Ditzionàriu in línia
de sa limba e de sa cultura sarda

abrúra , nf: avrura Sinònimos e contràrios abriore, aspreine, frigidúmene, frigilidade, fritore, frizidore 2. aiat mutatu ghitza e, de mal'avrura, aiat incumannatu a Murripintu de iscapare su cane (A.Pau) Terminologia iscientìfica tpm Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu âpreté Ingresu harshness of weather Ispagnolu tiempo destemplado Italianu asprézza del tèmpo Tedescu rauhes Wetter.

acorochinàre , vrb Definitzione tirare agoa, lassare passare tempus, istare ibertandho coment'e candho no si bolet fàere una cosa o si tenet pagu paga Sinònimos e contràrios acolconare, atostonare Tradutziones Frantzesu temporiser Ingresu to temporize Ispagnolu ganar tiempo Italianu temporeggiare Tedescu zögern.

amicàtu , pps, agt: amigadu Definitzione de amicare; chi istat a meda cun is amigos, chi ndhe tenet medas; chi si dha intendhet cun àtera fémina (o àter'ómine) Sinònimos e contràrios afancedhau, afantadu, amistadu 2. che at catzadu su maridu ca fit amigada cun àter'ómine Tradutziones Frantzesu concubin Ingresu concubinary Ispagnolu que pasa mucho tiempo con sus amigos, amante Italianu concubinàrio Tedescu in wilder Ehe Lebende.

ilviàre , vrb: irbiare, irviare, isviare, iviare Definitzione pèrdere o fàere pèrdere tempus, tènnere o giare istrobbu; fintzes cambiare camminu, orruga, fàere a mancu, evitare, fintzes firmare unu fàere po unu pagu, cessare unu tanti de tempus Sinònimos e contràrios isdrobbare / cassiare, disviare / tasire Frases no m'irbies, no mi perdas tempus ca tenzo presse! ◊ amus irbiadu ca fimus tratesos faghindhe àteru ◊ che at bénnidu zente e mi at irbiadu, sinono a como aio àpidu finidu ◊ bi cheret pagu a fàghere cussu, ma depo tasire sa faina mia e irbio etotu!◊ pro fàghere su cumandhu a tie apo irbiadu sa faina mia 2. pro andhare a Tàtari sunt isviendhe zoronadas ◊ sos pastores pigaiant a bidha su manzanu de sa festa pro no isviare sa die innanti ◊ no bi at tempus de isviare, cun totu custu tribàgliu! 3. innanti de isviare, sos messajos onzi sero sedaiant su laore messadu ◊ bisonzavat a non colare in sos lutrarjos pro irviare de s'afungare sas rotas Tradutziones Frantzesu perdre ou faire perdre son temps Ingresu to waste one's time Ispagnolu perder el tiempo Italianu pèrdere o far pèrdere tèmpo Tedescu Zeit verlieren.

intemperiàre , vrb Definitzione fàere tempus légiu; batire o fàere a influentza Sinònimos e contràrios temperare 2. ma at intemperiau, ocannu!… Ètimu srd. Tradutziones Frantzesu faire mauvais temps Ingresu to be bad weather Ispagnolu hacer tiempo malo Italianu far cattivo tèmpo Tedescu schlechtes Wetter sein.

