chíma , nf, nm: chimu 1,
cima Definizione
su coromedhu de is matas, is partes prus artas o prus atesu de su truncu de is matas (e po cussu fintzes is prus fines e modhes); genia de candhelita chi bogant is erbas ue apustis faent su frore, ma pruschetotu is litos betzos (Hyoseris radiata, itl. radicchio selvatico)/ cima de làtia, de gureu, de indívia, de càuli
Sinonimi e contrari
cimixedha,
coma,
coramedhu,
frandha 1,
puntioledha,
rampu
/
síriu
Frasi
sas àrbures faghent su frutu in chimas ◊ in sas chimas sos puzones godint gioghitendhe ◊ su cardu, sa latuca, sa tzicória sunt boghendhe sa chima ◊ candho sas erbas bogant sa chima sunt apunta a fàghere su fiore ◊ fit cun su chimu de s'olia che columba ◊ su bentu movet sos chimos de sas matas
2.
in beranu essit sa chima ◊ sos pisedhos essiant a chima, unu tempus: como no cherent mancu tzoculates!
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
cima
Traduzioni
Francese
bout tendre et mince des plantes et de certaines herbes
Inglese
cyme
Spagnolo
cogollo
Italiano
punta tènera e sottile delle piante,
gètto di alcune èrbe
Tedesco
Trieb,
Sproß.
istíntu , nm Definizione
capacidade de ischire e de si cumportare chi dipendhet de sa natura animale e no de sa cultura e ne de s'istúdiu, a bortas bistu fintzes a iscórriu cun s'inteligéntzia umana mescamente in sensu morale: in is animales est sa sola ghia de su cumportamentu, in su cristianu at menguau meda e si régulat cun totu sa capacidade de sa mente e de sa cusciéntzia
Frasi
no est sempre chi sa cuscénscia resessit a l'ispuntare cun s'istintu ◊ s'istintu de si fràndhere lu fit abbertendhe chi depiat mantènnere sos ocros apertos bene ◊ ses peus de una craba cun s'istintu de fai cosa maba! ◊ sos animales no irballant ca los ghiat s'istintu: su cristianu, a su contràriu, podet ischire e no ischire, cumprèndhere e no cumprèndhere e gai est suzetu a irballare puru
Traduzioni
Francese
instinct
Inglese
instinct
Spagnolo
instinto
Italiano
istinto
Tedesco
Trieb.
túdhu , nm: (su t. = sutúdhu)
Definizione
puntighedha noa chi bogant is sèmenes mescamente in terra o in s'úmidu, naschindho, fintzes cosa (erba o àteru) fine e longa a bisura de pilu; pilu grussu mescamente de porcu; genia de essidura in sa carre, a puntighedhas piticas (essida de t. = papavarre)/ pònnere su t. de su fritu, de sa timoria = pònnere sa tzudha, inteterare su pilu in s'oru de s'arraighina
Sinonimi e contrari
grillu 1,
inseurru,
limbedha,
serione,
síriu
/
tudha
Frasi
sa chibudha at fatu su tudhu ◊ a fríere si ponet sa chibudha a tudhu, puru ◊ unu tudhu de erba, de pilu ◊ si la giogas cun megus, s'arva cana, a tudhu tudhu tota ti l'ispilo
2.
ndhe li tirat su pilu a tudhu a tudhu ◊ nos ndhe ponet pódhighe de tudhu in sa carena ◊ si bos naro sa mia, bos ndhe ponet su tudhu e su fritu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeon,
brin d'herbe
Inglese
blade (of grass),
sprout
Spagnolo
tallo,
brote,
brizna de hierba
Italiano
tallo,
germòglio,
filo d'èrba
Tedesco
Thallus,
Trieb.