aggrighidhíri , vrb Definizione
si narat de erbas e matas chi pigant, candho si prantant, e creschent
Sinonimi e contrari
abbivorare,
crèschere,
imbènnere,
tènnere
Traduzioni
Francese
s'enraciner,
fig. prendre
Inglese
to sprout
Spagnolo
arraigar
Italiano
attecchire
Tedesco
Wurzel fassen.
atechíre , vrb: atichire Definizione
su pigare a crèschere de una cosa prantada, de un'innestu, de calecuna cosa chi andhat in bonu; nau de su fogu, cumenciare a tènnere, inchèndhere, fàere fràmula
Sinonimi e contrari
assocai,
tènnere
2.
su sèmene de su crabuvigu finamentas in sa roca atichit ◊ su fogu no atichiat e a foltza de lu sulare at segadu su sulavogu
Traduzioni
Francese
s'enraciner,
fig. prendre
Inglese
to sprout
Spagnolo
arraigar,
prender
Italiano
attecchire
Tedesco
Wurzel fassen.
briòne , nm Definizione
su cambu nou chi bogat sa linna grussa; candhela de mucu, comente calat a is piciochedhos muconosos
Sinonimi e contrari
brossa,
bullone,
froedha,
inseurru,
irbrossa,
pigionatzu
/
lobedha
Frasi
sos briones noos, modhes, de s'ispàrau sunt bonos a manigare ◊ su bentu asciutu, isfidiadu, mujat sos briones ch'in s'ànima mi tudhint (A.Porcheddu)
2.
unu pisedhu zughiat su mucu falendhe a briones
Traduzioni
Francese
turion,
chandelle
Inglese
sprout
Spagnolo
turión
Italiano
turióne
Tedesco
Turione.
brioníre , vrb Definizione
bogare pigionatzos, cambos noos, nau de is linnas, de naes segadas in tretu grussu
Sinonimi e contrari
apillonai,
brionare,
briorare,
broculare,
brotai,
brundhire,
incorumedhai,
pigionaciare,
puzonire
/
nàschere
Frasi
sos bentos malos ti ant irratada, ma deves brionire torra! ◊ inue su sole ispalghet grinas de incantu totu brionit e prendhet a oro che pispiadu de càlighe santu (G.Stara)
2.
candho iscumparint sas furas e brionit s'onestade torro a bolare ◊ brionit s'aficu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeonner,
pousser des bourgeons
Inglese
to sprout
Spagnolo
brotar,
germinar
Italiano
germogliare
Tedesco
sprossen.
bullòne , nm Definizione
pigione nou chi bogant is matas, mescamente in su truncu, in is naes grussas pudadas
Sinonimi e contrari
brione,
brossa,
cambigiolu,
froedha,
fruntza,
inseurru,
irbrossa,
pigionatzu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
itl.
pollone
Traduzioni
Francese
bourgeon
Inglese
sprout
Spagnolo
brote
Italiano
rampóllo
Tedesco
Sproß.
cherchizòne , nm: crechigione Definizione
matighedha de crecu, comente dhue ndh'at chi abbarrat bascitu, a tupa, mescamente candho essit de s'arraighina de una mata segada
Frasi
solu su cherchizone bi est creschindhe in sas terras chentza prus aradas
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeon de chêne
Inglese
oak sprout
Spagnolo
chaparra,
sardón
Italiano
querciòlo
Tedesco
junge Eiche.
chimíre , vrb Definizione
nau de erbas, fàere o bogare sa chima o candhelita ue faent su frore
Sinonimi e contrari
abbrabai,
abbrossare,
frunzire 1,
inchimire,
inceurrare,
ingrilliri,
tidhire
/
folai,
indobiri
Frasi
beda, tzicória, litos betzos e gai si che chimint comente intrat beranu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeonner
Inglese
to sprout
Spagnolo
germinar,
brotar
Italiano
germogliare,
fare il gètto o stèlo di alcune èrbe
Tedesco
sprießen,
treiben.
froèdha , nf, nm: froghedha,
froighedha,
fruedha,
fruedhu Definizione
cambu nou, mescamente su chi essit in su truncu o in sa segada de una pudadura de is matas: si narat fintzes a sa punta de unu prantone; genia de essidura, de guronedhu in sa pedhe
Sinonimi e contrari
annou 1,
brione,
brossa,
bullone,
froa,
froe,
inseurru,
irbrossa,
pigionatzu,
proedha
/
brussedha,
caigioni,
frusca,
laturra
Frasi
de cust'àlvure ndhe paro una froedha ◊ s'àrvore at bocau froedhas noitolas ◊ che cherent segadas sas fruedhas de s'ozastru pro chi crescat sa linna de sas olias
2.
