afilàe, afilàre , vrb Definizione
andhare a ccn. parte (filu); andhare a filu, fàere su dovere, andhare a deretu, pònnere mente, cumprèndhere un'arrexonamentu, arrexonare bene, incarrerare a una filada o arrennèscere a cumandhare a ccn.; abbarrare a tropu faendho sa matessi cosa o de sa matessi manera cun pagu o nudha cunsideru, deasi comente acucat
Frasi
e a ue ses afilendhe? ◊ sa crapa afiladora est sa chi afilat sas berbeghes ◊ no bi lu poto afilare a su cumandhu, a fizu tou! ◊ fint timendhe chi sa zustíssia no si esseret afilada a domo issoro ◊ bidu l'as a ue ant afiladu sas berbeghes mias? ◊ depimus afilare chito pro pòtere arribbare prima
2.
est peus de s'àinu: no bi afilat mancu si lu leas a fune! ◊ già ndhe tenimus sa proa bastante chi no afilas si no cun sa fune! (R.Marras)◊ cristianu revessu: itesisiat chi li nias a fàghere, no bi cheret afilare!
3.
candho l'afilat a fàghere gai est peus de cudhu sonadore ◊ l'at afilada a fàghere tempus malu e no cheret cambiare ◊ su macu est a ue l'afilat ◊ l'at afilada a bèndhere ca li cumbenit de prus ◊ totu a cussa domo che ant afiladu a fàghere su nidu, sas rúndhines: in sas de acurtzu mancu unu!
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
se diriger
Inglese
to head for
Spagnolo
dirigirse
Italiano
dirìgersi
Tedesco
sich wenden.
chindhàre , vrb: ghindhare Definizione
rfl. furriare, mòvere po abbaidare o coment'e abbaidandho a un'àtera bandha
Sinonimi e contrari
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
2.
su narrer chi m'istrues su castedhu… podet puru chindhare su chervedhu solu su lu mirare dae lontanu! (Cugurra)
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourner
Inglese
to turn (over)
Spagnolo
volver la vista
Italiano
vòlgere
Tedesco
wenden.
furriài , vrb: furriare 1,
furriari,
vorriare Definizione
mòvere a giradura, girare a un'àtera bandha, de si pòdere o de fàere bíere a un’àtera parte, pònnere su de pitzu a fundhu, su de aintru a fora; betare o orrúere a terra de cosa chi istat coment'e prantada; torrare acoa, fàere torrare acoa una cosa andhandho, una cosa chi ferit; fàere fúrriu, torrare a unu matessi logu, torrare a ue s'istat; andhare contras a ccn., mescamente a chie cumandhat o contat de prus; cricare a ccn. po agiudu, pedire cun apédhiu a unu po calecunu praxere, benefíciu; imbitzare a calecuna cosa, betàresi a furare; cambiare
Sinonimi e contrari
boltare,
dòrchere,
ghindhare,
girai,
ifurriare,
irbortai,
sciurriai
/
acavacai,
boltulare,
tambulare
/
ghirare,
recoire
/
cambiai,
mudai
Modi di dire
csn:
furriare che dae balla = torrai acoa, fuiri, lassai a pèrdiri debressi ccn. cosa; furriare de palas = andaisindi; furriare su trugu a una pudha = tirai su tzugu, bociri; furriàresi che gremedha = ischirchinàresi che colora (de su dolore); furriàresi a carchi cosa = furai; furriare su sentidu = ammachiaisí, irbariare; furriàresi a ccn. = (po agiudu), circai agiudu, (po no pònniri menti) arrebbellai; furriai s'istògumu = fàghere a gana mala; furriare manu = (trabballendi) movirisí o trabballai girendi a su contràriu; furriai is fuedhus = istropiare sas peràulas, fàgherelis nàrrere su chi no narant; furriai a unu = cumbíncherelu a carchi cosa, fàghereli cambiare idea; furriai (de sa conca, a unu) = èssere a irbadhinamentu
Frasi
furriadiche sa cara no ti ferzat cosa a ogros! ◊ sa peta arrustindhe si depet furriare ◊ so fúrriendhe sas cartzitas a s'ala bona ◊ nci fúrriat sa faci a s'àtara parti ◊ sa domo est prena chi no bi at ube si furriare ◊ femu abarrau fúrria fúrria che una tratalia posta in fogu ◊ candho unu si furriàt sa camba no fut a andhare a su dotore
2.
chi nci fúrrias sa cascita nci arruit totu sa cosa a terra ◊ chi no papu mi nci fúrriu de su fàmini! ◊ si làssinas ti nche fúrriat s'isterju de su late
3.
iseto inoghe, inue giajos tuos furriesint Fenícios e Romanos! (S.Murgia Niola)◊ s'intzeradu fúrriat s'abba ◊ s'atarzu fúrriat fintzas sa balla ◊ cun sa màchina andho a unu tretu largu a furriare ◊ mancu custu frizidore ti fúrriat, a tie! ◊ fúrria sas berbeghes dae su laore ca faghent dannu!