òra , nf Definitzione tempus, ma cunsiderau chentza una misura precisa, nau prus che àteru in su sensu de pagu si no est precisau cun prep. (es. de); tempus de sessanta minutos, una de is vinti bàtoro partes de sa die, ma fintzes unu mamentu precisu inditau cun su númeru de is oras passadas (faendho custu si depet méngius precisare si de mengianu – is primas fintzes de note – o de merie, sero)/ min. oredha, origedha, orighedha, orixedha (fintzes in su sensu de meda, de disora); ora legale = s'ora chi marcant is arrellògios no po sa posidura de su Sole ma cambiada ainnantis apostadamente po arrisparmiare lughe elétrica a mericedhu Sinònimos e contràrios àchiu, mamentu, tempus / oràriu Maneras de nàrrere csn: o. bona, o. mala = iscuta de tempus bonu (fintzas de bona sorte), de tempus malu (fintzas chi podet capitare dannu); a bon'ora = chitzi; de ora (diora) = de meda; prima de s'ora, chena s'ora = innantis de un'oràriu istabbiliu, fissau; assora (a s'ora) = tandho, issara; s'ora chi…, in s'ora, in s'ora chi… = sughestantu, in su matessi mamentu chi…, cantu isto (istas, istat, istamus a, e gai)…; po is oras…= pro como, po immoi; donzi pag'ora = otora; a fine de ora = apustis de tanti; collire, acabidare s'ora = fàghere a médiu de no abbarrare chentza triballare, de no istare aisetendhe perdindhe tempus; àere ora = tènniri tempus; no àere ora = no tènniri tempus po pòdiri fai cosa, fintzas no tènniri un'oràriu fissau po fai ccn. cosa; b'at, no b'at ora = ancora no est ora, est ora, tocat de ispetare, no faghet a ispetare; bènnere o fàghere a ora = lòmpiri in tempus po fai ccn. cosa, pigai unu mezu; fàghere a ora a ora = lòmpiri apenas in tempus, giustu giustu (a fai ccn. cosa, a un'atóbiu, a pigai unu mezu, po intrai a ccn. logu aundi arricint a oràriu): pònnere una cosa a ora a ora = giustu giustu in su momentu chi serbit o est necessàriu; tucare, andhare a ora a ora, istare a ora a ora, abarrai a s'ora a s'ora = andai, abarrai a s'úrtimu momentu; pitzigarebbila s'ora, a unu = passai su tempus, fai trigadiu sentza de si ndi acatai; a ora sua = a s'ora giusta, candu andat mellus, candu tocat; a ora feriada, irveriada = a disora, a tardu; ora zusta = pertzisa, chi torrat própiu paris cun su tempus (marcadu a rellozu: itl. ora esatta), s'ora prus addata po fai ccn. cosa; un'ora de lellozu = tempus un'ora pertzisa, iscumbatada abbaidendhe su rellozu; s'ora posta = s'ora detzisa, cuncordada pro carchi cosa; èssere a oras = a iscutas, a bortas, candho eja e candho nono; orabrora (ora pr'ora) = in proportzione a su tempus; (fàghere calecuna cosa: vrb) ora cun ora = chentza sessare, oragantora, arreu, continu; ora po ora = in su mamentu, pro tandho; pagu in s'ora = tandho tandho, pagu tempus innantis; mascare s'ora = seberare s'ora irballada, prus pagu addata, candho si podet dare ifadu, candho no andhat bene, a disora (segundhu comente, fintzas su contràriu); a ora de…, a oras de…, a ora de sas… pro sas… = faci a is…, faci a oras de…; in cuss'ora! = zenia de nada pro ifadu, dispiaghere, meraviza (nada apustis de àere intesu cosa chi dispiaghet = si fit abberu!