
completaménte
Tedesco
ganz,
völlig.