printzípiat sa vida a fruedha che una criadura (A.Piu)◊ pacos núrtiles brusant galu froedhas lassàndhennos chena àlinu ◊ mirèndhedi gasie sicu e mortu e sentza froighedhas totu in giru una tumba mi est pàrfidu cuss'ortu (P.Cabras)
Etimo
ltn.
flagellum, flagella
Traduzioni
Francese
bourgeon
Inglese
sucker,
sprout
Spagnolo
vástago
Italiano
pollóne
Tedesco
Sproß.
inseúrru , nm, nf: intzaurru,
intzéurra,
intzeurru Definizione
cambu nou chi bogant is sèmenes naschindho
Sinonimi e contrari
brossa,
cirrione,
froedha,
grillu 1,
infeurru,
irbrossa,
pigionatzu,
schésciu,
serione,
tudhu,
tzéurra,
tzirriotu
Frasi
biu tancas frorias e bíngias, biu intzaurrus frorius, sigurus (G.P.Salaris)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeon
Inglese
sprout
Spagnolo
brote,
vástago
Italiano
germòglio
Tedesco
Sproß.
piglionài , vrb: pillonai,
apillonai,
pixonai,
puzonare Definizione
fàere àteru pigione; bogare sa tzeurra, àteros tudhos o pigionatzos, àteros cambos, nau de s'erba, de su laore, de is matas; aciapare, cassare pigiones; in cobertantza, cricare pillona, cricare ómine / pudha pillonada = chi zughet sos pudhighinedhos, is pigionedhos aifatu
Sinonimi e contrari
schissurai
/
acambare,
afroghedhare,
apuzonare,
brionire,
brotai,
brundhire,
pigionaciare,
puzonire,
rampudhire,
tidhire
/
turdare
Frasi
cussos mògios bi ant pagu a puzonare ◊ candho si acúrtziat sa die de puzonare, sa reina faghet unu cíulu fine fine e sas àteras abes si ponent in movimentu pro si tucare
2.
s'erva est puzonendhe ◊ su trigu at puzonadu in sete e oto cambas ◊ segundu s'erba chi est, mancai ndi dha tiris torrat a pillonai ◊ sa craba distruit sa mata apena pillonendi ◊ a sos frutales sa temporada los danníficat candho sas àrvures sunt fioridas o puzonadas ◊ totus is sèminis pillonant
3.
custa est una pudha piglionada
4.
chi cuss'amori torrit a pillonai!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeonner
Inglese
to sprout
Spagnolo
germinar,
brotar
Italiano
germogliare
Tedesco
sprießen,
sprossen,
treiben.
pudhòne 1 , nm: pullone Definizione
fruedha, pigionatzu, cambu noàdile chi bogant is linnas
Sinonimi e contrari
brione,
froedha,
irbrossa,
isfraone,
pigionatzu,
rebudhu
2.
chi brotent pudhones de sustàntzia e onestade!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
bourgeon
Inglese
sprout
Spagnolo
chupón,
brote
Italiano
pollóne,
rampóllo
Tedesco
Schößling,
Sproß.
rebúdhu , nm: arrempudhu,
rempudhu,
rimpudhu Definizione
cambu nou chi essit in sa linna grussa de is matas, fintzes erba naschindho
Sinonimi e contrari
brione,
brossa,
froedha,
inseurru,
irbrossa,
pigionatzu
/
pumpullu,
tzaurra
Frasi
su fiore chi apo pastinadu at bogadu rebudhedhos dae fundhu ◊ frores chene rempudhu e chene asore (L.Loi)◊ in capidanni su rimpudhu fit cumentzandhe a colorare tancas e ortos
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
ltn.