4.
a su noti su pobidhu fúrriat a domu ◊ andàt a giogai cun is amigus e furriàt a tradu ◊ su piciochedhu òrfanu si furriàt in domu de sa sorri
5.
bidet su perígulu, ma no fúrriat: sighit a imbucare! ◊ za coitat furriendhe candho intendhet su prétziu!…◊ candho at intesu su prétziu at furriadu che dae balla!
6.
bollu chi mi perdonis ca mi seu furriada a tui ◊ su malu si fúrriat fintzas a su babbu e a sa mama ◊ sa genti no iscít a si furriai contras a chini tenit sa curpa de nosi fàiri emigrai
7.
si no mi azudas tue a chie mi fúrrio? ◊ domandaus sa miserigórdia de Deus e po èssiri iscurtaus nosi furriaus a Gesugristu
8.
ses istau sempre malu furriannodi a su bestiàmene domau!
9.
est aturada muda coment'e furriada a perda ◊ no mi apu a furriai mancu a dinai, nou! ◊ onzi consolu che lis est furriadu in prantu ◊ si no fúrriat bentu andhamus male ◊ si sunt brighendhe e mi paret chi che la fúrriant a corpos! ◊ custas peràulas che las furriamus in àteras limbas ◊ cussu est unu chi no si lassat furriai
Cognomi e Proverbi
prb:
su burricu si fúrriat a su majolu
Etimo
srd.
Traduzioni
Francese
tourner,
retourner,
s'adresser,
se révolter
Inglese
to turn (over again),
to address,
to rebel,
to go back
Spagnolo
revolver,
volcar,
volver atrás,
dirigirse,
sublevarse
Italiano
voltare,
rivoltare,
ribaltare,
svoltare,
tornare indiètro,
rivòlgersi,
ribellarsi,
rivoltarsi,
insórgere
Tedesco
wenden,
zurückkehren,
sich wenden,
sich empören.
ghindhàre , vrb: chindhare* Definizione
mòvere sa cosa a morigadura, su si mòvere coment'e unu ixorbedrama po castiare o coment’e castiandho a un'àtera parte; ammachiare
Sinonimi e contrari
bortare,
chindhalare,
furriai,
girai
Frasi
ponet su cugumedhu, lu fiagat, lu mustrat, lu ghindhat a donz'ala ◊ no si giraiat si no fit su bentu a lu fàghere ghindhare ◊ Toedhu si est ghindhadu a Bobbore a dimandhare ◊ isse est ghindhadu a insegus, ma sa vida sighit a innantis ◊ si ghindhat a isperiare e bidet duas pubas
2.
su chi at tentu l'at ghindhadu sa vida che dai sa die a su note ◊ cussa de cantu est bella faghet ghindhare su chervedhu a la mirare
Traduzioni
Francese
tourner
Inglese
to turn
Spagnolo
volverse,
volverse loco
Italiano
voltare
Tedesco
wenden,
umwenden.
girài , vrb: girare,
girari,
zirai Definizione
andhare peri su logu, istare in giru, abbaidare a un'àtera bandha, furriare de parte una cosa, andhandho fàere unu movimentu tundhu coment’e cricu, a inghíriu de calecuna cosa, o fintzes solu cambiandho filada; nau de chistionu, de foedhare, cricare unu muntone de chistiones, fàere bíere una cosa po un'àtera; atacare, lòmpere a ccn. difendhendhosi
Sinonimi e contrari
furriai,
furrietare,
ghindhare
/
arringai
Modi di dire
csn:
girare de manu = cambiare manu, lassare fàghere a un'àteru; girai de palas = andaisindi; girare su chervedhu, s'iscàtula = ammachiai, fariare
Frasi
at girau debressi totu su paisu ◊ isceti chini no at girau su mundu podit fuedhai aici!
2.
at girau de palas e si ndi est andau ◊ e proite mi mirades ojos chi deo no miro, proite sos chi suspiro a mie no bos girades? (Grolle)◊ giradí a custa parti! ◊ sa ferida no dhi permitiat de girai su bratzu a parti de palas
3.
dae comente giravat s'arresonu pariat un'avocau
4.
m'imbolo pro lu chiscire e si est giradu a mossu a mie, su cane meu etotu! ◊ cussu si est giradu fintzas a su babbu
5.
cantu mi fit simpàtica Maria: ndhe fia a ndhe girare su chervedhu!
Etimo
itl.
Traduzioni
Francese
tourner
Inglese
to turn,
to rotate,
to revolve
Spagnolo
girar,
rodar
Italiano
girare,
virare,
ruotare
Tedesco
wenden,
drehen,
umkreisen.