cenadórgiu, cenadróxu , nm, nf: chenadolzu, chenadorju, chenadorza, chenadorzu, chenadroxu, chenatòglia, chenatógliu, chenatòrgia Definitzione s'ora candho e su logu inue si chenat; paschimentu chi su bestiàmene faet addenote Maneras de nàrrere csn: istedhu de chenadorzu o istedhu chenatógliu (ma fintzas "sa chenadorza")= su primu istedhu chi si podet bídere su sero irmurinendhe (ma est su pianeta Vènere); noti de chenadroxu = note de tempus malu addata pro piscare ambidha in su stàinu Frases sos pastores inie cun sas bamas a chenadorzu sòlene passare (P.Mossa)◊ sas bamas a chenadorzu essint a pàschere ◊ sa robba a chenadorza s'isprabinaiat in sas palas umbrinas 2. dae donzi cussòglia no si pesant sas robbas pro sa chenatòglia Terminologia iscientìfica sdi Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu heure du dîner, lieu du dîner Ingresu time and place of the supper Ispagnolu la hora y el lugar donde se cena Italianu l'óra e il luògo della céna Tedescu Uhrzeit und Ort des Abendessens.

chíci , avb, nm, agt: chício, chissi, chito, chitzi, chitzo, chitzu 1 Definitzione nau de tempus, ora antibitzada, chi benit innanti a cunfrontu de un'àtera calesiògiat ora de sa die, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima po s'ora chi si costumat a si ndhe pesare / min. chitzixedhu = su mengianu a bonora, chito meda, chito chito Sinònimos e contràrios cisso | ctr. trigadiu, taldu Maneras de nàrrere csn: chito chito = a chitzi meda; in chitzi = a su chitzi; chitzi mannu = chito meda; a parte de chitzu = candho comintzat a èssere chito, su manzanu, chito etotu Frases aisetade, tantu est chito! ◊ mi parit chitzixedhu, ancora! ◊ poburitu de mei, chi seu ghimallendi de chitzi mannu fintzas a merí! ◊ bae como, gai torras chito ◊ istasero mi che corco chito ca manzanu peso a sas bàtoro ◊ est arribbau chitzi chitzi, cumentzendi a fai arboris ◊ che semus essidos chito chito a múrghere sa robba 2. fint móvidos su chito ◊ andas dónnia chitzi a iscurtai sa missa ◊ mammai est pesada de chitzi mannu ◊ Antoni cussu chitzi ci fiat essiu po andai a cassa ◊ issu partit a su chitzu po andai a su sartu 3. una manzana chita che la ponzei currendhe in su casifíciu Sambenados e Provèrbios prb: si cheres vívere sanu pesa chito su manzanu Terminologia iscientìfica sdi Ètimu ltn. cito/citius Tradutziones Frantzesu de bonne heure, tôt Ingresu early Ispagnolu pronto Italianu prèsto, di buonóra Tedescu früh.

císso, císsu , avb: citzu, gissu Definitzione chitzo, a bon'ora, tempus antibitzau si est postu apare cun àter'ora apustis, ma mescamente nau de su mengianu cantu prima (fintzes innanti de abbrèschere) Sinònimos e contràrios chici* | ctr. taldu, trigadiu Frases est ancora iscuriu candu a cissu mi ndi pesu ◊ su fixu est torrau custu citzu ◊ tocat a si ndi pesai a cissu po acodiri a pigai su postali Terminologia iscientìfica tpc Tradutziones Frantzesu tôt, de bonne heure Ingresu early Ispagnolu pronto, temprano Italianu prèsto Tedescu früh.