…, ma càstia!…), o fintzas a frastimu (in comintzu de fràsia) o in dimandha de meraviza, o fintzas a zisa de zuramentu; benapassora!… (bene apat s'ora) = genia de murrúngiu po èssiri trigau, gei fiat ora de!…, itl. finalmente! Frases no tenzo ora e no bi andho ◊ donadhi ora: e ita est sa pressi?! ◊ candu benis a fai totu su chi c’est de fai in domu… no ti bastat s’ora de sa dí! ◊ cussu tribàgliat, no perdet ora ciarrendhe ◊ como est ora mala, iseta: candho sessat de pròere bae! ◊ ite bi faghes cue totu s'ora? ◊ si est mortu cheret nàrrere chi fit lómpida s'ora 2. so abbarradu oras e oras ispetèndhedi!◊ in duas oras che semus inie, si caminamus ◊ bi ses un'ora chirchendhe maridu!…◊ depit andai un'ora innantis ◊ it'ora fait? it'ora ch'est? ◊ ch'est sa una, che sunt sas chimbe passadas ◊ bae a su cumandhu, t'apo nadu tres oras! ◊ a sas deghe de note no est ora de andhare a logu! ◊ a mie aiat chérfidu a babbu: bae chi a cussas oras de note no bi fit arreadu in ziru!◊ mi at circau a is noi oras de mengianu 3. so essidu dae iscola pagu s'ora ◊ su sole che est colcadu dae ora ◊ seus arribbaus pagu in s'ora ◊ a fine de ora za bi l'ant fata, ma no bi podiant resèssere 4. s'ora ch'isto apitu tou mi la fato a sa sola sa cosa! ◊ in s'ora chi fui in domu si ne funis annaos ◊ si in s'ora ias pigau su molinetu e ias móliu su cafei ias fatu mellus! ◊ in s'ora chi torrat sa luge, allue sa candhela! ◊ mellus chi istudieis, s'ora chi fastigiais! ◊ depit andai un'ora innantis: no podit andai a s'ora a s'ora! ◊ ca nachi est in màchina tucat a ora a ora ◊ po is oras is serbidoras bandant bèni, però seu pentzendu de no dhas fai benni prus ◊ apo pérdidu su postale e a s'àteru b'at nessi mes'ora 5. a oras dhu timu, a pobidhu miu! 6. si la mascat s'ora, a bènnere a domo candho semus corchendhe a letu!…◊ sunt andhados addaghi non bi fit su mere: già si l'ant mascada s'ora pro che furare su bestiàmine! (G.Ruju) 7. est acostendu s'ora chi dognunu si mirit aintru de sèi e iscípiat it'ora fait (A.Cannas)◊ ses un'orixedha tau chi est tau!…◊ orighedha dhue seo pichiandhe!…◊ nontesta seu abarrau un'ora manna iscidu ◊ orighedha de torrare, custa!…◊ fit a ora de mesanote pro sa una ◊ est bénnidu a ora de sas duas ◊ no ti che andhes prima de s'ora! 8. - Chíriga at segadu tres piatos… - In cuss'ora! (G.Ruju)◊ in cuss'ora chi no ti movas dai cue! ◊ in cuss'ora chi no l'apas bidu?! ◊ in cuss'ora santa si su chi ti naro no est veridade! ◊◊ benapassora chi ses torrau! ◊ benapassora chi si ndh'est andhau! Sambenados e Provèrbios prb: s'ómini… est a oras, sa terra a prammus Terminologia iscientìfica tpc Ètimu ltn. hora Tradutziones Frantzesu temps, heure Ingresu time, hour Ispagnolu tiempo, hora Italianu tèmpo, óra Tedescu Zeit, Stunde, Uhr.