*repullus
Traduzioni
Francese
bourgeon
Inglese
sprout
Spagnolo
brote,
vástago
Italiano
pollóne,
rampóllo
Tedesco
Sproß.
rúpere , vrb Definizione
su naschire, su essire de s'erba intzeurrada, su passare de una parte a s'àtera in logos prenos de linna (cresura, matedu, padente cracu); su pesare de s'arrescotu a pitzu in su cadhàrgiu postu in su fogu; su si apèrrere de una pibisia impostemada (in matéria)/ pps. rúpidu / rúpere in titas = ammadurare in titas, nadu de pitzoca faghindhe a fémina
Sinonimi e contrari
acarpire,
irrúpere,
irrutiare,
punciai,
rupire,
scoitai,
tidhire
Frasi
si no proet, s'erba no rupet ◊ duos tudhos d'erba bi at rúpiu ◊ in cussu tretu ifustu su logu est totu rúpidu ◊ aiat próitu meta e a capitanni su terrinu fit rúpitu primitiu
2.
passesit rupendhe buscos de ozastros, de chercos, de lidones ◊ rupes sos gianniles, pedendhe ◊ in cussas cresuras no faghet a bi rúpere ◊ no isco comente cussa famíllia de Frantza passendhe in Córsica ndhe rupeit innoghe
3.
su soru depet rúpere chentza pesare bullu
Cognomi e Proverbi
prb:
bucone partiu no rupet brente
Etimo
ltn.
rumpere
Traduzioni
Francese
pousser,
pénétrer
Inglese
to sprout,
to pass through
Spagnolo
brotar,
penetrar
Italiano
spuntare dell'èrba,
penetrare
Tedesco
hervorsprießen,
eindringen.
seriòne , nm: sirione,
sirioni,
tirione Definizione
pigione o cambu nou chi bogant is sèmenes naschindho (ma dhu narant fintzes de su chi bogat sa chibudha a conca, s'àgiu, sa patata cumenciandho a naschire), fintzes pigionatzu de is matas; in cobertantza, sa natura de s'ómine
Sinonimi e contrari
cirrione,
grillu 1,
inseurru,
síriu,
tudhu,
tzirriotu
Frasi
ses cari biancu che sirione naschitu suta de preta! ◊ chi unu sirione potat essire dae sa terra chene órdine issoro los ofennet prus de una fusilata, ca su sirione est sinnu de sa vita chi timent (M.Pira)◊ sa chibudha est totu boghendhe su sirione
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
plumule,
thalle,
bourgeon
Inglese
embryo,
sprout
Spagnolo
embrión,
plúmula,
tallo,
brote
Italiano
embrïóne,
plùmula,
tallo,
germòglio
Tedesco
Embryo,
Knospe,
Thallus,
Sproß.
síriu , nm: siru 1,
tzíriu Definizione
sa puntighedha noa chi bogant is sèmenes naschindho, fintzes sa chima o candhelita chi faent unas cantu erbas candho lompent po fàere su frore e su sèmene
Sinonimi e contrari
serione,
tudhu
/
chima
Frasi
campos semenados de geniosos sírios
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
thalle,
bourgeon,
bout,
cime
Inglese
sprout
Spagnolo
tallo
Italiano
tallo,
cima
Tedesco
Thallus,
Sproß.
túdhu , nm: (su t. = sutúdhu)
Definizione
puntighedha noa chi bogant is sèmenes mescamente in terra o in s'úmidu, naschindho, fintzes cosa (erba o àteru) fine e longa a bisura de pilu; pilu grussu mescamente de porcu; genia de essidura in sa carre, a puntighedhas piticas (essida de t. = papavarre)/ pònnere su t. de su fritu, de sa timoria = pònnere sa tzudha, inteterare su pilu in s'oru de s'arraighina
Sinonimi e contrari
grillu 1,
inseurru,
limbedha,
serione,
síriu
/
tudha
Frasi
sa chibudha at fatu su tudhu ◊ a fríere si ponet sa chibudha a tudhu, puru ◊ unu tudhu de erba, de pilu ◊ si la giogas cun megus, s'arva cana, a tudhu tudhu tota ti l'ispilo
2.
ndhe li tirat su pilu a tudhu a tudhu ◊ nos ndhe ponet pódhighe de tudhu in sa carena ◊ si bos naro sa mia, bos ndhe ponet su tudhu e su fritu
Terminologia scientifica
rbr
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
bourgeon,
brin d'herbe
Inglese
blade (of grass),
sprout
Spagnolo
tallo,
brote,
brizna de hierba
Italiano
tallo,
germòglio,
filo d'èrba
Tedesco
Thallus,
Trieb.