òra , nf Definitzione tempus, ma cunsiderau chentza una misura precisa, nau prus che àteru in su sensu de pagu si no est precisau cun prep. (es. de); tempus de sessanta minutos, una de is vinti bàtoro partes de sa die, ma fintzes unu mamentu precisu inditau cun su númeru de is oras passadas (faendho custu si depet méngius precisare si de mengianu – is primas fintzes de note – o de merie, sero)/ min. oredha, origedha, orighedha, orixedha (fintzes in su sensu de meda, de disora); ora legale = s'ora chi marcant is arrellògios no po sa posidura de su Sole ma cambiada ainnantis apostadamente po arrisparmiare lughe elétrica a mericedhu Sinònimos e contràrios àchiu, mamentu, tempus / oràriu Maneras de nàrrere csn: o. bona, o. mala = iscuta de tempus bonu (fintzas de bona sorte), de tempus malu (fintzas chi podet capitare dannu); a bon'ora = chitzi; de ora (diora) = de meda; prima de s'ora, chena s'ora = innantis de un'oràriu istabbiliu, fissau; assora (a s'ora) = tandho, issara; s'ora chi…, in s'ora, in s'ora chi… = sughestantu, in su matessi mamentu chi…, cantu isto (istas, istat, istamus a, e gai)…; po is oras…= pro como, po immoi; donzi pag'ora = otora; a fine de ora = apustis de tanti; collire, acabidare s'ora = fàghere a médiu de no abbarrare chentza triballare, de no istare aisetendhe perdindhe tempus; àere ora = tènniri tempus; no àere ora = no tènniri tempus po pòdiri fai cosa, fintzas no tènniri un'oràriu fissau po fai ccn. cosa; b'at, no b'at ora = ancora no est ora, est ora, tocat de ispetare, no faghet a ispetare; bènnere o fàghere a ora = lòmpiri in tempus po fai ccn. cosa, pigai unu mezu; fàghere a ora a ora = lòmpiri apenas in tempus, giustu giustu (a fai ccn. cosa, a un'atóbiu, a pigai unu mezu, po intrai a ccn. logu aundi arricint a oràriu): pònnere una cosa a ora a ora = giustu giustu in su momentu chi serbit o est necessàriu; tucare, andhare a ora a ora, istare a ora a ora, abarrai a s'ora a s'ora = andai, abarrai a s'úrtimu momentu; pitzigarebbila s'ora, a unu = passai su tempus, fai trigadiu sentza de si ndi acatai; a ora sua = a s'ora giusta, candu andat mellus, candu tocat; a ora feriada, irveriada = a disora, a tardu; ora zusta = pertzisa, chi torrat própiu paris cun su tempus (marcadu a rellozu: itl. ora esatta), s'ora prus addata po fai ccn. cosa; un'ora de lellozu = tempus un'ora pertzisa, iscumbatada abbaidendhe su rellozu; s'ora posta = s'ora detzisa, cuncordada pro carchi cosa; èssere a oras = a iscutas, a bortas, candho eja e candho nono; orabrora (ora pr'ora) = in proportzione a su tempus; (fàghere calecuna cosa: vrb) ora cun ora = chentza sessare, oragantora, arreu, continu; ora po ora = in su mamentu, pro tandho; pagu in s'ora = tandho tandho, pagu tempus innantis; mascare s'ora = seberare s'ora irballada, prus pagu addata, candho si podet dare ifadu, candho no andhat bene, a disora (segundhu comente, fintzas su contràriu); a ora de…, a oras de…, a ora de sas… pro sas… = faci a is…, faci a oras de…; in cuss'ora! = zenia de nada pro ifadu, dispiaghere, meraviza (nada apustis de àere intesu cosa chi dispiaghet = si fit abberu!…, ma càstia!…), o fintzas a frastimu (in comintzu de fràsia) o in dimandha de meraviza, o fintzas a zisa de zuramentu; benapassora!… (bene apat s'ora) = genia de murrúngiu po èssiri trigau, gei fiat ora de!…, itl. finalmente! Frases no tenzo ora e no bi andho ◊ donadhi ora: e ita est sa pressi?! ◊ candu benis a fai totu su chi c’est de fai in domu… no ti bastat s’ora de sa dí! ◊ cussu tribàgliat, no perdet ora ciarrendhe ◊ como est ora mala, iseta: candho sessat de pròere bae! ◊ ite bi faghes cue totu s'ora? ◊ si est mortu cheret nàrrere chi fit lómpida s'ora 2. so abbarradu oras e oras ispetèndhedi!◊ in duas oras che semus inie, si caminamus ◊ bi ses un'ora chirchendhe maridu!…◊ depit andai un'ora innantis ◊ it'ora fait? it'ora ch'est? ◊ ch'est sa una, che sunt sas chimbe passadas ◊ bae a su cumandhu, t'apo nadu tres oras! ◊ a sas deghe de note no est ora de andhare a logu! ◊ a mie aiat chérfidu a babbu: bae chi a cussas oras de note no bi fit arreadu in ziru!◊ mi at circau a is noi oras de mengianu 3. so essidu dae iscola pagu s'ora ◊ su sole che est colcadu dae ora ◊ seus arribbaus pagu in s'ora ◊ a fine de ora za bi l'ant fata, ma no bi podiant resèssere 4. s'ora ch'isto apitu tou mi la fato a sa sola sa cosa! ◊ in s'ora chi fui in domu si ne funis annaos ◊ si in s'ora ias pigau su molinetu e ias móliu su cafei ias fatu mellus! ◊ in s'ora chi torrat sa luge, allue sa candhela! ◊ mellus chi istudieis, s'ora chi fastigiais! ◊ depit andai un'ora innantis: no podit andai a s'ora a s'ora! ◊ ca nachi est in màchina tucat a ora a ora ◊ po is oras is serbidoras bandant bèni, però seu pentzendu de no dhas fai benni prus ◊ apo pérdidu su postale e a s'àteru b'at nessi mes'ora 5. a oras dhu timu, a pobidhu miu! 6. si la mascat s'ora, a bènnere a domo candho semus corchendhe a letu!…◊ sunt andhados addaghi non bi fit su mere: già si l'ant mascada s'ora pro che furare su bestiàmine! (G.Ruju) 7. est acostendu s'ora chi dognunu si mirit aintru de sèi e iscípiat it'ora fait (A.Cannas)◊ ses un'orixedha tau chi est tau!…◊ orighedha dhue seo pichiandhe!…◊ nontesta seu abarrau un'ora manna iscidu ◊ orighedha de torrare, custa!…◊ fit a ora de mesanote pro sa una ◊ est bénnidu a ora de sas duas ◊ no ti che andhes prima de s'ora! 8. - Chíriga at segadu tres piatos… - In cuss'ora! (G.Ruju)◊ in cuss'ora chi no ti movas dai cue! ◊ in cuss'ora chi no l'apas bidu?! ◊ in cuss'ora santa si su chi ti naro no est veridade! ◊◊ benapassora chi ses torrau! ◊ benapassora chi si ndh'est andhau! Sambenados e Provèrbios prb: s'ómini… est a oras, sa terra a prammus Terminologia iscientìfica tpc Ètimu ltn. hora Tradutziones Frantzesu temps, heure Ingresu time, hour Ispagnolu tiempo, hora Italianu tèmpo, óra Tedescu Zeit, Stunde, Uhr.

«« Torra a chircare