témpus , nm: (pl. sos tèmpos is tèmpus, cun sa tónica aperta) Definitzione comente css. cosa chi si agatat est in calecuna parte o tretu de unu logu illacanau e ndhe pigat unu tanti, deasi matessi dónnia cosa chi acontesset benit a unu puntu o momentu de una durada chentza acabbu chi naraus tempus (cronológicu): si narat fintzes de sa distàntzia inter duas cosas chi benint innanti s'una e posca s'àtera, intremesu de duos momentos diferentes (cuménciu e acabbu, o dura) e po cussu etotu si pentzat coment'e calecuna cosa chi passat o durat e s'ispartzit e medit (séculu, annu, mese, chida, die, ora, minutu e àteru, de una manera precisa, o fintzes a sa bona comente podet èssere època, sumana, iscuta) e su pl. si narat fintzes in su sensu de t. meda, durada longa; àteru significau de tempus est totu su chi faet s'istória de unu períudu chi sa gente connòschet po si dhu'èssere agatada; si narat fintzes de totugantu su chi acontesset in s'atomosfera o aera de sa Terra (t. meteorológicu) po su calore chi su Sole mandhat e is efetos chi faet, diferentes in tempus cronológicu diferente, a tales de mòvere is àrias, fàere ispaporare is abbas, cun totugantu su chi ndhe benit de su giogu caente/fritu Sinònimos e contràrios eternidade / edade, mamentu, ora, tempórios / istajone Maneras de nàrrere csn: su t. benit, durat, colat o agabbat, bi est, sobrat, mancat; t. un'ora, una cida, un'annu… = in tempus de…; a t. = a tempus sou, a tempus zustu; collire su t. = fai cosa a su postu de abarrai aspetendi; pèrdiri t. = istare chentza fàghere nudha, o faghindhe chentza ndhe bogare nudha; fai t. = lassare colare ora tantu pro tratènnere; cudhu tempus = carchi pagu de tempus coladu; antigu ’e t. (antighedempus)= unu tempus, antigamente; chene su t. = chentza àere fatu su tempus, innantis de s'ora, chentza èssere lómpidu; a t. miu, tuu = sos tempos chi mi agato deo, tue; intradu in t. (nadu de unu) = èssere mannu de tempus, antzianu; t. de istiu, de zerru = sos meses de s'istiu, de su zerru; t. de bisonzu = sumana chi mancat su netzessàriu; fàghere sa cosa cun tempus = luegus, sentza de lassai passai tempus, sentza de aspetai; su t. de sa música = sa durada de unu sonu; leàresi su t. = lassai a pèrdiri àteras cosas po pòdiri fai ccn. cosa a cómudu, bèni, sentza de pressi; cun su t. = lassendi passai o comenti passat su tempus; a t. iscarésciu = unu tempus passadu atesu meda; a t. iscrétiu = sa die no mai; fàghere a t. = acudiri, fàghere a ora; èssere che su t. (nadu de unu) = chi no tenit frimmesa, chi est a candu de una manera, a candu de un'àtera; t. de calura, de fritu, de abba = candu est fendi basca, frius, próinas; su t. iscontzat, si médiat o si acònciat = si ponit a fai t. légiu, t. bellu; cumandhat su t. = bi at pagu de detzídere, nudha de seberare, no dipendhet de su fàghere de su cristianu Frases su tempus cossumat sa pedra ◊ si torraia de su tempus tou tia istare sempre cantendhe ◊ leo su tempus comente benit ◊ si a unu li andhat su tempus in favore, s'àteru crebat de velenu ◊ su tempus at a èssere mastru ◊ ses perdindhe tempus isetandhe a chie no benit ◊ comente est bénniu su tempus de marrai, torraiamus a bidha ◊ su tempus, che abba in sos fiores, sutzat sa vida ◊ su tempus est comenti a un'iscala: su chi contat est su gradinu aba si tenint is peis ◊ su tempus passat a cadhu fuendhe ◊ a mòrrere e a pacare bi at sempre tempus ◊ sa vera cultura de sa Sardigna portat ancora is arréxinis in is tempus de is nuraxis (M.Porru)◊ is tempus, sa genti, sa cultura, totu càmbiat ◊ semus tempos chena apèrrere libbru! (A.Cossu) 2. su tempus no cheret assetiare ◊ su tempus est iscontzu, postu in bonu, in caentu, in abba, in fritu ◊ su tempus si est assentau ◊ custu zerru at fatu tempus malu ◊ su piscadori bonu connoscit su tempus innantis de arribbai 3. tempus una cida e sa navi est innòi in su portu ◊ cudhu tempus fia malàidu, ma como za mi sento bene 4. totu est morinne, donzi frore si est sicanne chene su tempus Sambenados e Provèrbios prb: dogna cosa a su tempus suu ◊ chie tempus si leat tempus perdet Ètimu ltn. tempus Tradutziones Frantzesu temps Ingresu time, weather Ispagnolu tiempo Italianu tèmpo Tedescu Zeit.